ახალი ისტორია
კუნძული კვიპროსი მთელი თავისი ისტორიის განმავლობაში დამპყრობლების ერთ–ერთი მთავარი სამიზნე იყო. XX საუკუნის მეორე ნახევარში კვიპროსზე კიდევ ერთხელ იფეთქა ომმა, სადაც ბერძნები და თურქები ცხოვრობდნენ.
კვიპროსი 1571 – 1878 წლამდე ოსმალეთის იმპერიის ხელში იყო, სანამ ბრიტანეთმა არ ჩაიგდო ხელში იმ პირობით, რომ ოსმალეთს აზიური კოლონიების დაცვაში დაეხმარებოდა. 1914 წელს ბრიტანეთმა გამოაცხადა კვიპროსის ანექსია. 1960 წელს კუნძულმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, თუმცა ეს არ ყოფილა მშვიდობიანი პროცესი. ბერძნულ და თურქულ თემებს თავიანთი გეგმები ჰქონდათ. ბერძნულ ნაწილს საბერძნეთთან სურდათ შეერთება, ხოლო თურქულ ნაწილს – დამოუკიდებლობა. კონსტიტუციის თანახმად პრეზიდენტი ბერძენი უნდა ყოფილიყო, ვიცე–პრეზიდენტი კი თურქი. ორივე ვეტოს უფლებით იყო აღჭურვილი. კუნძულზე განთავსებული იყო ბერძნული, თურქული და ბრიტანული არმიები.
კუნძული კვიპროსი
1963 წელს ორ თემს შორის მომხდარი დაპირისპირების დროს დაიღუპა 364 თურქი და 174 ბერძენი კვიპროსელი. განადგურდა 109 თურქული სოფელი. ამ დროს თურქეთი კვიპროსზე თავდასხმას აპირებდა, რათა თურქული თემის ინტერესები დაეცვა, მაგრამ აშშ–ის დიპლომატურმა ჩარევამ, ასევე თურქეთსა და საბერძნეთს შორის წარმოებულმა დიალოგმა დაძაბულობა მცირე ხნით მოხსნა.
1974 წელს, კუნძულის საბერძნეთთან შეერთების მიზნით, ბერძნულმა სამხედრო ხუნტამ გადატრიალება მოაწყო და პრეზიდენტად თავისი კაცი ნიკოს სამფსონი დასვა. იმავე წელს თურქეთმა კუნძულის ჩრდ. ნაწილში გადმოსხა თავისი შეიარაღებული ძალები და სასტიკი ბრძოლების შედეგად მოახდინა მისი ოკუპაცია, სადაც 1976 წელს გამოცხადებულ იქნა "ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა", რომელსაც საერთაშორისო საზოგადოება არ ცნობს. გაეროს ეგიდით 1988 წელს დაიწყო მოლაპარაკებების პროცესი ქვეყნის მომავალი გაერთიანებისთვის, რომელიც დღემდე უშედეგოდ გრძელდება.
ორად გაყოფილი კვიპროსი
ბიბლიოგრაფია:
1. James H. Meyer, Policy Watershed: Turkey's Cyprus Policy and the Interventions of 1974.
2. Christopher Hitchens, Cyprus.
31 July 2020
1868 წელს იაპონიაში მოდერნიზაციის პერიოდი დაიწყო, იგივე მეიძის რესტავრაცია. იმავე წელს შეიქმნა საზღვაო ფლოტი, რომლითაც წყნარ ოკეანეში იაპონია გავლენის გავრცელებას აპირებდა. იგივე სურდა რუსეთის იმპერიასაც. 1860 წელს რუსებმა ვლადივოსტოკი ჩაიგდეს ხელში, რომელიც 1871 წელს საზღვაო ბაზად აქციეს. 1891 წელს რკინიგზაც გაიყვანეს მოსკოვიდან ვლადივოსტოკამდე.
1885 წელს ჩინეთმა ორი საბრძოლო გემი იყიდა გერმანიისგან. ამის პასუხად, 1893 წელს იაპონიამაც ორი გემი შეუკვეთა ბრიტანეთს, მაგრამ მომდევნო წელს ომი დაიწყო ჩინეთთან. ასე, რომ იაპონია მხოლოდ საკუთარი ხომალდების იმედად უნდა ყოფილიყო. ყველას გასაოცრად, იაპონიამ მოიგო ეს ომი. თანაც ჩინეთს ერთი გერმანული გემი ჩაუძირა, ხოლო მეორე კი ხელში ჩაიგდო.
ჩინელი გენერლები ნებდებიან იაპონელებს
1895 წლის ზავის თანახმად კორეა იაპონიის გავლენის სფეროდ იქცა. მისი მეზობელი ლიაოდონის ნახევარკუნძული პორტ–არტურით კი უშუალოდ შეიერთა. იაპონიის ძალაუფლება მკვეთრად განმტკიცდა ყვითელ ზღვაზე. რუსეთი ამის ატანას არ აპირებდა და დიპლომატიური მხარდაჭერა სთხოვა საფრანგეთსა და გერმანიას. ეს უკანასკნელებიც ომით დაემუქრნენ იაპონიას. რუსულმა საბრძოლო გემმა ლიაოდონის ნ.კუნძული დაიკავა. იმის გამო, რომ იაპონიას ძლიერი საბრძოლო გემები ჯერ არ გააჩნდა, იძულებული გახდა დათმობაზე წასულიყო. შეუარცხყოფილ იაპონიაში რუსეთის მიმართ რევანშისტული დამოკიდებულება გაღვივდა. რუსეთმა სამხედრო ძალების რაოდენობა გაზარდა მანჯურიის რეგიონში. იაპონიის გარდა ევროპის ქვეყნებსაც არ მოსწონდათ რუსეთის გააქტიურება აზიაში, განსაკუთრებით ბრიტანეთს, რომელმაც 1902 წელს კავშირი შეკრა იაპონიასთან. ომი გარდაუვალი გახდა.
1904 წელს იაპონიამ რუსეთისგან მანჯურიის დემილიტარიზაცია მოითხოვა. რუსეთმა უარი თქვა და იაპონიამაც გაწყვიტა მასთან დიპლომატიური ურთიერთობა. ნიკოლოზ მეორემ ადმირალ სტარკს უბრძანა, რომ არ დაეწყოთ ომი, რათა იაპონია აგრესორად გამოჩენილიყო. 8 თებერვალს იაპონიამ რუსეთს ომი გამოუცხადა. იაპონური ფლოტი ადმირალ ტოგოს მეთაურობით პორტ–არტურისკენ დაიძრა. მცირე შეტაკების შემდეგ იაპონელებმა პორტ–არტური ბლოკადაში მოაქციეს.
ბრძოლა პორტ-არტურთან
7 მარტს ადმირალი სტარკი მაკაროვმა შეცვალა. ამიტომ ტოგომ ახალი ტაქტიკა სცადა. 22 მარტს მისმა ორმა ხომალდმა ლიაოდონის ნ.კუნძულს სამხრეთ–დასავლეთიდან შემოუარა და პორტ–არტურის დაბომბვა დაიწყო. ჩრდილოეთიდან კი იაპონელების სახმელეთო ძალები მოიწევდნენ. ამასობაში ტოგომ რუსებს რამდენიმე ხომალდი ჩაუძირა, რომლის დროსაც მაკაროვი დაიღუპა. ახალ ადმირალს ვიტგეფტს ცარისგან ბრძანება მოუვიდა, რომ ფლოტი ვლადივოსტოკში გადაეყვანა. მძიმე ბრძოლების შედეგად ვიტგეფტმა ვერ შეძლო ფლოტის გაყვანა და ისევ პორტ–არტურში დაბრუნდა, მაგრამ ახლა ხმელეთიდანაც დაუშინეს იაპონელებმა, რომლებიც გორაზე იყვნენ გამაგრებულნი პორტ–არტურთან ახლოს.
1905 წლის 2 იანვარს ქალაქი დაეცა და რუსული ფლოტის უმეტესობა განადგურდა.
პორტ–არტურის დაბომბვა
ცოტა ხნით ადრე ბალტიისა და შავი ზღვის რუსული ფლოტები წამოვიდნენ თანამოძმეთა საშველად. მათი მიზანი იყო ვლადივოსტოკში მისულიყვნენ ცუშიმას სრუტის გავლით, რომელიც კორეასა და იაპონიას შორის მდებარეობს. 26 მაისის ნისლიან ღამეს რუსულმა ფლოტმა სრუტის გავლა სცადა, მაგრამ იაპონელებმა შეამჩნიეს და წინ გადაეღობნენ რუსებს. სასტიკი ბრძოლის შემდეგ რუსული ფლოტის ნარჩენები დანებდნენ. ამ ბრძოლით დასრულდა რუსულ–იაპონური ომი იაპონელთა სასარგებლოდ, რომელმაც შეარყია რუსეთის იმპერიის პრესტიჟი, რასაც მალე რევოლუციაც მოჰყვა. იაპონიამ კი გაიმყარა თავისი ძალაუფლება აღმოსავლეთ აზიასა და წყნარ ოკეანეში.
იაპონიის იმპერია ომის შემდეგ
1905 წლის 5 სექტემბრის რუსეთ–იაპონიის ზავი
ბიბლიოგრაფია:
1. Forczyk, Robert. (2009). Russian Battleship vs Japanese Battleship. Yellow Sea 1904-05.
2. Plender, Piotr (2010). Russo-Japanese Naval War 1904-1905: Battle of Tsushima.
3. Kowner, Rotem (2007). The Impact of the Russo-Japanese War.
19 June 2020
ნაპოლეონის საბოლოო დამარცხების შემდეგ, ავსტრია და პრუსია გამარჯვებულთა შორის იყვნენ, მაგრამ ორივე სახელმწიფო საგრძნობლად დასუსტებული იყო ამდენი სისხლისღვრის შედეგად. გერმანელი ერის საღვთო რომის იმპერია დაიშალა, მიუხედავად იმისა, რომ ფაქტობრივად მანამდეც დაშლილი იყო, თუმცა ამჯერად ოფიციალური სახე მიიღო და ამიერიდან ავსტრიას გერმანულ სახელმწიფოებზე აღარ მიუწვდებოდა ხელი.
ევროპა ნაპოლეონის ომების შემდეგ 1815 წ.
გერმანული სამეფო–სამთავროების ადგილას ჩამოყალიბდა გერმანიის კავშირი. ამ უნიის მთავარი მიზანი იყო საგარეო საფრთხეებისგან დაცვა, მაგრამ რეალობაში ეს კონფედერაცია ავსტრიისა და პრუსიის განხეთქილების ვაშლად იქცა.
ამასობაში, საფრანგეთის რევოლუციამ და ნაპოლეონის ომებმა ძალზედ პოპულარული გახადა ლიბერალიზმი და ნაციონალიზმი. ასეთმა პოლიტიკურმა მოძრაობებმა შეარყიეს ამ ორი წამყვანი გერმანული სახელმწიფოს საძირკველი. ევროპაში პოლიტიკური დაძაბულობა თანდათან უფრო მატულობდა და 1848 წელს დაიწყო რევოლუციების სერიები. ამ რევოლუციების უმეტესობა მარცხით კი დასრულდა, მაგრამ მაინც შეცვალა სიტუაცია. გერმანიაში ეროვნული თვითშეგნება აღმავლობის გზას ადგა და ფრანკფურტის რევოლუციონერებმა პრუსიის მეფეს ფრიდრიხ ვილჰელმ IV-ს გერმანიის იმპერატორობა სთხოვეს, მაგრამ ამ უკანასკნელმა უარი თქვა რუსეთთან და ავსტრიასთან ომის შიშით. ამასობაში, შლესვიგისა და ჰოლშტაინის საჰერცოგოები, რომლებსაც დანიის მეფე მართავდა, აჯანყდა და პრუსიისგანაც მოიპოვა მხარდაჭერა, მაგრამ 1852 წელს პრუსია ომს გამოეთიშა და აჯანყება დამარცხდა. ავსტრიის იმპერიის ყველა რეგიონშიც აჯანყებები მძვინვარებდა, რაც ძალიან ასუსტებდა ამ მულტიეთნიკურ სახელმწიფოს. პარალელურად, ნაციონალიზმი ძლიერდებოდა იტალიაშიც.
რევოლუციური ბარიკადები ვენაში 1848 წ.
1859 წელს საფრანგეთის იმპერატორმა ნაპოლეონ III-მ კავშირი შეკრა ჩრდ. იტალიაში მდებარე სარდინიის სამეფოსთან ავსტრიის წინააღმდეგ. მომხდარი ომის შედეგად ავსტრიამ თითქმის ყველა იტალიური ტერიტორია დაკარგა.
1861 წელს პრუსიის მეფე გახდა ვილჰელმ I, ხოლო მომდევნო წელს პრემიერ მინისტრად დაინიშნა ოტო ფონ ბისმარკი. მან აქტიურად დაიწყო არმიის რეფორმირება. ამ პერიოდში თქვა მან ცნობილი სიტყვები: "თანამედროვეობის დიდი საკითხები სიტყვებითა და უმრავლესობის დადგენილებით კი არ წყდება, არამედ მახვილითა და სისხლით."
ოტო ფონ ბისმარკი
1863 წლის ნოემბერში დანიის მეფემ კრისტიან IX-მ შლესვიგ–ჰოლშტაინის საჰერცოგოები სამეფო დომენად გამოაცხადა. ეს ფაქტი პრუსიამ, გერმანიის კავშირმა და ავსტრიამ დაიწუნეს და ომი გამოუცხადეს, რომელიც ადვილად მოიგეს. დანიამ საჰერცოგოები დათმო. ბისმარკი ხვდებოდა, რომ ავსტრიასთან ომი გარდაუვალი იქნებოდა, რადგანაც გერმანიის გაერთიანებას აპირებდა პრუსიის დროშის ქვეს. მან საფრანგეთისგან და რუსეთისგან ნეიტრალიტეტის პირობა მიიღო, ხოლო იტალიასთან ანტი–ავსტრიული კავშირი შეკრა, რომელსაც ავსტრიისგან ვენეციის დაბრუნება სურდა.
1866 წლის 7 ივნისს პრუსიული არმია ჰოლშტაინში შევიდა და ავსტრიელთა კონტინგენტი გააძევა, ხოლო 10 ივნისს ბისმარკმა წერილები გაუგზავნა გერმანულ მთავრობებს და მოუწოდა, რომ ავსტრია კავშირიდან გაეძევებინათ. 14 ივნისს კი ავსტრიამ კავშირს მობილიზაციისკენ მოუწოდა. ეს პრუსიამ ომის გამოცხადებად ჩათვალა და 16 ივნისს ჰანოვერში, საქსონიასა და ჰესენში შეიჭრა. მეორე დღეს პრუსიამ ომი გამოუცხადა ავსტრიას. ავსტრიული 240 000–იანი არმია სადოვის რაიონში (ჩეხეთში) დაბანაკდა. პრუსიელებს 220 000 კაცი ჰყავდათ. მათი გეგმა იყო ავსტრიელების სამი მხრიდან ალყაში მოქცევა და გასრესა. ბრძოლა შედგა 3 ივლისს. პრუსიელებმა დასავლეთიდან და ჩრდილოეთიდან შეუტიეს. ავსტრიელები სასტიკად დამარცხდნენ და 40 000–ზე მეტი კაცი დაკარგეს, ხოლო პრუსიელებმა მხოლოდ 10 000–ზე ნაკლები.
ამ დამარცხებამ ავსტრია აიძულა პრაღის ზავზე მოეწერა ხელი, რის თანახმადაც გერმანიის კავშირიდან გაირიცხა, ხოლო გერმანიის კავშირი ჩაანაცვლა ჩრდილოეთ გერმანიის კავშირმა, რომლის სათავეში პრუსია მოექცა.
ჩრდილოეთ გერმანიის კავშირი 1867 წელს
ბიბლიოგრაფია:
1. Thomas Miller, William Herbert - Notes on the Campaign between Prussia and Austria in 1866.
2. Dennis Showalter - The Wars of German Unification.
3. Gordon Craig - The Battle of Königgrätz.
5 June 2020
სტალინგრადის ბრძოლა (1942–1943 წწ.)
თანამედროვე ომების ბედი, ადრინდელ ეპოქათა ომებისგან განსხვავებით, იშვიათად წყდება მხოლოდ ერთი ბრძოლით, თუმცა ნებისმიერ კონფლიქტში მოიძებნება ისეთი ბრძოლები, რომლებიც გარდამტეხ როლს თამაშობენ საომარ კამპანიებში. ერთი–ერთი მათგანია სტალინგრადის ბრძოლა, რომელმაც ექვს თვეს გასტანა.
ნაცისტური გერმანია 1942 წელს
პოლონეთის, ნორვეგიისა და საფრანგეთის დამორჩილების შედეგად, ჰიტლერს საშუალება მიეცა მთელი ძალები საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ მიემართა. 1941 წელს გერმანიამ დაიპყრო ბელარუსი, უკრაინა, ბალტიის ქვეყნები და ალყა შემოარტყა მოსკოვსა და ლენინგრადს. ნაცისტების შემდეგი სამიზნე იყო სტალინგრადი და ბაქო, სადაც ნავთობი მოიპოვებოდა. ჰიტლერი მიიჩნევდა, რომ ამ რეგიონების წართმევით, საბჭოთა კავშირს საბოლოოდ დაიმორჩილებდა. ნაცისტური არმია კონცენტრირებული იყო აღმოსავლეთ უკრაინაში და გაყოფილი იყო ორ ნაწილად. ერთს სათავეში ედგა ვილჰელმ ვაისტი, რომელსაც ბაქოს დაპყრობა ევალებოდა. მეორე ნაწილს მეთაურობდა ფედორ ფონ ბოკი, რომელსაც უნდა დაეპყრო სტალინგრადი. საბჭოთა ხელისუფლებამ სტალინგრადის დასაცავად დანიშნა ანდრეი იერიომენკო კომისარ ნიკიტა ხრუშჩოვთან ერთად. ქალაქიდან საქონელი და მარცვლეული გაიტანეს, ხოლო 400 000–იან მოსახლეობას დარჩენა უბრძანეს.
ნაცისტებს ჰყავდათ 270 000 ჯარისკაცი, 500 ტანკი, 600 საჰაერო ძალები და 3 000 არტილერია. საბჭოთა არმიაში შედიოდა 190 000 ჯარისკაცი, 400 ტანკი, 300 საჰაერო ძალები და 2 200 არტილერია.
გერმანელები სტალინგრადის ქუჩებში
ბრძოლა დაიწყო 23 აგვისტოს ქალაქის დაბომბვით ნაცისტების მიერ, რის შედეგად ასობით მოსახლე დაიღუპა. სულ რაღაც რვა დღეში საბჭოელებმა 201 თვითმფრინავი დაკარგეს. სექტემბრის დასაწყისში მათ კონტრშეტევა სცადეს, მაგრამ ძვირად დაუჯდათ და 30 ტანკი დაკარგეს. იგივე განმეორდა 18 სექტემბერს და 40 ტანკზე მეტი დაკარგეს. საბჭოელები მამაცურად იბრძოდნენ. სხვა გზა არც ჰქონდათ, რადგან სტალინის ბრძანებით დეზერტირებს დახვრეტა ემუქრებოდათ. მამაკაცთა გარდა, ქალებიც და არასრულწლოვნებიც იბრძოდნენ. მოსკოვიდან და დანარჩენი რეგიონებიდან გამუდმებით მოდიოდნენ დამხმარე ძალები და დაკარგული პოზიციების დაბრუნებას ცდილობდნენ. ბრძოლა ქალაქის ქუჩებში მეტისმეტად ქაოტური და სასტიკი იყო. სტალინგრადის ბრძოლაში ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ სნაიპერები. გერმანელებს უფრო გამოცდილი სნაიპერები კი ჰყავდათ, მაგრამ საბჭოელებიც ნელ–ნელა სწავლობდნენ და ითვისებდნენ ამ იარაღს. ამათგან ერთ–ერთმა, სახელად ვასილი ზაიცევმა 200 გერმანელი მოკლა, 10 სნაიპერის ჩათვლით.
ვასილი ზაიცევი
1942 წლის ოქტომბრის ბოლოს, გერმანელები სტალინგრადის 90%-ს აკონტროლებდნენ და ვოლგის ნაპირებს მისწვდნენ. ამასობაში ზამთარიც დადგა და ბრძოლა გაჭიანურდა. გენერლებმა ჟუკოვმა და ვასილევსკიმ 800 000 კაცის მოგროვება შეძლეს სტალინგრადის მიდამოებში ფართომასშტაბიანი კონტრშეტევისთვის მოემზადნენ, რომელიც დაიწყო 19 ნოემბერს. 19 დეკემბერს კი ბაქოსკენ მიმავალი გერმანული არმია დამარცხებული უკან გამობრუნდა, რომელსაც აღარ შეეძლო სტალინგრადთან მყოფი თანამოძმეთა მიშველება. ამასობაში, უპირატესობა ნელ–ნელა საბჭოთა არმიის მხარეს გადავიდა, მათ ალყაში მოაქციეს გერმანელები, რომელთა ჯარის ჩრდილოეთ ნაწილი განადგურებულ იქნა 31 დეკემბერს. ტყვედ ჩავარდა ფელდმარშალი პაულიუსი მთელი თავისი შტაბით. ხოლო ჩრდილოეთმა ნაწილმა 1943 წლის 2 თებერვალს კაპიტულაცია გამოაცხადა. მთლიანად ტყვედ ჩავარდა 90 000 კაცი, რომელთა შორის 24 გენერალი იყო.
სტალინგრადის ცენტრი ბრძოლის შემდეგ
სტალინგრადის ბრძოლა ნაცისტური გერმანიის პირველი დიდი მარცხი იყო. ნაცისტურმა ხელისუფლებამ საკუთარ ერს ტოტალური ომისკენ მოუწოდა, რაც ნიშნავდა იმას, რომ მთელი ქვეყნის ყოველი რესურსი სამხედრო საქმეს უნდა მოხმარებოდა. საბოლოოდ, ეს ყველაფერი მაინც ამაო გამოდგა, რადგანაც საბჭოთა ძალები აღმოსავლეთიდან გამალებით მოიწევდნენ, ხოლო ბრიტანულმა არმიებმა გერმანელები ჩრდ. აფრიკაში დაამარცხეს, საიდანაც იტალიაში გადმოსვლას აპირებდნენ მოკავშირეებთან ერთად.
ბიბლიოგრაფია:
1. Beevor, Antony (1998). Stalingrad. London.
2. Clark, Alan. (1965). Barbarossa: The Russian-German Conflict. 1941-45.
3. Roberts, Geoffrey. (2002). Victory at Stalingrad: The Battle that Changed History. New York. Longman.
4. Craig, William. (1973). Enemy at the Gates: The Battle of Stalingrad. New York.
24 January 2020
ისტორიაში ზოგჯერ სახელმწიფოთა ბედი ერთი ბრძოლით წყდებოდა. ინდოეთის შემთხვევაში, ეს პანიპატია. ამ ქალაქთან რამდენიმე ბრძოლა მოხდა, რომელმაც მთელი სუბკონტინენტის ბედი შეცვალა.
შუა საუკუნეებში არაბთა სახალიფოს ექსპანსიამ აზიაში ძალთა ბალანსი შეცვალა. ამის ერთ–ერთი შედეგი იყო თურქული მოდგმის ხალხთა ისლამიზაცია ცენტრალურ აზიაში. სახალიფოში ნელ–ნელა დეცენტრალიზაციის პროცესი მიდიოდა და თურქულმა ტომებმა ყველა მიმართულებით დაიწყეს მიგრირება. X საუკუნის შუა წლებში თურქული ტომები ჩრდილოეთ ინდოეთში გამუდმებულ რეიდებს აწარმოებდნენ და 1206 წელს ბელადმა კუტბ ად–დინ აიბაკმა ინდოეთის ჩრდილოეთ ნაწილში დელის სასულტნო დააარსა, რომელმაც მოგვიანებით წარმატებით მოიგერია მონღოლთა შემოსევები და დაიპყრო ინდოეთის უმეტესი ნაწილი, მაგრამ სუსტი მმართველების ხელში ნელ–ნელა დასუსტდა სასულტნო და XIV საუკუნისთვის მხოლოდ ჩრდილოეთ ინდოეთი შერჩა. ახალმა ავღანურმა ლოდის დინასტიამ სტაბილურობა აღადგინა, თუმცა ქვეყანა მაინც დაქვეითების გზაზე იდგა.
XV საუკუნის მიწურულს შუა აზიაში ქაოსი სუფევდა, სადაც თემურ–ლენგის მემკვიდრეები ძალაუფლებისთვის ერთმანეთს ჟლეტდნენ. ერთ–ერთი მათგანი, სახელად ბაბური, რაც სპარსულად ვეფხვს ნიშნავს, 1519 წელს ინდოეთისკენ წამოვიდა. 1525 წელს მან ხელში ჩაიგდო ქალაქი პენჯაბი და მომავალი დაპყრობებისთვის პლაცდარმად გაიხადა. მომდევნო წელს იგი პანიპატისკენ დაიძრა, სადაც მისი მოწინააღმდეგე სულტანი იბრაჰიმ ლოდი არმიით ელოდა.
ბაბურის ლაშქარი შედგებოდა თურქებისგან, მონღოლებისგან, ავღანელებისგან და სპარსელებისგან. მას ასევე 20 ზარბაზანი ჰქონდა. დელის სასულტნოს არმია შედგებოდა მრავალირიცხოვანი კავალერიისგან და სპილოებისგან. ზარბაზნები საერთოდ არ გააჩნდათ. ბაბურმა წინა ხაზზე ქვეითები, ხოლო მათ წინ ურმები დააყენა, მათ შორის კი – ზარბაზნები. მეორე ხაზზე კავალერია ჩააყენა. იბრაჰიმ ლოდიმ წინა ხაზზე სპილოები ჩაამწკრივა, მათ უკან კავალერია იდგა, ხოლო ქვეითები – მესამე ხაზზე. იბრაჰიმი გამარჯვებაში ისეთი დარწმუნებული იყო, რომ მთელი არმია ერთდროულად მიუსია ბაბურის ჯარს. სპილოები სასტიკად დააფრთხო ბაბურის ზარბაზანთა გრიალმა, რის გამოც შეფერხდა მათი შეტევა. შემდეგ იბრაჰიმის მარცხენა ფლანგის მხედრობამ სცადა ბაბურის მარჯვენა ფლანგზე თავდასხმა, მაგრამ ბაბური მზად დახვდა და ეს შეტევაც მოიგერია. ამასობაში იბრაჰიმის ჯარში არეულობა იყო. მისი სპილოები უგზოუკვლოდ გარბოდნენ და თავიანთ მეომრებსაც თელავდნენ. ბაბურმა ფლანგებიდან შეუტია დაბნეულ მტერს და გაანადგურა. ბრძოლაში სულტანიც მოკლეს. დელის სასულტნო ბაბურის ხელში ჩავარდა და შეიქმნა დიდ მოგოლთა იმპერია (სიტყვა "მოგოლი" მონღოლის დამახინჯებული ფორმაა სპარსულად).
1531 წელს ბაბური გარდაიცვალა და მისმა მემკვიდრემ ჰუმაიონმა ნელ–ნელა ტერიტორიების დაკარგვა დაიწყო. შერ–შაჰმა, რომელიც ინდოელი რაჯა იყო, დიდად შეავიწროვა მოგოლთა სახელმწიფო და სურის იმპერია შექმნა. 1540 წელს ჰუმაიონი იძულებულიც კი გახდა სეფიანთა სპარსეთში გაქცეულიყო და მხოლოდ 1554 წელს შეძლო ინდოეთში დაბრუნება და დიდი ტერიტორიების დაბრუნებაც მოასწრო, თუმცა სიკვდილმაც მოუსწრო 1556 წელს. სურის იმპერია ისევ შეტევაზე გადავიდა და დელი დაიკავა. ჰუმაიონის მემკვიდრე აკბარი ამ დროს მხოლოდ 13 წლის იყო, მაგრამ მისი რეგენტი და მფარველი ბაირამ ხანი ნიჭიერი მხედართმთავარი იყო. მტრები ისევ პანიპატის ველზე შეხვდნენ ერთმანეთს. მოგოლები რიცხობრივად ამჯერადაც ჩამორჩებოდნენ მტრის ძალებს. მოგოლებს მხოლოდ კავალერია და სპილოები ჰყავდათ. ინდოელებს წინა ხაზზე კავალერია და სპილოები ეყენათ, მეორე ხაზზე კი – ქვეითები. ინდოელთა მარჯვენა და მარცხენა ფლანგი ერთდროულად გადავიდა შეტევაზე და მოგოლთა ფლანგებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს, თუმცა ბაირამ ხანმა მშვილდოსანი კავალერიის ნაწილით შეაფერხა ინდოელთა შეტევა. ახლა ინდოელეთა ცენტრმა შეუტია მოგოლთა ცენტრს. ბრძოლა თითქოს ამ უკანასკნელთა მარცხით უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მოგოლთა ისარმა ინდოელთა ლიდერი განგმირა და მისი სიკვდილით დამფრთხალი ინდოელები დამარცხდნენ. ამ ბრძოლის შემდეგ აკბარმა ააყვავა თავისი სამეფო და მისი სიკვდილის შემდეგ თითქმის მთელი ინდოეთი მოგოლთა ხელში იყო. მოგოლთა იმპერიამ 1857 წლამდე იარსება.
XV საუკუნის მიწურულს შუა აზიაში ქაოსი სუფევდა, სადაც თემურ–ლენგის მემკვიდრეები ძალაუფლებისთვის ერთმანეთს ჟლეტდნენ. ერთ–ერთი მათგანი, სახელად ბაბური, რაც სპარსულად ვეფხვს ნიშნავს, 1519 წელს ინდოეთისკენ წამოვიდა. 1525 წელს მან ხელში ჩაიგდო ქალაქი პენჯაბი და მომავალი დაპყრობებისთვის პლაცდარმად გაიხადა. მომდევნო წელს იგი პანიპატისკენ დაიძრა, სადაც მისი მოწინააღმდეგე სულტანი იბრაჰიმ ლოდი არმიით ელოდა.
ბაბური
ბაბურის ლაშქარი შედგებოდა თურქებისგან, მონღოლებისგან, ავღანელებისგან და სპარსელებისგან. მას ასევე 20 ზარბაზანი ჰქონდა. დელის სასულტნოს არმია შედგებოდა მრავალირიცხოვანი კავალერიისგან და სპილოებისგან. ზარბაზნები საერთოდ არ გააჩნდათ. ბაბურმა წინა ხაზზე ქვეითები, ხოლო მათ წინ ურმები დააყენა, მათ შორის კი – ზარბაზნები. მეორე ხაზზე კავალერია ჩააყენა. იბრაჰიმ ლოდიმ წინა ხაზზე სპილოები ჩაამწკრივა, მათ უკან კავალერია იდგა, ხოლო ქვეითები – მესამე ხაზზე. იბრაჰიმი გამარჯვებაში ისეთი დარწმუნებული იყო, რომ მთელი არმია ერთდროულად მიუსია ბაბურის ჯარს. სპილოები სასტიკად დააფრთხო ბაბურის ზარბაზანთა გრიალმა, რის გამოც შეფერხდა მათი შეტევა. შემდეგ იბრაჰიმის მარცხენა ფლანგის მხედრობამ სცადა ბაბურის მარჯვენა ფლანგზე თავდასხმა, მაგრამ ბაბური მზად დახვდა და ეს შეტევაც მოიგერია. ამასობაში იბრაჰიმის ჯარში არეულობა იყო. მისი სპილოები უგზოუკვლოდ გარბოდნენ და თავიანთ მეომრებსაც თელავდნენ. ბაბურმა ფლანგებიდან შეუტია დაბნეულ მტერს და გაანადგურა. ბრძოლაში სულტანიც მოკლეს. დელის სასულტნო ბაბურის ხელში ჩავარდა და შეიქმნა დიდ მოგოლთა იმპერია (სიტყვა "მოგოლი" მონღოლის დამახინჯებული ფორმაა სპარსულად).
პანიპატის ბრძოლა 1526 წელს
1531 წელს ბაბური გარდაიცვალა და მისმა მემკვიდრემ ჰუმაიონმა ნელ–ნელა ტერიტორიების დაკარგვა დაიწყო. შერ–შაჰმა, რომელიც ინდოელი რაჯა იყო, დიდად შეავიწროვა მოგოლთა სახელმწიფო და სურის იმპერია შექმნა. 1540 წელს ჰუმაიონი იძულებულიც კი გახდა სეფიანთა სპარსეთში გაქცეულიყო და მხოლოდ 1554 წელს შეძლო ინდოეთში დაბრუნება და დიდი ტერიტორიების დაბრუნებაც მოასწრო, თუმცა სიკვდილმაც მოუსწრო 1556 წელს. სურის იმპერია ისევ შეტევაზე გადავიდა და დელი დაიკავა. ჰუმაიონის მემკვიდრე აკბარი ამ დროს მხოლოდ 13 წლის იყო, მაგრამ მისი რეგენტი და მფარველი ბაირამ ხანი ნიჭიერი მხედართმთავარი იყო. მტრები ისევ პანიპატის ველზე შეხვდნენ ერთმანეთს. მოგოლები რიცხობრივად ამჯერადაც ჩამორჩებოდნენ მტრის ძალებს. მოგოლებს მხოლოდ კავალერია და სპილოები ჰყავდათ. ინდოელებს წინა ხაზზე კავალერია და სპილოები ეყენათ, მეორე ხაზზე კი – ქვეითები. ინდოელთა მარჯვენა და მარცხენა ფლანგი ერთდროულად გადავიდა შეტევაზე და მოგოლთა ფლანგებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს, თუმცა ბაირამ ხანმა მშვილდოსანი კავალერიის ნაწილით შეაფერხა ინდოელთა შეტევა. ახლა ინდოელეთა ცენტრმა შეუტია მოგოლთა ცენტრს. ბრძოლა თითქოს ამ უკანასკნელთა მარცხით უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მოგოლთა ისარმა ინდოელთა ლიდერი განგმირა და მისი სიკვდილით დამფრთხალი ინდოელები დამარცხდნენ. ამ ბრძოლის შემდეგ აკბარმა ააყვავა თავისი სამეფო და მისი სიკვდილის შემდეგ თითქმის მთელი ინდოეთი მოგოლთა ხელში იყო. მოგოლთა იმპერიამ 1857 წლამდე იარსება.
მოგოლთა იმპერია
Комментарии
Отправить комментарий