ახლო აღმოსავლეთი

  იერუსალიმის ალყა (70 წ.): ებრაელთა აჯანყება რომის წინააღმდეგ

რომაელთა პოლითეისტური რელიგია საკმაოდ ტოლერანტული იყო უცხო რელიგიების მიმართ, მაგრამ მონოთეიზმთან მიმართებაში ყოველთვის პრობლემას აწყდებოდნენ. იმ დროს რომის იმპერიის ფარგლებში მონოთეისტური რელიგიის აღმსარებლები იყვნენ ებრაელები.

დღევანდელი იერუსალიმი

ძვ. წ. 63 წელს რომაელთა სახელოვანმა სარდალმა პომპეუსმა დაიპყრო იუდეა და რომის ვასალად აქცია. ძველი წელთაღრიცხვის მიწურულს კი იუდეა რომის პროვინცია გახდა. ახ . წ. I საუკუნეში ებრაელი ხალხის უკმაყოფილება უფრო და უფრო იზრდებოდა. ამ ყველაფერმა პიკს მიაღწია, როცა 66 წელს რომაელმა პროკურატორმა გესიუს ფლორუსმა იერუსალიმის მეორე ტაძარი ( რომელიც სოლომონის ტაძრის რეკონსტრუქცია იყო) გაძარცვა. ამას ისიც დაემატა, რომ ფლორუსმა მის წინააღმდეგ გამოსული ათასობით ებრაელი სიკვდილით დასაჯა. აჯანყების ცეცხლი მთელ პროვინციას მოედო. პროკონსული ცესტიუს გალუსი 30 000 ლეგიონერით იერუსალიმისკენ დაიძრა წესრიგის აღსადგენად, მაგრამ ეს მცდელობა კატასტროფით დასრულდა. ებრაელები მათ ჩაუსაფრდნენ და გაანადგურეს. ამან ძალიან გაამხნევა აჯანყებულები.

67 წელს იმპერატორმა ნერონმა აჯანყების ჩასაქრობად გამოგზავნა ვეტერანი ტიტუს ფლავიუს ვესპასიანუსი, იგივე ვესპასიანე. გენერალს თან ახლდა თავისი ვაჟი ტიტუსი. რომაელთა არმია 60 000 კაცს ითვლიდა. ვესპასიანე სასტიკად უსწორდებოდა ებრაელთა ქალაქებსა და სოფლებს. ამას ისიც დაემატა, რომ ებრაელთა ფრაქციებიც ერთმანეთს დაეტაკნენ, რაც რომაელებს კიდევ უფრო უადვილებდა საქმეს. 69 წლისთვის ვესპასიანე იერუსალიმს მიადგა. მხოლოდ სასწაული თუ გადაარჩენდა იქაურ მეამბოხეებს მისი რისხვისგან. 

იერუსალიმის ალყა. დევიდ რობერტსის ნახატი (1850 წ.)

ამასობაში, რომში დიდი არეულობები დაიწყო, სადაც ოთხი იმპერატორი გამოიცვალა. ვესპასიანემ დროებით თავი მიანება იერუსალიმს და ეგვიპტეში გადავიდა, სადაც 69 წლის 1 ივლისს იგი ეგვიპტის პრეფექტმა ლეგიონების თვალწინ იმპერატორად გამოაცხადა. აქვე გადაწყდა, რომ თვითონ ვესპასიანე რომის შიდა პოლიტიკას მიხედავდა, ხოლო მისი ვაჟი ტიტუსი იუდეაში დაბრუნდებოდა. 

70 წლის გაზაფხულს ტიტუსი უზარმაზარი არმიით მიადგა იერუსალიმს. ებრაელები მომზადებულები დახვდნენ მტერს. ალყა ხუთ თვეს გაგრძელდა. ქალაქის დამცველები მედგრად იგერიებდნენ ლეგიონერთა იერიშებს. რომაელებმა მიწაყრილებისა და მორების საშუალებით მიწა აამაღლეს და საალყო იარაღებით შეანგრიეს პირველი გალავანი დასავლეთის მხარეს. ებრაელებმა ქალაქის ცენტრისკენ დაიხიეს და იქ შეჯგუფდნენ. ამის შემდეგ ტიტუსის ბრძანებით რომაელებმა ქალაქის გარშემო გალავანი ააშენეს და სრულ ბლოკადაში მოაქციეს. კიდევ რამდენიმე გმირული გაბრძოლების შემდეგ, ებრაელები დამარცხდნენ. რომაელებმა მიწასთან გაასწორეს იერუსალიმის ტაძარი, ტყვეები მონებად აქციეს. გამარჯვებული ტიტუსი რომში დაბრუნდა, სადაც მამამ ტრიუმფი გადაუხადა.

რომაელთა არმიის პროგრესი ალყის დროს

ბიბლიოგრაფია:

1. Price, Jonathan J. (1992). Jerusalem under Siege: The Collapse of the Jewish State, 66 - 70 AD.

2. Goodman, Martin (1987). The Ruling Class of Judea: The Origin of the Jewish Revolt against Rome A.D. 66 - 70.

14 January 2021

 დიაოხი და კოლხა

დიაოხი.

დიაოხი ასევე დაიაენი და ტაოხი ქართველ ტომთა ძველაღმოსავლური ტიპის სახელმწიფოებრივი გაერთიანება იყო, რომელიც ძვ. წ. XII საუკუნეში ჩამოყალიბდა. ამ პერიოდში მას უხდებოდა დაპირისპირება ასურეთის იმპერიასთან, კერძოდ ტიგლათფილესერ I-თან (ძვ. წ. 1115 – 1077). ამას მოწმობს ძვ. წ. 1112 წლით დათარიღებული წარწერა, რომელშიც ტიგლათფილესერ I იხსენიებს "60 მეფის გაერთიანებას", ანუ ტომთა ბელადებს. 

დიაოხის სამეფო ძვ. წ. XII ს.

მართალია, ტიგლათფილესერის გარდაცვალების შემდეგ ასურეთი დასუსტდა, მაგრამ დიაოხს ახალი მეტოქე გამოუჩნდა ურარტუს სახით. დიაოხის მეფემ ასიამ და ასურეთის მეფემ სალმანასარ III-მ კოალიცია შექმნეს ურარტუს წინააღმდეგ ძვ. წ. IX საუკუნის ბოლოს, მაგრამ ძვ. წ. VIII საუკუნის დასაწყისში ურარტუმ დაამარცხა ასურეთი და დიაოხი მარტოდმარტო აღმოჩნდა მტრის წინააღმდეგ. დიაოხი ჯერ მეფე მენუამ (ძვ. წ. 810 – 786) დაამარცხა და დახარკა, რომელზეც ჩვენ მისი ერთ–ერთი წარწერიდან ვიგებთ, სადაც მენუა უტუფურსს იხსენიებს, ხოლო დიაოხს ძლიერ ქვეყანას უწოდებს. ამავე უტუფურსს მენუას ძის – არგიშთის (ძვ. წ. 786 – 764) წინააღმდეგაც უწევს ბრძოლა. მალე დასუსტებული დიაოხი კოლხამ შეიერთა. ამ ფაქტს ადასტურებს არგიშთი I-ის მემკვიდრის სარდურ II-ის წარწერა, სადაც დიაოხი აღარ იხსენიება.

კოლხა.

კოლხა, იგივე კოლხეთის სამეფო (მოგვიანებით ცნობილი, როგორც ეგრისი/ლაზიკა) ერთ–ერთი უძველესი სამეფო იყო შავი ზღვისპირეთში. კოლხებმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს ქართველი ხალხის ეთნიკურ და კულტურულ ფორმირებაში. ბერძნულ მითოლოგიაში კოლხეთი იყო აიეტისა და მედეას სამშობლო, სადაც ლეგენდარული ოქროს საწმისი ინახებოდა. 

კოლხურ ტომთა გაერთიანებას ვარაუდობენ ძვ. წ. XIII საუკუნეში. ეს დასტურდება ძველი ასურული წყაროებით და აგრეთვე არქეოლოგიური მასალებით. ძვ. წ. VIII საუკუნის ურარტულ წყაროებში იგი იხსენიება როგორც კოლხას სამეფო. სამეფო ქალაქად მოხსენიებულია ილდამუსა. ამავე პერიოდში მაღალ დონეზე იდგა მესაქონლეობა და რკინის მეტალურგია. 

კოლხეთის სამეფო

კოლხას ძლიერების ხანად მიჩნეულია ძვ. წ. VIII საუკუნე. ამ დროს კოლხამ შეიერთა ურარტუს ჩრდილოეთ ოლქები, მაგრამ დაკარგა რამდენიმე პროვინცია, მათ შორის ქალაქი ილდამუსა ძვ. წ. 750 – 748 და 744 – 742 წლებში, ურარტუს მეფე სარდურ II-სთან ბრძოლების შემდეგ. ძვ. წ. 730 – 720 წლებში კოლხასა და ურარტუს ნიაღვარივით გადაუარეს იმიერკავკასიიდან შემოჭრილმა მომთაბარე კიმერიელებმა და სკვითებმა. ამ მოვლენამ ისეთი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩვენს წინაპრებზე, რომ ზოგიერთის აზრით, კიმერიელისგან წარმოსდგა სიტყვა "გმირი". 

კოლხას დაცემის შემდეგ კოლხური ტომების ერთი ნაწილი სამხრეთ–აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში, ახლანდელი ტრაპიზონის მიდამოებში დამკვიდრდა, ხოლო პოლიტიკურმა ცენტრმა გადაინაცვლა ჩრდილოეთით, დღევანდელი დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე, სადაც ძვ. წ. VII - VI საუკუნეში ჩამოყალიბდა ახალი ძლიერი დამოუკიდებელი კოლხეთის სამეფო, რომელსაც ჰეროდოტე ახლო აღმოსავლეთის დიდი მონარქიების მიდიისა და აქემენიდური სპარსეთის გვერდით იხსენიებდა. 

კოლხური ოქრო

კოლხების მიერ დამზადებული ოქროს ორნამენტები

კოლხური ოქროს ყელსაბამი

ბიბლიოგრაფია:

1. ლორთქიფანიძე, ო. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980 – გვ. 596 – 597.

2. გიორგი ქავთარაძე. დაიაენი/დიაუხის ქვეყნის უძველესი "სამეფო ქალაქის" ლოკალიზაციისთვის. ქართველური მემკვიდრეობა. IX, 2005. გვ. 371 – 381.

3. საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 1. თბილისი. 1970.

4. ლორთქიფანიძე, ო. ანტიკური სამყარო და ძველი კოლხეთი. თბილისი. 1966.

31 December 2020

 ბაბილონის აღზევება და მეფე ჰამურაბი

წინათ ჩვენ ვისაუბრეთ თუ როგორ გაბატონდნენ ამორეველთა ტომები ძველ მესოპოტამიაში. ამათგან ყველაზე სახელოვანი მმართველი იყო ჰამურაბი, ბაბილონის მეფე. ეს ახალი სახელმწიფო მალე იმდენად გაძლიერდა, რომ ყველა წინამორბედი ცივილიზაცია დაჩრდილა და მთელ რეგიონს ქალაქის სახელი დაერქვა.

ბაბილონის კარიბჭის რეკონსტრუქცია

ძვ. წ. 2900 – 2350 წლებში ბაბილონი (რაც "ღვთის კარიბჭეს" ნიშნავს) უმნიშვნელო ქალაქი იყო. ამ ქალაქის სახელი პირველად გვხვდება აქადის იმპერიის მმართველის შარ–კალი–შარის დროინდელ წყაროებში (ძვ. წ. 22–ე საუკუნე). მესოპოტამიაში განვითარებული მეურნეობისა და სავაჭრო ურთიერთობების წყალობით ეს ბაბილონი გაიზარდა და რეგიონის ერთ–ერთ წამყვან ქალაქად იქცა. 

ძვ. წ. 21–ე საუკუნის მიწურულს, როგორც ადრე აღვნიშნეთ, მესოპოტამიაში ამორეველები გაბატონდნენ, რომლებიც დასავლეთიდან ებრაელებმა გამოაძევეს. ძვ. წ. 1894 წელს ერთ–ერთმა ამორეველმა ბელადმა სუმუ–აბუმ ბაბილონი დაიკავა და შექმნა პირველი ბაბილონური დინასტია. პირველი მეფეები აქტიური საგარეო პოლიტიკით არ გამოირჩეოდნენ. ისინი ძირითადად სამშენებლო საქმიანობით იყვნენ დაკავებულები. ეს ყველაფერი შეიცვალა მეფე ჰამურაბის დროს (ძვ. წ. 1792 – 1750 წწ.). მისი მეფობის პირველ წლებში ბაბილონი ასურეთის მეფეს შამში–ადად I-ს ემორჩილებოდა. ასეთ ვითარებაშიც ჰამურაბიმ ფრთხილი დიპლომატიის წყალობით შეძლო სამხრეთ მესოპოტამიის ქალაქების შემომტკიცება. 

ბაბილონის სამეფო ჰამურაბის მეფობის დასაწყისსა და დასასრულს

შამში–ადად I-ის გარდაცვალებისთანავე ჰამურაბი აქტიურ საგარეო პოლიტიკას დაადგა. მან ჩრდილოეთ მესოპოტამიაში გაილაშქრა, ეშნუნას სამეფო დაიმორჩილა და ელამი დაამარცხა. დაიპყრო ქალაქები მარი და ლარსი. მალე ჰამურაბიმ ასურეთის დედაქალაქი ასურიც (აშური) დაიპყრო. მისი მეფობის დროს ბაბილონის სამეფო პოლიტიკურად და ეკონომიკურად გაძლიერდა, კულტურა აყვავდა. ჰამურაბი ფართო სამშენებლო მოღვაწეობას ეწეოდა, მის დროს აშენდა მრავალი ბრწყინვალე ნაგებობა, გაფართოვდა საირიგაციო სისტემა, გაიყვანეს გზები. მან მოაწესრიგა ქვეყნის მმართველობა, შემოიღო ერთიანი კანონმდებლობა. ჩვენს დრომდე მოაღწია მისი სახელით შედგენილმა კანონთა კრებულმა, რომელიც ძველი აღმოსავლეთის საკანონმდებლო საქმიანობის მნიშვნელოვან ძეგლს წარმოადგენს. 

ჰამურაბის კანონთა ნიმუშები:

. თუ ვაჟიშვილი იტყვის, რომ მისი დედა ან მამა მისი მშობელი არაა, მას ენას მოჰკვეთენ.

. თუ ვაჟიშვილი დედას ხელს გაარტყამს, მას ხელებს მოჰკვეთენ.

. თუ ქურდი მოპარვისას დაიჭირეს, ის სიკვდილით უნდა დაისაჯოს.

. თუ მავანი ქალს შეირთავს, მაგრამ მასთან კავშირი არ აქვს, ქორწინება გაბათილდება.

. თუ მშენებელი კარგად ვერ ააშენებს და შენობა დაინგრევა, იგი მოკლულ იქნება.

. თუ ერთი მეორეს მკვლელობას დასწამებს, მაგრამ ბრალდებას ვერ დაუმტკიცებს, ბრალმდებელი სიკვდილით დაისჯება.

. თუ მავანი მეზობლის სახნავ–სათესს დატბორავს, მან უნდა იწვნიოს დანაკლისი.

ჰამურაბის კანონები

ბიბლიოგრაფია:

1. Arnold, Bill T (2005). Who Were the Babylonians?

2. DeBlois, Lukas (1997). An Introduction to the Ancient World.

3. Van De Mieroop, Marc (2005). King Hammurabi of Babylon: A Biography.

17 December 2020

 ამორეველთა სამეფოები და შუმერული რენესანსი

წინათ ჩვენ ვისაუბრეთ მსოფლიოს პირველი იმპერიის, აქადის აღზევებასა და დაცემაზე, რომელიც მისაბაძი მაგალითი გახდა მომავალი სახელმწიფოებისთვის. 

ძვ. წ. 22–ე საუკუნის შუა წლებში, აქადის დაცემის შემდეგ, გუთიების მომთაბარე ტომებმა საკუთარი დინასტია შექმნეს მდინარე ევფრატის რეგიონში. მათ სიმბოლურად ემორჩილებოდა შუმერის რეგიონიც, რომლის ქალაქებიც ეკონომიკურად მოძლიერდნენ. შუმერი მმართველებიდან ერთ–ერთი გამორჩეული იყო გუდეა, ქალაქ ლაგაშის მეფე (ძვ. წ. 2144 – 2124 წწ.). იგი მშვიდობისმოყვარე და თავმდაბალი მმართველი იყო. მან ქალებს უფლება მისცა ოჯახის საკუთრება მათვე დარჩენოდათ, თუკი მათი ქმრები გარდაიცვლებოდნენ. 

გუდეა

მალე, ქალაქ ურუქის მეფემ, უტუ–ჰეგალმა შექმნა შუმერთა კოალიცია და გუთიების მეფეს, ტირიგანს დაუპირისპირდა, დაამარცხა იგი და სიკვდილით დასაჯა. მცირე ხნით ურუქის ჰეგემონობა დამყარდა. თუმცა, ძვ. წ. 2112 წელს ქალაქ ურის მმართველმა ურ–ნამუმ თავისი ჰეგემონობა დაამყარა რეგიონში, რომლის დინასტიაც ძვ. წ. 2004 წლამდე მართავდა ურს. მთელი ამ ხნის განმავლობაში ურის შუმერ მეფეებს გაჰყავდათ სავაჭრო გზები, არხები, აშენებდნენ ახალ ნაგებობებს. ქალაქებს ერთმანეთთან გაცხოველებული ვაჭრობა ჰქონდათ, რითაც დიდ მოგებას ნახულობდნენ არა მხოლოდ დიდი ქალაქები, არამედ პატარებიც. ერთ–ერთი ასეთი ახალი და პატარა ქალაქი, რომელიც მომავალში დიდ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცენტრად იქცა, იყო ბაბილონი. 

ძვ. წ. 21–ე საუკუნის ბოლოსკენ ურმაც დაიწყო დასუსტება და ძვ. წ. 2004 წელს არსებობა შეწყვიტა, რომელიც ელამის სამეფომ დაიპყრო. სწორედ ამ პერიოდში გამოჩნდნენ ამორეველთა ტომები, რომელთა სახელიც "დასავლეთის ხალხს" ნიშნავს. ამორეველები ბიბლიაშიც გვხვდებიან, რომლებიც ებრაელებმა დაამარცხეს. თავდაპირველად ისინი პალესტინაში დომინირებდნენ. შემდეგ ამორეველები სირიაში შეიჭრნენ და დაიკავეს ქალაქები ებლა, მარი, იამჰადი და ა.შ. საბოლოოდ კი ისინი მესოპოტამიაში დამკვიდრდნენ და რამდენიმე დინასტია შექმნეს, მათ შორის ბაბილონში. 

არტეფაქტები ამორეველთა მარის სამეფოდან

ძალიან მალე ამორეველები მესოპოტამიის ადგილობრივ მოსახლეობაში ისე გაითქვიფნენ, რომ მათგან უკვე არაფრით განირჩეოდნენ. ამორეველი მმართველებიდან ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი იყო შამში–ადადი, რომელმაც ქალაქ ასურში (იგივე აშური) ხელთ იგდო მეფობა და ახალი დინასტია შექმნა. მის დროს ასურეთის საზღვრები საგრძნობლად გაფართოვდა. ერთხანს მის ქვეშევრდომობას ბაბილონის ცნობილი მეფე ჰამურაბიც ცნობდა. 

ძვ. წ. 1776 წელს შამში–ადადი გარდაიცვალა. მისი მემკვიდრის მეფობისას გახშირდა მომთაბარე ტომების შემოსევები, რამაც სახელმწიფო საბოლოოდ დაღუპა. ამასობაში კი მესოპოტამიაში ახალი დომინანტი ძალა გამოჩნდა. ეს იყო ბაბილონის მეფე ჰამურაბი, რომელსაც მომავალში გავეცნობით.

ასურეთის იმპერია შამში–ადადის დროს

ბიბლიოგრაფია:

1. G. Roux, Ancient Iraq, London, 1980.

2. E. Chiera, Sumerian Epics and Myths, Chicago, 1934.

3. E. Chiera, Sumerian Texts of Varied Contents, Chicago, 1934.

2 December 2020

 აქადი: მსოფლიოს პირველი იმპერია

ძვ. წ. 2350 წლისთვის შუმერი მეფის ლუგალზაგესის ძალაუფლებამ პიკს მიაღწია. მას ბევრი ვასალი მეფე ჰყავდა. ამათგან ერთ–ერთი იყო ურ–ზაბაბა, ქიშის მეფე, რომლის კარზეც მსახურობდა ახალგაზრდა კაცი, სახელად სარგონი. მისი მშობლიური ენა იყო სემიტური. 

ზუსტი დეტალები არ არის ცნობილი, თუ რა მოხდა, მაგრამ სარგონი მალე ქიშის მეფედ გვევლინება, სავარაუდოდ რაიმე არეულობით ისარგებლა და ურ–ზაბაბა ტახტიდან ჩამოაგდო. აქედან დაიწყო მან პირველი იმპერიის შექმნა, რაც მსოფლიოს მანამდე არ უნახავს. სარგონი ჯერ სამხრეთით დაიძრა, სადაც 34 ბრძოლა მოიგო და დაიპყრო შუმერული ქალაქები ური, ლაგაში, უმა და სხვები. ბოლოს დაიპყრო მეფე ლუგალზაგესის დედაქალაქი ურუქი. მეფე კი ტყვედ ჩაიგდო. სარგონმა კამპანია განაგრძო და სპარსეთის ყურეს მიაღწია. ამით მან მთელი შუმერია გააერთიანა.

აქადის იმპერია

სარგონმა ფართოდ გაშალა საირიგაციო და სამშენებლო სამუშაოები, ჩაატარა ეკონომიკური რეფორმა, განავითარა საშინაო და საგარეო ვაჭრობა. აქადელებმა კარგად აითვისეს შუმერული კულტურა და თავისი წვლილიც შეიტანეს მის განვითარებაში. სარგონმა დედაქალაქად აქადი აირჩია, რომლის ნაქალაქარი დღემდე არაა ნაპოვნი, თუმცა ისეთი როლი ითამაშა მესოპოტამიის ისტორიაში, რომ მთელ რეგიონს აქადი ეწოდა. 

დაახლოებით ძვ. წ. 2330 წელს სარგონმა ახალი სამხედრო კამპანია წამოიწყო, რომლის დროსაც მან დაიპყრო ელამის სამეფოს დედაქალაქი სუზა, რომელიც მისი სამეფოს აღმოსავლეთით, ირანის ტერიტორიაზე მდებარეობდა. დაახლოებით ძვ. წ. 2280 წელს, თავისი ორმოცდათექვსმეტწლიანი მმართველობის შემდეგ, სარგონი გარდაიცვალა და სამეფო ტახტი მისმა ვაჟმა, რიმუშმა დაიკავა. 

აქადის მეფის ბრინჯაოს თავი, რომელიც სავარაუდოდ სარგონს ეკუთვნის

სარგონის გარდაცვალებისთანავე დაიწყეს აჯანყებები ქალაქებმა ურმა, ლაგაშმა, უმამ და ქაზალუმ. მეფე რიმუშმა აჯანყება კი ჩაახშო, მაგრამ მალე ახალი აჯანყებების ტალღა წამოვიდა. ამ აჯანყებებს მხარს უჭერდა ელამის სამეფო, მაგრამ როგორც კი მეფე რიმუშმა ახალი აჯანყებები ჩაახშო და თავისი ძალაუფლების კონსოლიდირება მოახერხა, იგი ელამსა და მის მოკავშირეებს დაესხა თავს და გამარჯვება მოიპოვა. ცხრაწლიანი მეფობის შემდეგ, ძვ. წ. 2270 წელს რიმუში გარდაიცვალა. იგი ჩაანაცვლა მისმა ძმამ, მანიშტუსუმ. მან არაერთხელ გაილაშქრა ელამის წინააღმდეგ. 15 წლის შემდეგ მანიშტუსუ გარდაიცვალა და აქადის ტახტზე ავიდა მისი ვაჟი ნარამ–სინი. რამდენიმე აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ისიც ელამის წინააღმდეგ დაიძრა და ამჯერად დაიპყრო მისი დასავლეთ ტერიტორიები ქალაქ სუზას ჩათვლით. ამის შემდეგ ნარამ–სინმა ჩრდილო–დასავლეთის მიმართულებით გაილაშქრა და დაიმორჩილა ქალაქები ებლა და მარი, რომლებიც ხმელთაშუა ზღვასთან მდებარეობდნენ. მალე მან თავი ღვთაებრივად გამოაცხადა. 

გამარჯვებული ნარამ–სინი

ამ მიღწევების მიუხედავად, აქადის იმპერიამ დაქვეითება დაიწყო ძვ. წ. 2218 წლიდან, როცა ნარამ–სინი გარდაიცვალა. აქადის უკანასკნელი ძლიერი მეფე იყო მისი შვილი შარ–კალი–შარი. მის შემდეგ კი მეფეები სწრაფად ენაცვლებოდნენ ერთმანეთს, რაც ქვეყნის დესტაბილიზაციას უწყობდა ხელს. ძვ. წ. 2150 წელს ჩრდილოეთიდან გუთიების მომთაბარე ტომები შემოიჭრნენ და მრავალი ქალაქი გაანადგურეს აქადის ჩათვლით. ასე დაასრულა არსებობა მსოფლიოს პირველმა იმპერიამ, რომელმაც დაპყრობითი ომების დიდი მაგალითი დაუტოვა მომავალ სახელმწიფოებს და საფუძველი დაუდო იმპერიალიზმს.

ბიბლიოგრაფია:

1. Liverani, Mario (1993). Akkad: The First World Empire: Structure, Ideology, Traditions.

2. Liverani, Mario (2014). The Ancient Near East: history, society, economy.

3. Marc Van de Mieroop. A History of the Ancient Near East, ca. 3000 - 323 BC.

13 November 2020

 შუმერი: ცივილიზაციის აკვანი

შუმერების ცივილიზაცია შუამდინარეთში

6 000 წლის წინ, 4 000 წლით ადრე, სანამ რომის იმპერია შეიქმნებოდა, შუამდინარეთში (მესოპოტამია) წარმოიშვა პირველი ურბანული დასახლებები. აქ მოსახლე ტომებმა მდინარე ევფრატის ნაპირებზე საირიგაციო სისტემები შექმნეს, რამაც მოსავლის ზრდა და პროდუქციის დაგროვების შესაძლებლობა გამოიწვია. ამას მოჰყვა კლასების ჩამოყალიბება. ძვ. წ. III ათასწლეულში დიდ დასახლებებს, სადაც ტაძრებიც იყო, გალავნები შემოარტყეს. მალე შუმერებმა შექმნეს ერთ–ერთი უმთავრესი რამ - დამწერლობა. ისინი თიხის ფირფიტებზე წერდნენ. ყოველი სიმბოლო აღნიშნავდა რაიმე საგანს ან მასთან დაკავშირებულ ცნებას. იმის გამო, რომ თიხის ფირფიტაზე სიმბოლოების ასახვა რთულია, დროთა განმავლობაში მათ ლურსმნის მსგავსი ფორმები მიიღეს, ამიტომაც შუმერულ დამწერლობას ასევე ლურსმულ დამწერლობად ვიცნობთ. ასევე ისიც დასაშვებია, რომ შუმერებმა ბორბალიც გამოიგონეს.

ლურსმული დამწერლობა

ანტიკური ტაძარი (ზიქურათი) ერაყში

იმ დროის უდიდესი შუმერული ქალაქები იყო: ური, ურუქი, ერიდუ, ლაგაში და სხვ. თავიდან ისინი დამოუკიდებელ პოლიტიკურ ერთეულებს წარმოადგენდნენ, რომელთა სათავეში იდგნენ არა მეფეები, არამედ უმაღლესი ქურუმები. დაახლოებით ძვ. წ. 3 500 წლიდან ურუქის პოლიტიკური და კულტურული გავლენა საგრძნობლად გაიზარდა მეზობელ ქალაქებსა და სხვა რეგიონებზეც, თუმცა ძვ. წ. 2 900 წლიდან დაკარგა თავისი ჰეგემონური სტატუსი, სავარაუდოდ მტრის შემოსევების ან სამოქალაქო ომების შედეგად. 

ურუქის ექსპანსია ძვ. წ. 3 500 – 3 200 წწ.

მომდევნო საუკუნეებში არაერთი შუმერული ქალაქი გაიზარდა და დაწინაურდა, რომლებიც ისეთ ქალაქ–სახელმწიფოებს წარმოადგენდნენ, როგორც მრავალი საუკუნის შემდეგ ბერძნული პოლისები იქცნენ. სამხედრო ლიდერებს სახალხო კრება ირჩევდა, რომლებიც მალე პირველ მეფეებად იქცნენ. შუმერული ეპოქის ყველაზე ცნობილი მეფე იყო გილგამეში, რომლის შესახებ მრავალი საგმირო ლეგენდა შეითხზა, აქედან ცნობილია გილგამეშის ეპოსი, ქართულ თარგმანში აგრეთვე გილგამეშიანი.

ნაწყვეტი გილგამეშის ეპოსიდან, სადაც მოთხრობილია დიდი წარღვნის შესახებ

ძვ. წ. XXV საუკუნეში გაძლიერდა ქალაქი ური, რომლის მმართველები ცდილობდნენ დაემორჩილებინათ გარშემო მცხოვრები ტომები. ურის გარდა რეგიონში ჰეგემონიაზე პრეტენზია ჰქონდა ლაგაშს. ძვ. წ. 2 400 წელს ლაგაშელებმა დაიმორჩილეს მეზობელი ქალაქი უმა. მათ ასევე ურთანაც ჰქონდათ ომი. ლაგაშის მეფემ ურუინიმგინამ (ძვ. წ. 2 318 – ძვ. წ. 2 310 წწ.) უმას წინააღმდეგ ახალი ომი დაიწყო, რომელიც ლაგაშისთვის მძიმე აღმოჩნდა. უმას მმართველმა ლუგალზაგესმა დაიმორჩილა მთელი ქვემო მესოპოტამია. მალე ლაგაშის ჯერიც დადგებოდა, რომ არა შემდგომ განვითარებული მოვლენები. ლუგალზაგესს დაუპირისპირდა ადამიანი, რომელიც ისტორიაში შევიდა სარგონ დიდის სახელით და იყო მსოფლიოს პირველი იმპერიის დამაარსებელი.

გაგრძელება იქნება...

ბიბლიოგრაფია:

1. Crawford, Harriet E. W. (2004). Sumer and the Sumerians. Cambridge: Cambridge University Press.

2. Wooley, C. Leonard (1929). The Sumerians. Oxford: Clarendon Press.

25 September 2020

როგორ მოიპარეს ბიზანტიელებმა ჩინელებისგან აბრეშუმის წარმოების საიდუმლო

სახელოვანი აბრეშუმის გზა უმნიშვნელოვანესი სავაჭრო გზა იყო დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების ეპოქამდე. ამ გზის საშუალებით უამრავი საქონელი გადაჰქონდათ ქარავნებს, მაგრამ ამათგან ყველაზე ძვირფასი იყო აბრეშუმი. 

აბრეშუმის გზა

ჩინელებმა აბრეშუმის დამზადების საიდუმლო დაახლოებით ძვ. წ. 4000–იან წლებში შეისწავლეს. ძალიან მალე ეს ქსოვილი ფუფუნების საგნად იქცა. იმპერატორები მისი წარმოების საიდუმლოს მკაცრად იცავდნენ, რათა მონოპოლია შეენარჩუნებინათ. ძვ. წ. II ათასწლეულში აბრეშუმი ნელ–ნელა ცენტრალურ აზიაშიც გამოჩნდა. ძვ. წ. I ათასწლეულში კი აბრეშუმი ირანში, ეგვიპტესა და ევროპაშიც შემოვიდა. სკვითები და განსაკუთრებით აქემენიდური სპარსეთის იმპერია დიდ მოგებას ნახულობდნენ, როგორც აბრეშუმის გზის შუამავლები ევროპასა და ჩინეთს შორის. ალექსანდრე მაკედონელი პირველი იყო, რომელმაც ბერძნული სამყარო პირდაპირ დაუკავშირა აბრეშუმის გზას, როდესაც ქალაქი ალექსანდრია ესქატე დააარსა ცენტრალურ აზიაში. რომაელები აბრეშუმის მოსაპოვებლად ინდოეთს დაუკავშირდნენ ეგვიპტის საშუალებით. ეს ძვირფასი ქსოვილი დიდად მოთხოვნადი გახდა რომში, თუმცა ეს იმას ნიშნავდა, რომ ოქრო გაედინებოდა რომიდან და საბოლოოდ ოქროს ნაკლებობა საბედისწერო აღმოჩნდა რომის იმპერიისთვის, რამაც მისი დაცემა გამოიწვია 476 წელს. გერმანელ ბარბაროსებსაც მოსწონდათ აბრეშუმი, ასე, რომ ახლა ბიზანტიის იმპერია გახდა შუამავალი, რომელიც ჩინეთიდან შემოსულ აბრეშუმს ყიდდა. 

აბრეშუმის ქსოვილი

ამ დროისთვის აბრეშუმის გზა არ იყო კარგად დაცული. 420 – 589 წლებში ჩინეთში პოლიტიკური კრიზისი იყო. ქარავნებს ჩინეთიდან კონსტანტინოპოლამდე მისასვლელად დაახლოებით 7 თვე სჭირდებოდათ. ამავე დროს ბიზანტიისა და სასანიანთა სპარსეთის იმპერიებს თითქმის გამუდმებული ომები ჰქონდათ ერთმანეთთან, რის გამოს ვაჭრობას ხელი ეშლებოდა. ბიზანტიის იმპერატორმა იუსტინიანე I-მა ამ სიტუაციის შეცვლა სცადა. მან ალტერნატიული გზები სცადა ჩინეთთან დასაკავშირებლად ლაზიკისა და ევრაზიული სტეპების გავლით, მაგრამ ეს გზა ძალიან გრძელი იყო და ხშირად ქარავნები უკიდეგანო სტეპებში იკარგებოდნენ. ამ პერიოდში იუსტინიანემ დაიპყრო იტალია და ჩრდილოეთ აფრიკა, რაც დიდი პოლიტიკური გამარჯვება იყო, მაგრამ ქვეყნის ეკონომიკაზე ცუდად იმოქმედა. 

დაახლოებით 550–იან წლებში, ისტორიკოს პროკოპიოსის თანახმად, იუსტიანიანეს ორი ნესტორიელი ბერი ეწვია, რომლებმაც ცენტრალურ აზიაში, ჩინეთსა და სპარსეთში იმოგზაურეს და ინდოეთიდან კონსტანტინოპოლში ჩამოვიდნენ. მათ იუსტინიანეს აღუთქვეს, რომ აბრეშუმის პრობლემას გადაჭრიდნენ. გახარებული იმპერატორი დათანხმდა და ბერების თავგადასავალიც დაიწყო. მათი მოგზაურობა ორ წელს გაგრძელდა. 

აბრეშუმის ჭიები

როგორც ზემოთ ითქვა, ამ დროს ჩინეთში არ იყო სტაბილური პოლიტიკური მდგომარეობა. ბერებს უფლება მისცეს აბრეშუმის დამზადების პროცესს დასწრებოდნენ და ესწავლათ კიდეც. აბრეშუმის ჭიები ძალიან სათუთი არსებები არიან, ამიტომაც ჩინელები არ ელოდნენ, რომ ბერები მათ მოიპარავდნენ. ამ უკანასკნელებს გეგმა ჰქონდათ: მათ აბრეშუმის ჭიების კვერცხები თუ ლარვები თავიანთ ყავარჯნებში დამალეს და ადგილობრივებს სთხოვეს მათთვის ბლომად თუთა მიეცათ, რომელსაც აბრეშუმის ჭიები ჭამდნენ. კონსტანტინოპოლში დაბრუნების შემდეგ იუსტინიანემ და შემდგომ მისმა მემკვიდრემ იუსტინე II-მ აბრეშუმის ინდუსტრიული ცენტრები შექმნეს სხვადასხვა ქალაქებში და ამით აბრეშუმის მუდმივი წყარო გაიჩინეს.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩინური აბრეშუმი მაინც უკეთესი ხარისხის იყო, ჩინელთა და სასანიანთა აბრეშუმის მონოპოლია წარსულს ჩაბარდა. აბრეშუმით ვაჭრობა კი ბიზანტიის იმპერიის ეკონომიკის მამოძრავებელი ძალა გახდა. 

ბიბლიოგრაფია:

1. Feltham, Heleanor B. (2009) Justinian and the International Silk Trade.

2. Schoeser, Mary. (2007) Silk. Yale University Press.

13 February 2020

მანაზკერტის ბრძოლა: მცირე აზიის გათურქების დასაწყისი

მანაზკერტის ბრძოლა მოხდა 1071 წელს, რომელმაც გარდამტეხი როლი შეასრულა მსოფლიოს ისტორიული პროცესების განვითარებაში.

შუა საუკუნეებში ბიზანტიის იმპერიას ხშირად უხდებოდა მომთაბარეებთან ბრძოლა, მაგრამ ეს სულ სხვა სიტუაცია იყო. თურქ–სელჩუკები (ასე ეწოდათ თავიანთი ბელადის სახელის მიხედვით) შუა აზიის მომთაბარე ხალხი იყო, რომლებმაც მე–11 საუკუნის დასაწყისში ისლამი მიიღეს. 1040 წელს, მრავალი ბრძოლის შედეგად მათ დაამარცხეს და დაიპყრეს ღაზნავიანთა სასულტნო, რომელიც დღევანდელი ირანისა და ავღანეთის უზარმაზარ ტერიტორიებს მოიცავდა. სელჩუკები ამით არ შეჩერებულან და გააგრძელეს დაპყრობითი ომები. შემდეგი 15 წლის განმავლობაში სულტან თოღრულ ბეგის მეთაურობით, მათ მთლიანად დაიპყრეს დღევანდელი ირანი და ერაყი. ბაღდადის ხალიფამ თოღრული აღმოსავლეთისა და დასავლეთის მბრძანებლად ცნო, ამით სელჩუკები სუნიტური ისლამის აგენტები გახდნენ. მალე თურქები ეგვიპტის ფატიმიანთა სახალიფოსა და ბიზანტიის იმპერიას გაუმეზობლდნენ, ხოლო ამიერკავკასიური ქვეყნები, მათ შორის საქართველოს სამეფო, ვასალებად გაიხადეს. 

თურქ–სელჩუკი მხედრები

1054 წელს თურქებმა პირველად დალაშქრეს ბიზანტიური ტერიტორიები, კერძოდ ტრაპიზონი. 1064 წელს ახალმა სულტანმა ალფ არსლანმა ბიზანტიას დიდი სომხური ქალაქი ანისი წაართვა. 1067 წელს სელჩუკებმა სასტიკად დაარბიეს ანტიოქია და ამით მათ გზა გაეხსნათ ანატოლიისკენ. ბიზანტიის იმპერატორი რომანოზ IV დიოგენე გამალებული ემზადებოდა თურქებთან საბრძოლველად და 1068 წელს იგი ქალაქ ცეზარიისკენ (დღევანდელი კაისერი თურქეთში) გაემართა. იქ იგი თურქთა ჯარის ნაწილს გადაეყარა და დაამარცხა. 

ბიზანტიელი მეომრები

1069 წელს სიტუაცია შეიცვალა, როცა სელჩუკთა ახალმა მძარცველმა რაზმებმა ბიზანტიის ტერიტორიები კვლავ მოარბიეს. რომანოზი მიხვდა, რომ ეს პრობლემა სასწრაფოდ უნდა აღეკვეთა და დიდი ლაშქრის შეკრება დაიწყო. ამავე დროს ალფ არსლანი სირია–პალესტინაში ფატიმიანთა ეგვიპტეს ებრძოდა. სულტანი არ იყო დარწმუნებული, რომ ორ ფრონტზე ბრძოლას შეძლებდა. ამიტომ მან ელჩობა გაგზავნა ბიზანტიაში და იმპერატორს პირობა მისცა , რომ თურქთა რეიდები შეწყდებოდა. სამწუხაროდ, სულტანი ვერ აკონტროლებდა თავის ყველა ვასალ ტომს. ასე, რომ მცირე რეიდები კვლავ გრძელდებოდა.

რომანოზმა უზარმაზარი ჯარი შეკრიბა და 1071 წელს მან დესპანი გაგზავნა ალფ არსლანთან, რომ ზავი განეახლებინა. ალფ არსლანიც სიამოვნებით დათანხმდა. თუმცა რომანოზს მზაკვრული გეგმა ჰქონდა და სელჩუკთა წინააღმდეგ დაიძრა, რაც ალბათ იმას ნიშნავს, რომ მისი დესპანები სინამდვილეში ჯაშუშები იყვნენ, რათა ალფ არსლანის არმიის სიძლიერე შეეფასებინათ. რომანოზი ვანის ტბასთან მივიდა, სადაც ციხე–ქალაქი მანაზკერტი იყო. ეს ალფ არსლანმა რომ შეიტყო, სასწრაფოდ ახალი ომისთვის დაიწყო მომზადება. მალე ისიც ვანის ტბისკენ დაიძრა და იქვე დაბანაკდა. რომანოზს მანაზკერტი უკვე აეღო და ალფ არსლანისკენ წამოვიდა.

ბიზანტიელთა არმია მულტიეროვნული იყო. ცენტრში რომანოზმა ვარიაგები და სომხები ჩააყენა, რომლებსაც თვითონ სარდლობდა. ფლანგებზე ევროპელი, სირიელი და თურქმანი მოქირავნეები ეყენა, ხოლო ბიზანტიურ–ფეოდალური რაზმები რეზერვში იდგნენ.

ღულამი. სელჩუკთა არმიის ელიტა

სელჩუკთა ლაშქარი ნახევარმთვარის მწყობრით იდგა. შუაში თვითონ სულტანი ალფ არსლანი იდგა. ბიზანტიელები თურქთა ხელჩართულ ბრძოლაში ჩაბმას ცდილობდნენ, მაგრამ თურქები თავს არიდებდნენ და მომთაბარულ მიხდომ–მოხდობის ტაქტიკას იყენებდნენ. თურქთა ცენტრი ნელ–ნელა უკან იხევდა, ხოლო ფლანგები ბიზანტიელების ალყაში მოქცევას ცდილობდნენ. საღამოსკენ რომანოზმა სულტნის ბანაკი ჩაიგდო ხელში, მაგრამ მალევე თავისივე ბანაკში დაბრუნება ბრძანა. იმპერატორის ბრძანებამ ერთგვარი გაუგებრობა გამოიწვია და სიბნელეში მისი შტანდარტი ძირს დაეცა. სელჩუკებმა ეს მომენტი შესანიშნავად გამოიყენეს და მთელი ძალებით თავს დაატყდნენ ბიზანტიელთა მარჯვენა ფლანგს. ბიზანტიურ რეზერვთა რაზმებს მათი დახმარება ევალებოდათ, მაგრამ მათი სარდალი ანდრონიკე დუკა, რომლის ოჯახი იმპერატორს ექიშპებოდა, არ მიეშველა თანამოძმეებს, ხოლო ბიზანტიელთა მარჯვენა ფლანგი სრულიად განადგურდა. ბიზანტიელთა მარცხენა ფლანგი კი დარწმუნდა, რომ იმპერატორი ბრძოლაში დაიღუპა და მანაზკერტში დაბრუნდა. რომანოზი მარტო დარჩა თავის ცენტრთან ერთად და მამაცურად იბრძოდა თავის ვარიაგ მცველებთან ერთად. ბოლოს ერთმა რიგითმა სელჩუკმა ჯარისკაცმა ტყვედ აიყვანა იმპერატორი. წყაროები იუწყებიან, რომ სულტანი კეთილად ეპყრობოდა რომანოზს. მალე ზავი გაფორმდა, რის თანახმადაც ანტიოქია, ედესა და მანაზკერტი სელჩუკებს გადაეცათ. რამდენიმე დღეში ალფ არსლანმა დიდი ძღვენით გამოისტუმრა იმპერატორი, მაგრამ საიმპერიო ტახტი უკვე დაკავებული დახვდა მიხეილ VII დუკას მიერ. 1072 წელს, მცირე სამოქალაქო ომის შემდეგ რომანოზს თვალები დათხარეს და მალე ჭრილობებისგან  გარდაიცვალა. ალფ არსლანიც მალე გარდაიცვალა. მისმა მემკვიდრემ მალიქ–შაჰმა ძალიან მალე ანატოლიის უდიდესი ნაწილი დაიპყრო, რითაც რეგიონის გათურქების პროცესი დაიწყო. ამ ომებმა ბიზანტია დაღუპვის პირას მიიყვანა, რის შედეგადაც მალე ჯვაროსნული ომების ეპოქა დაიწყო.

თურქ–სელჩუკთა იმპერია ძლიერების ზენიტში

ბიბლიოგრაფია:

1. Nicolle, David. Manzikert 1071: The breaking of Byzantium. London. Osprey Pub. 2014.
2. Haldon, John (2001). The Byzantine Wars: Battles and Campaigns of the Byzantine Era.
3. Hillenbrand, Carole (2007). Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert. (Illustrated ed.) Edinburgh University Press.

17 January 2020

კადეშის ბრძოლა (ძვ. წ. 1274 წ.) 

მესოპოტამია, იგივე "ნოყიერი ნახევარმთვარე" ცივილიზაციის ერთ–ერთი პირველი კერაა. გასაკვირი არ არის, რომ ამ ტერიტორიებისთვის კონფლიქტი ადრეული ხანიდან დაიწყო და დღემდე არ დამთავრებულა. 

ქრ შ–მდე XVII საუკუნეში სემიტური მოდგმის ხალხმა, ჰიქსოსებმა დაიპყრეს ეგვიპტე და მე–15 დინასტია ჩამოაყალიბეს. ქრ. შ–მდე 1550 წელს სინაის კუნძულიც დაიპყრეს.

"ნოყიერი ნახევარმთვარე"

ანატოლიაში ხეთების ძლევამოსილი სამეფო ჩამოყალიბდა ქრ. შ–მდე მეორე ათასწლეულში. იმ დროს, როცა ეგვიპტე ჰიქსოსებმა დაიკავეს, ხეთები ჩრდილოეთ სირიაში შევიდნენ და მითანის სამეფოს დაუპირისპირდნენ. ამ ომს ეგვიპტის მე–18 დინასტიის ფარაონებიც შეუერთდნენ და "ნოყიერი ნახევარმთვარის" ჩრდილოეთი ნაწილი დაიპყრეს. ქრ. შ–მდე 1447 წელს რეგიონში აჯანყებამ იფეთქა ეგვიპტის წინააღმდეგ, რომლის მოთავეები ქალაქ კადეშის მაცხოვრებლები და ქანაანელები იყვნენ. ფარაონმა თუტმოს III-მ მიწასთან გაასწორა აჯანყებულთა ძალები მეგიდოსთან ახლოს. ამ ბრძოლამ ისეთი შთაბეჭდილება მოახდინა თანამედროვეებზე, რომ სამყაროს აღსასრულს ამ ქალაქის მიხედვით არმაგედონს ვუწოდებთ. ამ წარმატების მიუხედავად, ეს აჯანყებები ეგვიპტის ტერიტორიულ ექსპანსიას აფერხებდა, ხოლო ხეთები ნელ–ნელა სამხრეთისკენ მოიწევდნენ და ქალაქი კადეშიც ჩაიგდეს ხელში. ფარაონმა სეთი I-მა მოახერხა ქალაქის დაბრუნება და ზავიც შედგა ეგვიპტესა და ხეთებს შორის, მაგრამ ომი მაინც გარდაუვალი იყო. ქრ. შ–მდე XIII საუკუნის დასაწყისში კადეში ისევ ხეთების ხელში გადავიდა. ქრ. შ–მდე 1279 წელს ეგვიპტის ფარაონი გახდა რამზეს II დიდი. 

ეგვიპტე და ხეთების სამეფო ქრ. შ–მდე 1279 წელს

ხუთი წლის შემდეგ ომი განახლდა ორ იმპერიას შორის. მტრები კადეშთან დაბანაკდნენ. ისტორიაში ეს იყო ეტლების ყველაზე დიდი ბრძოლა, სადაც დაახლოებით 5 000–6 000 ეტლი მონაწილეობდა. რამზესი თავისი გვარდიით მთავარ არმიას გამოეყო და შორიახლო დაბანაკდა. ხეთი მეეტლეები თავს დაესხნენ მის ბანაკს დასავლეთიდან, როცა რამზესი მათ აღმოსავლეთიდან ელოდა. ხეთები ისე იყვნენ გამარჯვებაში დარწმუნებული, რომ ძარცვაზე გადავიდნენ და ეტლები ნადავლით დაუმძიმდათ. რამზესმა ისარგებლა მათი დაუდევრობით, ალყაში მოაქცია მტერი და გაანადგურა. 

რამზეს დიდი კადეშის ბრძოლაში

ხეთთა მეფემ მუვათალიმ თავისი ბანაკიდან 20 000 ქვეითი 1 000 ეტლი გამოგზავნა რამზესის ბანაკისკენ. ფარაონმა ეს ლაშქარიც გაანადგურა, მაგრამ კადეშის აღება მაინც ვერ მოახერხა. ქრ. შ–მდე 1258 წელს ზავი დაიდო. ეს ბრძოლა ეგვიპტის ტაქტიკური გამარჯვება იყო, მაგრამ შედეგი სრულიად არაფერი. ორივე მხარე კი თავის თავს თვლიდა გამარჯვებულად.

ეგვიპტურ–ხეთური ზავი, რომელიც ისტორიაში პირველ საერთაშორისო ხელშეკრულებად არის მიჩნეული. სტამბოლის არქეოლოგიური მუზეუმი

ბიბლიოგრაფია:

1. Healy, Mark (1993). Qadesh 1300 B.C. Clash of the Warrior Kings. Osprey Publishing.

2. Shaw, Ian (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford University Press.

3. Grimal, Nicolas (1994). A History of Ancient Egypt.

8 January 2020

სპარსეთის დაპყრობა არაბთა მიერ

ბიზანტიურ–არაბული კონფლიქტის პარალელურად მუსლიმები ასევე სასანურ სპარსეთსაც ებრძოდნენ. საუკუნეების განმავლობაში სასანიდები და რომი/ბიზანტია სისხლისგან ცლიდნენ ერთმანეთს. საბოლოოდ ამდენმა ომმა გამოფიტა ორივე იმპერია, რაც არაბთა ექსპანსიის წისქვილზე ასხამდა წყალს.

პირველი კონფლიქტი სასანიდებთან დაიწყო 633 წელს დღევანდელი ქუვეითის ტერიტორიაზე. არაბებმა, რომლებსაც ხალიდ იბნ ალ–ვალიდი სარდლობდა, რამდენჯერმე სძლიეს სპარსელებს, შემდეგ შაჰმა უფრო დიდი ლაშქარი გამოგზავნა მათ უკუსაგდებად. ხალიდს 10 000 ქვეითი და 5 000 მხედარი ჰყავდა 30 000 სპარსელის წინააღმდეგ. ბრძოლის წინ მან მხედრები შორს გაგზავნა და მტრის თვალს მოეფარა. სასანიდები ანკესს წამოეგნენ და მთელი ძალებით შეასკდნენ მუსლიმთა ქვეითებს. არაბებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს და ალყაში მოექცნენ, მაგრამ ეს ყველაფერი გეგმის ნაწილი იყო. ამ დროს სპარსელებს უკნიდან ის მხედრები დაატყდნენ თავს, რომლებიც ბრძოლის წინ ხალიდმა შორს გაუშვა. ახლა თვითონ სასანიდები აღმოჩნდნენ ალყაში და სასტიკად დამარცხდნენ. 20 000 სპარსელი დაეცა ბრძოლის ველზე. 

სასანური მუზარადი

ხალიდმა დასავლეთის გეზით განაგრძო სვლა. შაჰმა კიდევ ექვსი არმია გაგზავნა მის წინააღმდეგ, მაგრამ ხალიდმა ყველა გაანადგურა. დღევანდელი ერაყი უკვე მუსლიმთა ხელში იყო.

636 წელს არაბთა ახალმა 38 000 კაციანმა ლაშქარმა თავი მოიყარა ერაყში ქალაქ ალ–ქადისიასთან საად იბნ აბი ვაქასის მეთაურობით. სასანიდთა დაახლოებით 70 000–იანი ჯარი და სპილოები რუსტამის მეთაურობით იქვე იყო დაბანაკებული მტრის მოლოდინში. 

სასანიანი კატაფრაქტი

მოწინააღმდეგეები სამი–ოთხი დღე ჩეხდნენ ერთმანეთს, რაც ბოლოს მაინც მუსლიმთა გამარჯვებით დასრულდა. დაახლოებით 10 000 არაბი დაეცა ბრძოლის ველზე, ხოლო დახოცილ სპარსელთა რიცხვი                   25 000–ს აღწევდა. მალე სპარსელთა სატახტო ქტესიფონიც დაეცა. არაბულ–სპარსული ომი 654 წლამდე გაგრძელდა. სასანიდი გენერლები და პოლიტიკოსები ძალიან ცდილობდნენ ძლიერი წინააღმდეგობის გაწევას, მაგრამ უკვე განწირულები იყვნენ და გვიანი იყო. ალ–ქადისიას ბრძოლამ მთელი იმპერიისა და ახლო აღმოსავლეთის ბედი გადაწყვიტა.

არაბთა სახალიფო 654 წლისთვის

ბიბლიოგრაფია:

1. Bashear, Suliman (1997). Arabs and Others in Early Islam. Darwin Press.
2. Daniel, Elton (2001). The History of Iran. Greenwood Press.
3. Donner, Fred (1981). The Early Islamic Conquests. Princeton.
4. Morony, M (1987). "Arab Conquest of Iran". Encyclopaedia Iranica.

6 January 2020

არაბთა ადრეული დაპყრობები

სანამ ბიზანტია და სასანიდური სპარსეთი ერთმანეთს სისხლისგან ცლიდნენ, სამხრეთში არაბეთის ნ. კუნძულზე მუჰამედი ქადაგებდა თავის ახალ რელიგიას ისლამს. 

630 წლისთვის მან წარმატებით გააერთიანა არაბეთის უდიდესი ნაწილი. 632 წელს მუჰამედი გარდაიცვალა და მისი ადგილი დაიკავა აბუ ბაქრმა, რომელიც ხალიფას სახელით (მოადგილეს, ნაცვალს ნიშნავს) მართავდა ქვეყანას. მან ეგრევე ავი მზერა მიაპყრო ჩრდილოეთით მდებარე ქვეყნებს. არაბებმა სწრაფად დაიპყრეს აღმოსავლეთ სირია, დასავლეთ ერაყი, ცენტრალური იორდანია და პლაცდარმად გაიხადეს დაპყრობების შემდეგი ფაზისთვის. სირია–პალესტინაში ბიზანტია ბატონობდა. ისტორიულად ამ რეგიონს ძირითადად სპარსეთი ესხმოდა თავს აღმოსავლეთიდან, ამიტომ სამხრეთით დაცვის სისტემა საკმაოდ სუსტი იყო. 634 წელს აბუ ბაქრმა შეტევები დაიწყო სირია–პალესტინაზე. იმპერატორმა ჰერაკლემ სათანადოდ ჯერ კიდევ ვერ შეაფასა არსებული სიტუაცია და მხოლოდ ადგილობრივი გარნიზონი დატოვა რეგიონის დასაცავად. 

ბიზანტიელი მეომრები VII საუკუნეში 

არაბებმა ადვილად დაამარცხეს მოწინააღმდეგეთა მცირე ძალები და შეშფოთებულმა ჰერაკლემ ახლა უკვე ლაშქარი გამოგზავნა მათ წინააღმდეგ. არაბთა ძალებს სათავეში ედგა მაშინდელ მუსლიმთა შორის საუკეთესო გენერალი ხალიდ იბნ ალ–ვალიდი. მან რამდენჯერმე ზედიზედ დაამარცხა ბიზანტიელთა ძალები. ერთ–ერთ ბრძოლაში თვითონ ჰერაკლეც მონაწილეობდა. პალესტინა უკვე არაბთა ხელში იყო. ხალიდმა წინსვლა განაგრძო ჩრდილოეთისკენ და კიდევ დაამარცხა ჰერაკლეს ჯარები. 

იმავე წელს აბუ ბაქრი გარდაიცვალა და ახალი ხალიფა გახდა ომარი. 

636 წელს ხალიფამ განაახლა ექსპანსიური პოლიტიკა და ცენტრალური სირია დაიპყრო. ჰერაკლე კეისარს ამ დროისთვის ხუთი არმია ჰყავდა გამზადებული და პარალელურად სასანიდ შაჰ იეზდიგერდ III-ს შეუთანხმდა, რომ ერთდროულად შეეტიათ არაბებისთვის. სასანიდებმა ვერ მოახერხეს თავდასხმა, ამიტომ ჰერაკლემ მარტომ გააგრძელა ბრძოლა. 

მოწინააღმდეგები მდინარე იარმუკთან დაბანაკდნენ. 

ახლო აღმოსავლეთი არაბთა ექსპანსიის დასაწყისში

ბიზანტიური ლაშქრის მთავარსარდალი იყო სომეხი გენერალი ვაჰანი, არაბებს ისევ ხალიდ იბნ ალ–ვალიდი სარდლობდა. ბიზანტიელი მეომრები ტრადიციულად მძიმედ იყვნენ აღჭურვილი. არაბები კი ბევრად უფრო მსუბუქად იყვნენ შეიარაღებული, რაც მათ სისწრაფესა და მოქნილობას ანიჭებდა. ბრძოლა ექვს დღეს გაგრძელდა, რომელიც მუსლიმთა გამარჯვებით დამთავრდა. შემდეგი ორი ათწლეულის განმავლობაში არაბებმა ბიზანტიას ეგვიპტე და ჩრდილოეთ აფრიკა წაართვეს. რამდენჯერმე კონსტანტინოპოლსაც კი შემოარტყეს ალყა, თუმცა ყველა მცდელობა წარუმატებელი გამოდგა. 

ბიბლიოგრაფია:

1. ნარკვევები მახლობელი აღმოსავლეთის ისტორიიდან (ფეოდალური ხანა). ვ. გაბაშვილის რედ., თბ., 1957.

2. Nicolle, David (1994). Yarmuk AD 636: Muslim Conquest of Syria. Osprey Publishing.

3. Akram. A.I. (2004), The Sword of Allah: Khalid Ibn Al-Waleed. His Life and Campaigns, third edition.

4. Hitty. PH. K. History of the Arabs. 8 ed, N.Y. 1964.

2 January 2020

602–628 წლების ბიზანტიურ–სასანური ომი და მისი შედეგი

რომის იმპერია და სასანური სპარსეთი გამუდმებით მტრობდნენ ერთმანეთს და ახლო აღმოსავლეთში დომინანტობისთვის ებრძოდნენ ერთმანეთს. რომის დაცემის შემდეგ, აღმოსავლეთ რომის იმპერია იგივე ბიზანტია განაგრძობდა სასანიდებთან ომს. 591 წელს ბიზანტიის იმპერატორ მავრიკიოსის მკვლელობის შემდეგ იმპერია კრიზისმა მოიცვა. ამით ისარგებლა სასანიანთა შაჰმა ხოსრო II-მ და შეტევაზე გადავიდა. მან წარმატებით დაიპყრო ამიერკავკასია და მესოპოტამია. 610 წელს ბიზანტიის ტახტზე ავიდა ჰერაკლე, რომელსაც ზავის იმედი ჰქონდა, მაგრამ ხოსრო უარზე იყო. მას აქემენიდური დროის სპარსული იმპერიის აღდგენა სურდა. 614 წლისთვის ბიზანტიამ სირია–პალესტინაც დაკარგა. წმინდა მიწის დაკარგვა განსაკუთრებით მტკივნეული იყო ბიზანტიელებისთვის. 615 წელს სასანიდებმა ალყა შემოარტყეს ქალაქ ქალკედონს, რომელიც კონსტანტინოპოლიდან მხოლოდ რამდენიმე კილომეტრით იყო დაშორებული. 617 წელს ქალკედონი დაეცა და ჰერაკლე მზად იყო, ხოსროს ვასალიც კი გამხდარიყო.

ბიზანტიური მონეტა ჰერაკლეს გამოსახულებით

621 წლისთვის სპარსელებმა ეგვიპტე წაართვეს ბიზანტიას. სასანიანთა ისტორიაში ეს რეგიონი პირველად გახდა მათი პროვინცია. ამასობაში ჰერაკლემ სამხედრო რეფორმა განახორციელა და კონტრშეტევაზე გადავიდა. მან დაიბრუნა ანატოლია და 624 წელს ისევ შესთავაზა ზავი ხოსროს, მაგრამ შაჰი ისევ უარზე იყო. ჰერაკლემ განაგრძო კონტრშეტევა და სპარსეთის გულში შეიჭრა სომხეთის გავლით. იმპერატორმა მოაოხრა იქაურობა და შურისძიებით აღვსილმა ზოროასტრული ტაძრები გაძარცვა იმისთვის, რომ სპარსელებმა იერუსალიმი აიღეს. კიდევ რამდენიმე გამარჯვების მერე ჰერაკლემ ჯარი ტრაპიზონში დაასვენა.

სასანური მონეტა ხოსრო II–ის გამოსახულებით

626 წელს ხოსრომ მოკავშირე ავარებთან ერთან კონსტანტონოპოლს დაესხა თავს. ჰერაკლემ ადვილად დაამარცხა სასანიდები და დედაქალაქი დაცემას გადაარჩინა. მომდევნო წელს ჰერაკლემ ახალი მოკავშირეებიც შეიძინა. ეს იყო დასავლეთ თურქთა სახაკანო, რომელიც ჩრდილოეთით, დღევანდელი რუსეთის ტერიტორიაზე მდებარეობდა. იმავე წელს მოკავშირეები ირანში შეიჭრნენ. ნინევიასთან ახლოს ჰერაკლემ გაანადგურა ხოსროს ლაშქარი. შედეგად სპარსეთში აჯანყებამ იფეთქა და ხოსრო ტახტიდან გადააგდეს. ახალმა შაჰმა კავად II-მ ზავი შესთავაზა ჰერაკლეს, რაზედაც იგი დიდი სიამოვნებით დათანხმდა. ბიზანტიამ ყველა წართმეული ტერიტორია დაიბრუნა, მაგრამ დიდება არც მას ერგო. ამ ომმა ორივე იმპერია სისხლისგან დაცალა და გამოფიტა, რამაც საშუალება მისცა ახალ ძალას, აქტიურად გამოსულიყო საერთაშორისო ასპარეზზე თავისი ახალი რელიგიითა და იდეოლოგიით. ესენი იყვნენ არაბები. 629 წლიდან–654 წლებში არაბთა სახალიფომ მთლიანად შთანთქა სპარსეთის იმპერია და რიგით პროვინციად აქცია, ხოლო ბიზანტიას კი სირია–პალესტინა, ეგვიპტე და ამიერკავკასია წაართვა. ახლო აღმოსავლეთში ისლამის ეპოქა დაიწყო.

ბიბილიოგრაფია:

1. Bronworth, L. Lost to the West.

2. Herrin, J. Byzantium.

3. Noewich, JJ. A Short History of Byzantium.

25 December 2019

მითრიდატული ომები (ნაწილი II)

პირველი მითრიდატული ომი დასრულდა და ლუციუს კორნელიუს სულა სასწრაფოდ რომში დაბრუნდა. მითრიდატემ საკუთარი სამეფო შეინარჩუნა, მაგრამ ყველა დაპყრობილი ტერიტორია დათმო. აზიაში მყოფი ლეგიონები სულამ ჩააბარა თავის სანდო გენერალს, ლუციუს ლიცინიუს მურენას. ამასობაში მითრიდატემ ახალი არმიის შეკრება დაიწყო. მეფის რჩეული სარდალი, არქელაოსი, სულასთან განცდილი მარცხის გამო, მურენასთან გაიქცა სიკვდილის შიშით. მან ასევე აცნობა რომაელ სარდალს, რომ მითრიდატე ზავის დარღვევას აპირებდა. მურენამაც არ დააყოვნა და ქრ შ–მდე 83 წელს თავს დაესხა პონტოს სამფლობელოებს. მითრიდატემ ზავის პირობები შეახსენა, მაგრამ უშედეგოდ. დაიწყო მეორე მითრიდატული ომი. პონტოელებმა აზიის პროვინცია მოარბიეს. პონტოელთა რამდენიმე წარმატებული ბრძოლის მერე სულამ რომიდან უბრძანა მურენას, პონტოსთან ზავი დაედო ქრ. შ–მდე 81 წელს. ამ ზავმა მითრიდატეს ძველი პრესტიჟი აღადგინა მეზობელ ქვეყნებში. 

პონტოელი მეომრები

ქრ. შ–მდე 78 წელს სულა გარდაიცვალა. ამით ძალთა ბალანსი შეიცვალა რეგიონში. მითრიდატემ თავის სიძეს, სომეხთა მეფე ტიგრან II-ს კაპადოკიის დაკავება შესთავაზა, რათა თვითონ არ გამოჩენილიყო აგრესორად. სანამ აზიაში ეს ამბები ხდებოდა, ესპანეთში მეამბოხე რომაელი სარდალი სერტორიუსი სეპარატისტულ ომს აწარმოებდა სენატის წინააღმდეგ, ამიტომ რომის რესპუბლიკის ძირითადი ძალები მასთან ბრძოლით იყო დაკავებული. სერტორიუსის დესპანები მითრიდატეს ეწვივნენ სინოპში, პონტოს სატახტოში კავშირის დასამყარებლად. 

ბითინიის მეფე ნიკომედესი უშვილძიროდ გარდაიცვალა და თავისი სამეფო რომს უანდერძა. მითრიდატესთვის ეს კატეგორიულად მიუღებელი იყო, ამიტომაც ომი გარდაუვალი გახდა და დაიწყო მესამე მითრიდატული ომი ქრ. შ–მდე 74 წელს. იგი ბითინიაში შეიჭრა კიდევ ერთხელ. ამასობაში კონსულები ლუციუს ლიცინიუს ლუკულუსი და მარკუს ავრელიუს კოტა მცირე აზიისა და ბითინიის გუბერნატორებად დაინიშნენ. ამავე დროს ესპანეთში სერტორიუსი დაიღუპა და მისმა მრჩევლებმა, რომლებიც მითრიდატეს კარზე იყვნენ, საიდუმლოდ მოლაპარაკებები დაიწყეს ლუკულუსთან იმ მიზნით, რომ თავიანთი ძველი პოზიციები აღედგინათ რომში. მითრიდატემ კოტა დაამარცხა საზღვაო ბრძოლაში, მაგრამ ლუკულუსმა სახმელეთო ბრძოლაში ძლია პონტოს მეფე მისი მოღალატე მრჩევლების წყალობით. მითრიდატე სომხეთში გაიქცა. ლუკულუსმა კი თითქმის მთელი ანატოლია დაიპყრო ქრ. შ–მდე 71 წლისთვის.

მითრიდატეს დროინდელი მონეტები. მარკ ქართრაითის ფოტო.

იმავე წელს ლუკულუსმა დესპანი გაუგზავნა მითრიდატეს შვილს, ბოსფორის მეფე მახარეს, რომელმაც საკუთარ მამას უღალატა და რომის ვასალი გახდა. 

ქრ. შ–მდე 69 წელს ლუკულუსი მეფე ტიგრანის წინააღმდეგ დაიძრა. სომეხთა მეფეს მხარს უჭერდნენ იბერიისა და ალბანეთის მეფეები. მან მითრიდატეს რჩევა არ გაითვალისწინა და გაშლილ ველზე ამჯობინა რომაულ ლეგიონებთან შერკინება და პირდაპირ მიადგა ჯარით რომაელებს, რომლებსაც ალყაში ჰყავდათ მოქცეული ქალაქი ტიგრანოკერტა. ტიგრანი სასტიკად დამარცხდა და გაიქცა ბრძოლის ველიდან. ლუკულუსი დაედევნა და მომდევნო წელს კიდევ დაამარცხა ტიგრანი არტაქსატასთან. ამასობაში მითრიდატე პონტოში დაბრუნდა და ლუკულუსიც იძულებული გახდა სომხეთიდან გამობრუნებულიყო. 

ქრ შ–მდე 66 წელს ლუკულუსი გნეუს პომპეუსმა ჩაანაცვლა. მითრიდატეს დევნაში მან ზედიზედ დაამარცხა სომხეთი, იბერია, ალბანეთი და აიძულა ხელი მოეწერათ რომთან "სამოკავშირეო და სამეგობრო" ხელშეკრულებაზე, ხოლო კოლხეთი უშუალოდ შეუერთა რომის სახელმწიფოს.

გნეუს პომპეუს "მაგნუსი" (დიდი)

მითრიდატე ბოსფორის სამეფოში გაიქცა და მოკლა თავისი მოღალატე შვილი მახარე, მაგრამ მოსახლეობა დაქანცული იყო ამდენი ომით და მხარი დაუჭირა მის უმცროს ვაჟს, ფარნაკეს, რომელმაც მამის ტახტიდან გადაგდება გადაწყვიტა. მითრიდატე სრულიად მარტო დარჩა. მან საწამლავით სცადა თავის მოკვლა, მაგრამ საწამლავმა არ იმოქმედა, რადგან მთელი ცხოვრების მანძილზე სხვადასხვა საწამლავსა და შხამს იღებდა მცირე დოზებით იმუნიტეტის გასაუმჯობესებლად. ბოლოს თავის ერთგულ მსახურს, ბიტოიტს დაავალა ხმლით მოეკლა იგი. ასე დასრულდა მესამე და უკანასკნელი მითრიდატული ომი ქრ. შ–მდე 63 წელს.



ბიბლიოგრაფია:

1. Appian. "The Mithridatic Wars," in Roman History.
2. McGing, Brian. "Mithridates VI."

23 December 2019

მითრიდატული ომები (ნაწილი I)

პონტოს სახელოვანი მეფე მითრიდატე VI ევპატორი რომის ერთ–ერთი ყველაზე დაუძინებელი მტერი იყო. რომსა და პონტოს შორის სულ სამი მითრიდატული ომი მოხდა.

პონტოს სამეფო ჩამოყალიბდა ალექსანდრე მაკედონელის სარდლების, იგივე დიოდოხოსთა ომების შედეგად ქრ. შ–მდე III საუკუნეში. მისმა პირველმა მეფემ, მითრიდატემ მნიშვნელოვნად გააფართოვა თავისი სამეფოს ტერიტორიები. 

ქრ. შ–მდე II საუკუნეში პონტომ გალატიის ნაწილი შეიერთა. ამავე საუკუნის დასასრულს რომის რესპუბლიკას ბალკანეთის ნახევარკუნძული უკვე დაპყრობილი ჰქონდა. მცირე აზიის დასავლეთ ნაწილი კი აზიის პროვინციის სახელით შედიოდა რესპუბლიკაში.  ბითინია, პაფლაგონია და კაპადოკია კი მისი ვასალი სახელმწიფოები გახდნენ. 

ქრ. შ–მდე 113 წელს მითრიდატე VI ავიდა სამეფო ტახტზე (მანამდე იგი საკუთარ დედას გაქცეოდა, რომელიც შვილის სიკვდილზე ოცნებობდა.). იგი თავიდანვე ენერგიულად შეუდგა ქვეყნის მართვას. მან დაიპყრო კოლხეთი, კავშირი შეკრა იბერიასთან, დიდ სომხეთთან და პართიასთან. ხოლო მცირე სომხეთი დაიმორჩილა და შეიერთა. მალევე ყირიმის ნახევარკუნძულზე არსებული ბოსფორის სამეფოც "შთანთქა". თუმცა ამ დაპყრობებით მითრიდატეს ამბიციები არ დამცხრალა. აკი "მადა ჭამაში მოდის".

ქრ. შ–მდე 102 – 97 წლებში მან დაიმორჩილა კაპადოკია. რომმა დაუყოვნებლივ ჯარების გაყვანა მოსთხოვა მითრიდატეს. პონტოს მეფემ ამჯერად შეასრულა რომაელთა მოთხოვნა. კილიკიის რომაელმა გუბერნატორმა ლუციუს კორნელიუს სულამ კაპადოკიის ტახტზე დასვა ვინმე არიობარზანი, მაგრამ პრობლემა ამით არ მოგვარებულა. 

ქრ. შ–მდე 94 წელს მითრიდატემ თავისი ქალიშვილი სომეხთა მეფე ტიგრან მეორეს მიათხოვა. სამი წლის შემდეგ ერთმანეთთან შეთანხმებით ტიგრანი კაპადოკიაში შეიჭრა, ხოლო მითრიდატე – ბითინიაში. რომმა მცირე ძალებით გამოგზავნა ყოფილი კონსული მანიუს აქვილიუსი რომაული წესრიგის აღსადგენად. მან მცირე აზიაშიც შეკრიბა მოკავშირეთა ძალები. პონტოსა და სომხეთის მეფეებს იმ დროისთვის არ სურდათ რომთან ომი, ასე, რომ აქვილიუსმა თავისი დავალება ადვილად შეასრულა. ქრ. შ–მდე 90 წლისთვის.
აქვილიუსმა ბითინიელთა წაქეზება სცადა პონტოს წინააღმდეგ. მითრიდატემ რომაელებს ბითინიელთა მოთოკვა სთხოვა, მაგრამ რომმა ყურიც არ გაიბერტყა. მასაც სხვა გზა აღარ დარჩა და კაპადოკიაში შეიჭრა. ასე დაიწყო პირველი მითრიდატული ომი (ქრ. შ–მდე 89–88 წწ).

მითრიდატე VI ევპატორი

რომაელებს რეგიონში ერთი ლეგიონი ჰყავდათ, მაგრამ სწრაფად მოახერხეს სამი დამხმარე არმიის შეკრება. ასევე ბითინიის მეფე ნიკომედეც მოვიდა თავისი ლაშქრით რომაელთა დასახმარებლად. 

მითრიდატეს სარდლებმა არქელაოსმა და ნეოპტოლემუსმა პირველი ბრძოლა მოიგეს და ბითინიელები დაამარცხეს. მითრიდატეს მთავარი ძალები რიცხობრივად აღემატებოდა რომაელებისას. მეფემ ადვილად დაამარცხა აქვილიუსი და მისი ჯარის ნახევარი ამოწყვიტა. ადგილობრივმა მაცხოვრებლებმაც ბევრი ლეგიონერი დახოცეს და აქვილიუსი მითრიდატეს მიჰგვარეს. მეფემ მას პირში გამდნარი ოქრო ჩაასხა. 

მეორე რომაული არმიაც, რომელსაც კასიუსი მეთაურობდა, ასევე ჩამორჩებოდა რიცხობრივად პონტოელთა ჯარს. ამიტომ როდოსის კუნძულზე გადავიდნენ გადარჩენის მიზნით. მესამე რომაული არმია აზიის პროვინციაში გაიქცა და ქალაქ ლაოდიკეას კედლებში შეაფარა თავი, მაგრამ მოქალაქეებმა მითრიდატეს გადასცეს რომაელები. ამ სამხედრო კამპანიამ რომაელთა მმართველობა შეარყია მცირე აზიაში. 

რომში ლუციუს კორნელიუს სულა დანიშნეს აღმოსავლეთში მოლაშქრე ლეგიონების მეთაურად, მაგრამ გენერალმა პონტოს წინააღმდეგ ვერ მოიცალა იტალიაში შიდა აშლილობების გამო. მითრიდატე კი დროს არ კარგავდა. ქრ. შ–მდე 88 წელს მან აზიის პროვინციაში ყველა რომაელის სიკვდილით დასჯა ბრძანა. წყაროების მიხედვით 100 000 ადამიანი გამოასალმეს სიცოცხლეს. ეს ფაქტი ისტორიაში ერთ–ერთ პირველ გენოციდად ითვლება. 

ამასობაში, ბალკანეთში ბერძნებმა დაიწყეს დიდი აჯანყებები და დასახმარებლად მითრიდატე მიიწვიეს. ამ უკანასკნელმა არქელაოსი გაგზავნა საბერძნეთში. რომაელებს იქ ორი ლეგიონი ჰყავდათ. ქრ. შ–მდე 87 წელს სულა ჩამოვიდა საბერძნეთში და ალყა შემოარტყა ათენს. თრაკია–მაკედონიის გზით პონტოელთა ახალი არმია მოიწევდა. ასე, რომ სულას სასწრაფოდ უნდა აეღო ქალაქი. ქრ. შ–მდე 86 წლის 1 მარტს მან მოახერხა ათენში შეჭრა და უამრავი ანტი–რომაელი გაჟლიტა. ზურგი რომ გაიმაგრა, ახლა მშვიდად შეეძლო პონტოელთა წინააღმდეგ წასვლა.

ლუციუს კორნელიუს სულა

მტრები ქერონეასთან შეხვდნენ ერთმანეთს, სადაც ოდესღაც ფილიპე მაკედონელმა წერტილი დაუსვა ბერძენთა დამოუკიდებლობას. პონტოელთა სათავეში კვლავ არქელაოსი იდგა. მისი არმია 70 000 კაცისგან შედგებოდა. სულას კი 40 000–ზე ნაკლები კაცი ჰყავდა. ბრძოლა დიდხანს გაგრძელდა და "მოსწყდა ორგნითვე ურიცხვი". სულამ გაიმარჯვა და მხოლოდ 10 000 პონტოელი გადაურჩა სიკვდილს. თუმცა ამით ყველაფერი არ დამთავრებულა. არქელაოსმა 80 000–იანი დამხმარე ძალები მიიღო. სულას ასევე სხვა პრობლემაც ჰქონდა. რომის სენატმა მის თანამდებობაზე კონსული ფლაკუსი დანიშნა, რომელიც სულას პოლიტიკური მოწინააღმდეგე იყო. სულა დათმობას არ აპირებდა. იგი არმიით შუა საბერძნეთში დადგა, ფლაკუსის მოლოდინში, რომელიც უკვე ჩამოვიდა საბერძნეთში. თუმცა სულას ჯერ არქელაოსთან მოუწია ხელახალი ბრძოლა. მათი არმიები ორქომენოსთან შეხვდნენ ერთმანეთს. პონტოელები გაცილებით მეტნი იყვნენ რომაელებზე. ცხარე ბრძოლა კვლავ სულას ძლევამოსილებით დასრულდა. სადაც მან პირადად დიდი სიმამაცე გამოიჩინა. მითრიდატემ ზავი ითხოვა, მაგრამ რომაელი გენერლის მოთხოვნები ძალიან მკაცრი იყო.
ამ მარცხმა შეარყია მითრიდატეს კონტროლი ანატოლიაზე.
ქრ. შ–მდე 85 წელს ზავი მაინც დაიდო, რომლის თანახმად მითრიდატეს ყველა დაპყრობილი ტერიტორია უნდა დაეთმო. სულამ რომის კონტროლი აღადგინა მცირე აზიაში და თავის პოლიტიკურ მტრებთან ანგარიშის გასასწორებლად რომში დაბრუნდა.