ვიკინგები

  ვარიაგები – ბიზანტიელ იმპერატორთა ელიტური მეომრები

ვიკინგები ზოგადად ცნობილები არიან, როგორც მეკობრეები და მძარცველები. მათ დიდი კვალი დატოვეს არა მხოლოდ მშობლიურ სკანდინავიაში, არამედ რუსეთში, საფრანგეთსა და ბრიტანეთის კუნძულებზე. არსებობს ვიკინგური მემკვიდრეობის პატარა, მაგრამ მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომელსაც ბევრი არ იცნობს: ეს იყო ბიზანტიელ იმპერატორთა პირადი დაცვა, რომელიც ძირითადად ვიკინგებისგან შედგებოდა (X - XIV სს.). ისინი მთელს ხმელთაშუაზღვისპირეთში იყვნენ ცნობილნი, როგორც ერთგული, მრისხანე და მამაცი მეომრები. სახელი "ვარიაგი" მათ ბერძნებმა და სლავებმა შეარქვეს. 

ისინი ყოველთვის იმპერატორის გვერდით იყვნენ და მუდმივად იცავდნენ მას. ვარიაგები სამხედრო კამპანიებშიც იღებდნენ მონაწილეობას. როგორც კი იმპერატორი მათ ფულს გადაუხდიდა, მათი ერთგულება გარანტირებული იყო. ამის მაგალითია 1176 წელი, როდესაც იმპერატორი მანუელ კომნენოსი სასტიკად დამარცხდა თურქ–სელჩუკთა წინააღმდეგ ბრძოლაში. მისი არმია მთლიანად გაწყდა, ხოლო თვითონ მანუელი ვარიაგებმა გადაარჩინეს, რომლებმაც უკანასკნელ სისხლის წვეთამდე იბრძოლეს. 

ვარიაგი. ტომ კროფტის ნახატი

როგორ აღმოჩნდნენ ვიკინგი მეომრები ბიზანტიელ იმპერატორთა სამსახურში? ამისთვის კიდევ უფრო წარსულში უნდა გადავინაცვლოთ.

VIII – IX საუკუნეებში მკაცრი კლიმატის გამო სკანდინავიის მოსახლეობის დიდი ნაწილი ხომალდებში ჩასხდა და მდიდარი მიწების ძიება დაიწყო. დანიელები ინგლისისკენ გაემართნენ, შვედები კი – აღმოსავლეთით, სლავთა მიწებისკენ. 862 წელს ვიკინგმა ბელადმა რიურიკმა სლავთა მიწაზე ქალაქი დააარსა, რომელიც მოგვიანებით ცნობილი გახდა, როგორც ნოვგოროდი. მან რიურიკიდების იგივე რიურიკოვიჩების დინასტია დააარსა (მისი შთამომავალი იყო ცნობილი ივანე მრისხანე), რომლებიც კიევის რუსეთს მართავდნენ. სკანდინავიიდან აქ ბევრი მიგრანტი შემოდიოდა, ზოგიც კი სამხრეთით, ბიზანტიისკენ მიიწევდა. ისინი მოხიბლულები იყვნენ კონსტანტინოპოლის სიმდიდრითა და ბრწინვალებით, და დაარქვეს "მიკლაგარდი" ანუ "დიდებული ქალაქი". 

კიევის რუსეთი

988 წელს კიევის რუსეთი საკმაოდ მოძლიერდა ვლადიმირ I-ის დროს. ამ დროს ბიზანტიაში სამოქალაქო ომი იყო. მეომბოხე სარდალი ბარდა ფოკა იმპერატორ ბასილ II–ს ებრძოდა. ამის გარდა, ჩრდილოეთიდან ბულგარეთი იმუქრებოდა, ხოლო სამხრეთიდან – ფატიმიანთა ეგვიპტე. ბასილს სასწრაფოდ სჭირდებოდა დახმარება. ვლადიმირმა დახმარების სანაცვლოდ იმპერატორს მისი ქალიშვილის, ანას ხელი სთხოვა. შეთანხმება შედგა. ამასთან ერთად ვლადიმირი თავის სამეფოსთან ერთად მართლმადიდებლურად მოინათლა. პირობის თანახმად, ვლადიმირმა ბასილს 6 000 მეომარი გაუგზავნა. ბასილმა გაიმარჯვა და ჩაახშო აჯანყება. ამ მოვლენის შემდეგ ვარიაგები იმპერატორთა მცველები გახდნენ, რაც ტრადიციად იქცა. 

ისტორიაში ყველაზე ცნობილი ვარიაგი იყო ჰარალდ სიგურდსონი, ასევე ცნობილი, როგორც ჰარალდ ჰარდრადა. იგი დაიბადა 1015 წელს და იყო ნორვეგიის მეფის, ოლაფ ჰარალდსონის ნახევარძმა. 1028 წელს ოლაფს ტახტი წაართვა კნუტ დიდმა. ოლაფმა ორი წელი იბრძოლა ტახტის დასაბრუნებლად, რომლის გვერდით ჰარალდიც იბრძოდა. ძმები დამარცხდნენ და გაიქცნენ. ჰარალდი კიევის რუსეთში წავიდა და ნოვგოროდის მთავრის, იაროსლავ ბრძენის სამსახურში ჩადგა. 1038 წელს იგი 500 კაცით კონსტანტინოპოლში ჩავიდა სახელისა და დიდების მოსახვეჭად. მრავალი წარმატების შედეგად, 21 წლის ასაკში უკვე ვარიაგთა მთავარსარდალი გახდა. ჰარალდი 1041 წლამდე დარჩა იმპერატორის სამსახურში, რის შემდეგაც კიევის რუსეთში დაბრუნდა, სადაც იგი იაროსლავმა გულუხვად მიიღო. შემდეგ ჰარალდი ნორვეგიაში დაბრუნდა და 1045 წელს სამეფო ტახტი დაიკავა. 1066 წელს იგი ბრიტანეთში ანგლო–საქსების წინააღმდეგ ბრძოლაში დაიღუპა. 

მონეტა ჰარალდის გამოსახულებით

იმავე წელს ნორმანდიის ჰერცოგმა უილიამ დამპყრობელმა ინგლისი დაიპყრო. მრავალმა ანგლო–საქსმა მეომარმა დატოვა ქვეყანა. უმეტესი მათგანი კონსტანტინოპოლში ჩავიდა და იმპერატორის სამსახურში ჩადგა. ამის შემდეგ ვარიაგთა რაზმის ეთნიკური შემადგენლობა ძირითადად ანგლო–საქსური გახდა. იმპერატორის დავალებით ისინი დიდხანს ებრძოდნენ მოსისხლე ნორმანებს, რომლებიც, ინგლისის გარდა, სამხრეთ იტალიაშიც იყვნენ გაბატონებულნი. 

1122 წელს ბეროიას ბრძოლაში (ჩრდ. ბალკანეთში) ანგლო–საქსმა ვარიაგებმა მწარე მარცხი აგემეს პაჭანიკების მომთაბარე ტომებს. ეს მარცხი იმდენად გამანადგურებელი აღმოჩნდა მათთვის, რომ ეს უკანასკნელნი თითქმის მთლიანად გაქრნენ პოლიტიკური ასპარეზიდან. 

1204 წლიდან, ჯვაროსნების მიერ კონსტანტინოპოლის აღების შემდეგ, ვარიაგებმა ნელ–ნელა დაკარგეს თავიანთი მნიშვნელობა და 1281 წლისთვის მათ მხოლოდ ცერემონიული როლი შემორჩათ.

ბიბლიოგრაფია:

1. D'Amato, Raffaele. The Varangian Guard 988 - 1453.

2. Davidson, H.R. Ellis. The Viking Road to Byzantium.

3. Anna Komnena. Alexiad.

31 December 2019

ვიკინგების ხანა (ნაწილი III)

878 წლის ედინგტონთან გამარჯვებამ გადაშენებას გადაარჩინა უესექსის სამეფო. მიუხედავად იმისა, რომ გუთრუმი გაქრისტიანდა და აღარ იყო ალფრედის მტერი, უესექსს მაინც ემუქრებოდა პოტენციური საფრთხე. ალფრედი ენერგიულად შეუდგა ქვეყნის აღმშენებლობას. მან მრავალი საფორტიფიკაციო ნაგებობა ააგო.

890 წელს გუთრუმი გარდაიცვალა და ორი წლის შემდეგ ვიკინგები შემოიჭრნენ უესექსში, მაგრამ ალფრედმა წარმატებით მოიგერია მტერი ახალი ციხესიმაგრეების წყალობით და განდევნა ვიკინგები. 899 წელს ალფრედი გარდაიცვალა, თავისი სამეფო კი უფროს ვაჟს, ედუარდს გადასცა. თუმცა სამეფო ტახტზე პრეტენზიას ალფრედის ძმისშვილი ეთელუოლდი აცხადებდა. იგი დანიელებთან გაიქცა, რომლებმაც დიდი სიხარულით მიიღეს მოღალატე საქსი. ეთელუოლდმა ლაშქარი შეკრიბა და 901–902 წლებში უესექსისკენ დაიძრა. ბრძოლა დანიელებმა მოიგეს, მაგრამ ძვირად დაუჯდათ ეს გამარჯვება: მათი მეფეც და ეთელუოლდიც ბრძოლის ველზე დაეცნენ. ედუარდმა ბიძაშვილი რომ მოიშორა, მშვიდად შეუდგა ქვეყნის მართვას. დასავლეთ მერსიის მეფე ეთელრედიც, რომელიც უესექსის სამეფოს ვასალი და ალფრედ დიდის სიძე იყო, იგივეს აკეთებდა. ამაგრებდა ქვეყანას ვიკინგების მოსალოდნელი შემოსევების უკუსაგდებად. 

        ვიკინგი მეომრები. კადრი სერიალიდან "ვიკინგები".

მოვლენები ნელ–ნელა საქსების სასიკეთოდ ვითარდებოდა, თუმცა ინგლისის სრუტის გადაღმა, ვიკინგებმა დღევანდელი საფრანგეთის ტერიტორიის ჩრდილო–დასავლეთ ნაწილი დაიპყრეს, რის შედეგად ანგლო–საქსები ვიკინგურ რკალში აღმოჩნდნენ, მაგრამ ამან არ შეაშინა ედუარდი. იგი კიდევ უფრო გაცხოველებით შეუდგა დანიელების წინააღმდეგ ბრძოლას, ისტ ანგლიაც კი წაართვა მათ და უესექსს შეუერთა. მერსიის დედოფალი ეთელფლედიც შეტევაზე გადავიდა, რომელიც ქმრის გარდაცვალების შემდეგ ქვეყანას მარტო განაგებდა. 918 წელს იორკში ჩასახლებულმა ვიკინგებმა მორჩილება გამოუცხადეს დედოფალს, თუმცა იგი იმავე წელს გარდაიცვალა და ედუარდმა მთელი მერსია თავის სამეფოს შეუერთა. ამით უესექსის ტერიტორია მკვეთრად გაიზარდა, რამაც ის ინგლისში დომინანტ ძალად აქცია.

ბიბლიოგრაფია:

1. Hindley, Geoffrey. The Anglo-Saxons.

2. Sawyer, Peter. The Age of the Vikings.

3. Sawyer, Peter. Kings and Vikings: Scandinavia and Europe A.D. 700 - 1100.

30 December 2019

ვიკინგების ხანა (ნაწილი II)

ექვსწლიანი ბრძოლების შედეგად ბრიტანეთის კუნძულის პოლიტიკური რუკა მნიშვნელოვნად შეიცვალა. ისტ ანგლიისა და ნორტუმბრიის მმართველი დინასტიები გაქრნენ და მათი ტერიტორიები მთლიანად ვიკინგებმა დაიკავეს. მერსიაც გადაშენების პირას იყო.  ჯერჯერობით მხოლოდ ერთი სამეფო იდგა ფეხზე. ეს იყო უესექსი, სადაც ალფრედი მეფობდა, შემდგომში დიდად წოდებული. 

871 წელს უესექსიდან უკანდახევის შემდეგ, ჰალფდანი ნორტუმბრიაში გაბრუნდა თავისი ლაშქრით, სადაც მან მიწების დარიგება დაიწყო მეურნეობის განვითარების მიზნით. ეს უბრალო დაპყრობა აღარ იყო, ეს უკვე ნამდვილი კოლონიზაცია იყო. 

874 წელს ვიკინგებმა მერსიაც დაიპყრეს და უესექსი მარტო დარჩა ვიკინგური "ვეშაპის" პირისპირ. ნორმანები თავიანთი სწრაფი და მოქნილი ხომალდებით თავს ესხმოდნენ უესექსის სანაპირო დასახლებებს. ამით აჩვენებდნენ ალფრედს, რომ მის სამეფოზე ფართო მასშტაბიანი თავდასხმები ყველა მიმართულებიდან იყო შესაძლებელი. 

ვიკინგური ხომალდი

უესექსის ლაშქარი ძირითადად გლეხებისგან შედგებოდა. აქედან გამომდინარე, ეს საკმარისი არ იყო სკანდინავიელთა მრისხანე ძალასთან დასაპირისპირებლად. 

876 წელს ვიკინგთა ერთ–ერთი ბელადი გუთრუმი უესექსში შეიჭრა დიდი მხედრობით და დაამარცხა ალფრედი, რომელიც მცირე ძალებით გამოსულიყო მის წინააღმდეგ. ალფრედმა ზავი ითხოვა და გუთრუმიც დათანხმდა. ორივე მხარეს იმედი ჰქონდა, რომ ამ დროს უკეთ გამოიყენებდნენ მომავალი ომისთვის მოსამზადებლად. მომდევნო გაზაფხულს გუთრუმი კვლავ წამოვიდა უესექსისკენ. იგი ღრმად შეიჭრა ალფრედის სამეფოში დასავლეთის მიმართულებით. ამით გუთრუმს მისი შორს გატყუება უნდოდა, რადგან უესექსისკენ კიდევ მოიწევდა სხვა საფრთხე. ეს იყო უბა რაგნარსონი, რომელიც ირლანდიიდან მოდიოდა ჯარითა და ხომალდებით. თუმცა ალფრედის სასარგებლოდ ზღვაზე ქარიშხალი ამოვარდა და ბევრი გემი ჩაეძირა უბას. ეს რომ გუთრუმმა გაიგო, აიყარა თავისი ჯარით და დატოვა უესექსი. 

ალფრედ დიდის ქანდაკება უინჩესტერში

878 წელს გუთრუმი მოულოდნელად თავს დაესხა ალფრედს. უესექსის მეფემ ძლივს გაასწრო სიკვდილს მცირე ძალებით და ერთ–ერთ ჭაობიან ადგილას დაბანაკდა. საიდანაც რეიდებს აწარმოებდა საკუთარ მიწაზე, სადაც ვიკინგები კალიასავით იყვნენ მოდებულნი. ალფრედი რომ დანებებულიყო და დანარჩენი სამეფოთა მეფეებივით მოქცეულიყო, მთელი ინგლისი ვიკინგ–დანიელების ხელში აღმოჩნდებოდა. იმავე წელს რაგნარის უკანასკნელი ცოცხალი ვაჟი უბა დაიღუპა ერთ–ერთი შეტაკების დროს. ამან შეაშფოთა გუთრუმი და ჩრდილოეთისკენ დაიხია თავისი მძარცველებით. ალფრედს საშუალება მიეცა, მოზრდილი არმია შეეკრიბა, რის შემდეგაც იგი ედინგტონთან დაბანაკდა. აქ მათ გადამწყვეტი ბრძოლა ელოდათ, რომელსაც უესექსის ბედი უნდა გადაეწყვიტა ერთხელ და სამუდამოდ. ბრძოლა მთელი დღე გაგრძელდა, იქამდე, სანამ დანიელთა ერთ–ერთი რაზმი არ გაიქცა. ამან მთელი ვიკინგური ლაშქრის დამარცხება გამოიწვია. გულადუღებული საქსები დაედევნენ და გაშმაგებით ხოცეს დანიელები. საბოლოოდ გუთრუმი დანებდა და ზავი ითხოვა. იგი ქრისტიანულადაც კი მოინათლა და დატოვა უესექსი. 886 წელს იგი მეფედ ეკურთხა ისტ ანგლიაში. მერსია გუთრუმმა და ალფრედმა ერთმანეთში გაინაწილეს. 

ალფრედმა არა მხოლოდ გადაარჩინა თავისი სამეფო, არამედ ძლიერ სახელმწიფოდაც აქცია იგი. გუთრუმს ზავი არასდროს დაურღვევია, მაგრამ იგი არ იყო ვიკინგთა ერთადერთი ლიდერი. საქსებს ჯერ კიდევ ბევრი ხმალთაკვეთა ელოდათ მომავალში. 

ბიბლიოგრაფია:

1. Hindley, Geoffrey. The Anglo-Saxons.

2. Sawyer, Peter. The Age of the Vikings.

3. Sawyer, Peter. Kings and Vikings: Scandinavia and Europe A.D. 700 - 1100.

27 December 2019

ვიკინგების ხანა (ნაწილი I)

ვიკინგების ხანა საკმაოდ მოკლე იყო, მაგრამ მნიშვნელოვანი კვალი დატოვა ისტორიაში. სკანდინავიელი მეომრები, მძარცველები, მეკობრეები და მეზღვაურები შიშის ზარს სცემდნენ ევროპას და განსაკუთრებით ბრიტანეთის კუნძულებს. 

V საუკუნეში რომაელებმა ბრიტანეთი დატოვეს. ამით ისარგებლეს პიქტების მეომარმა ტომებმა, გადმოლახეს ადრიანეს კედელი და შეესივნენ უპატრონოდ დაგდებულ ბრიტებს, მაგრამ აღმოსავლეთიდან ანგლები და საქსები შემოვიდნენ, განდევნეს პიქტები და თავიანთი სამეფოები შექმნეს. VII საუკუნისთვის უკვე 7 სამეფო არსებობდა: უესექსი, მერსია, ნორტუმბრია, ისტ ანგლია, კენტი, სასექსი და ესექსი. 

ანგლო-საქსური სამეფოები

ამასობაში სკანდინავიიდან  სხვა მეომრული კულტურის ხალხმა დაიწყო გამოჩენა. ანგლო–საქსებისგან განსხვავებით ისინი ჯერ კიდევ წარმართები იყვნენ. 

VIII საუკუნის ბოლოსთვის, მკაცრი ზამთრის, მოუსავლიანობისა და ფრანკთა აგრეესიის შედეგად, მათ უცხო მიწების ძიება დაიწყეს. ეს ხალხი ცნობილი გახდა, როგორც ვიკინგები, რომელიც უფრო მათი მეკობრეობის აღმნიშვნელი სიტყვაა , ვიდრე მათი ეთნიკურობის. მათ ასევე ნორმანებსაც უწოდებენ, რაც ჩრდილოელს ნიშნავს. 

ბრიტანეთს რომ მიაგნეს, ვიკინგები თავიდან ქრისტიანულ ეკლესია–მონასტრებს ესხმოდნენ თავს, სადაც სიმდიდრესაც შოულობდნენ და მათთვის წინააღმდეგობის გაწევაც არავის შეეძლო. 

IX საუკუნისთვის ანგლო–საქსურ სამეფოებში უესექსი გახდა დომინანტი ძალა მეფე ეგბერტის მმართველობის დროს. მას არაერთხელ უბრძოლია ვიკინგების წინააღმდეგ. ეგბერტმა ასევე დაიპყრო ესექსის, სასექსისა და კენტის პატარა სამეფოები. 865 წელს ტახტზე ავიდა მისი შვილიშვილი ეთელრედი. სწორედ ამ დროს წამოვიდა დანიიდან, ნორვეგიიდან და შვედეთიდან ვიკინგთა დიდი არმია ასობით ხომალდით. იმდროინდელმა წყაროებმა მათ "ურჯულოთა დიდი არმია" უწოდეს. ნორმანთა საგების (ძვ. სკანდ. – თხრობა) მიხედვით მათ სამი ბელადი მოუძღოდა, რომლებიც ლეგენდარული რაგნარ ლოდბროკის შვილები იყვნენ: ივარი, ჰალფდანი და უბა. მათ შურისძიება სწყუროდათ, იმის გამო, რომ რაგნარი ნორტუმბრიის მეფემ, ელამ მოკლა. სავარაუდოდ მათ უბრალოდ დაპყრობა, ძარცვა და თავიანთი სამეფოების დაარსება უნდოდათ.

"ურჯულოთა დიდი არმიის" მარშრუტი

ვიკინგებმა აიღეს ნორტუმბრიის დედაქალაქი იორკი (ამ ბრძოლის შემდეგ ნორტუმბრია ვიკინგთა კულტურის ბასტიონი გახდა შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში). შემდეგ დაარბიეს მერსია. მერსიის მეფე ბურგრედმა მათ ფული გადაუხადა და ისინიც გამოსაზამთრებლად იორკში დაბრუნდნენ. მომდევნო წელს ვიკინგები ისტ ანგლიაში შეიჭრნენ და სასტიკად ააოხრეს. ამ სამეფოსაც იგივე ბედი ეწია, რაც ნორტუმბრიას. 

871 წელს ჰალფდანი თავისი დანიელი მეომრებით უესექსის საზღვრებში შეიჭრა. მეფე ეთელრედი და თავისი ძმა ალფრედი მედგრად დაუხვდნენ მტერს და რამდენიმე მძიმე ბრძოლის მერე განდევნეს დანიელები. ეთელრედი მალევე გარდაიცვალა და უესექსის ტახტზე ალფრედი ავიდა.