მეთაურები
ბუდიკა – ცნობილი კელტი დედოფალი
ახალი წელთაღრიცხვის I საუკუნის პირველ ნახევარში ბრიტანეთის კუნძულის სამხრეთ ნაწილი რომის იმპერიამ დაიპყრო. ბრიტანო–კელტური ტომები იტანჯებოდნენ რომაული გადასახადებისა და სამხედრო ბეგარის გამო. ერთი–ერთი ტომის ლიდერმა დედოფალმა ბუდიკამ პროტესტი გამოთქვა ამ უსამართლობის წინააღმდეგ, რის გამოც იგი რომაელებმა გაამათრახეს, ხოლო მის ქალიშვილებს ნამუსი აჰხადეს. 60 წელს გაცოფებულმა ბუდიკამ თავისი ხალხი შეკრიბა, მეზობელი მოკავშირე ტომებიც შეიერთა და აჯანყება დაიწყო.
რომაელებისთვის ეს აჯანყება ძალიან ცუდ დროს დაემთხვა. ბრიტანეთის რომაელი გამგებელი გაიუს სვეტონიუს პაულინუსი სხვა სამხედრო კამპანიით იყო დაკავებული და სწრაფად ვერ დაბრუნდებოდა აჯანყების ჩასაქრობად. აჯანყებულები ქალაქ კამულოდუნუმს (დღევანდელი ქოლჩესტერი) მიადგნენ, რომელიც რომაელთა ერთ–ერთი მთავარი პლაცდარმი იყო ბრიტანეთში. ქალაქის მაცხოვრებლებმა დახმარება ლონდინიუმის (ლონდონი) პროკურატორს ქატუს დეციანუსს სთხოვეს. ამ უკანასკნელმა სათანადოდ ვერ შეაფასა არსებული საფრთხე და კამულოდუნუმში მხოლოდ 200 კაციანი ცუდად შეიარაღებული რაზმი გაგზავნა, რომელიც, რა თქმა უნდა, განადგურდა. შემდეგ, სხვა რეგიონიდან 2 000 კაციანი IX ლეგიონი გამოემართა ქალაქის მისაშველებლად, მაგრამ ბუდიკას ხალხმა ისიც პირწმინდად გაანადგურა. ბრიტებმა მიწასთან გაასწორეს კამულოდუნუმი. მოსახლეობა ამოწყვიტეს, შენობები დაანგრიეს. მათი შემდეგი სამიზნე იყო ლონდინიუმი, რომელიც 43 წელს დააარსეს რომაელებმა.
ამასობაში, პაულინუსის ყურამდეც მივიდა აჯანყების ამბავი. იგი სასწრაფოდ წამოვიდა თავისი ლაშქრით. იგი ჯერ კავალერიით მივიდა ლონდინიუმში და იფიქრა იქ დაუცდიდა ქვეით ჯარსაც, მაგრამ მალე გადაიფიქრა და ქალაქი ბრიტებს შეატოვა. თვითონ კი კავალერიით სხვაგან დაბანაკდა და იქ დაელოდა ლეგიონებს. ლონდინიუმსაც კამულოდუნუმის ბედი ეწია. ამის შემდეგ, აჯანყებული ბრიტები ჩრდილო–დასავლეთის მიმართულებით დაიძრნენ, სადაც პაულინუსი იდგა ლეგიონებით. ველი, სადაც რომაელები იდგნენ, გარშემორტყმული იყო ხშირი ტყით, სადაც არმია ვერ გაივლიდა, ხოლო შუაში ვიწრო გზა იყო. სწორედ აქ ჩააყენა პაულინუსმა თავისი ხალხი. მას ჰყავდა 11 000 ჯარისკაცი. დიონ კასიუსის თქმით, ბუდიკას 230 000 მეომარი ჰყავდა, რაც ძალიან საეჭვოა, მაგრამ კელტები მაინც ბევრად უფრო მეტნი იყვნენ რომაელებზე. თავდასხმაზე ჯერ კელტთა ეტლები გადავიდნენ და რომაელებს ისრები დაუშინეს, მაგრამ დიდი ზიანი ვერ მიაყენეს. შემდეგ კი, ბუდიკამ მთელი თავისი არმია მიუსია ლეგიონებს, რომლებიც ნიაღვარივით მიასკდნენ რომაელთა მეწინავე რიგებს და გაჩაღდა ცხარე ბრძოლა. რომაულმა დისციპლინამ და ტაქტიკამ მაინც თავისი გაიტანა და ნელ–ნელა უკან დაახევინა მტერს და შეტევაზე გადავიდა. კელტთა ბანაკში ქალები, ბავშვები და მოხუცები იყვნენ, რომლებიც ბუდიკას მეომართა ოჯახის წევრები იყვნენ და სეირის საყურებლად იყვნენ მისულნი. ბუდიკას არმია განადგურდა. რომაელებმა ასევე ქალები, ბავშვები და მოხუცებიც ამოხოცეს. თვითონ ბუდიკამ გაქცევა მოახერხა, რომელმაც, ტაციტუსის თქმით, თავი მოიკლა. დიონ კასიუსის აზრით, იგი ავად გახდა და გარდაიცვალა. ბრიტანეთი V საუკუნემდე დარჩა რომის პროვინციად.
ბიბლიოგრაფია:
1. Dudley, Donald R; Webster, Graham (1962). The Rebellion of Boudica.
2. Fraser, Antonia (1988). The Warrior Queens.
3. Taylor, John (1998). Tacitus and the Boudican Revolt.
4. Webster, Graham (1978). Boudica.
31 December 2020
ბაბილონის აღზევება და მეფე ჰამურაბი
წინათ ჩვენ ვისაუბრეთ თუ როგორ გაბატონდნენ ამორეველთა ტომები ძველ მესოპოტამიაში. ამათგან ყველაზე სახელოვანი მმართველი იყო ჰამურაბი, ბაბილონის მეფე. ეს ახალი სახელმწიფო მალე იმდენად გაძლიერდა, რომ ყველა წინამორბედი ცივილიზაცია დაჩრდილა და მთელ რეგიონს ქალაქის სახელი დაერქვა.
ძვ. წ. 2900 – 2350 წლებში ბაბილონი (რაც "ღვთის კარიბჭეს" ნიშნავს) უმნიშვნელო ქალაქი იყო. ამ ქალაქის სახელი პირველად გვხვდება აქადის იმპერიის მმართველის შარ–კალი–შარის დროინდელ წყაროებში (ძვ. წ. 22–ე საუკუნე). მესოპოტამიაში განვითარებული მეურნეობისა და სავაჭრო ურთიერთობების წყალობით ეს ბაბილონი გაიზარდა და რეგიონის ერთ–ერთ წამყვან ქალაქად იქცა.
ძვ. წ. 21–ე საუკუნის მიწურულს, როგორც ადრე აღვნიშნეთ, მესოპოტამიაში ამორეველები გაბატონდნენ, რომლებიც დასავლეთიდან ებრაელებმა გამოაძევეს. ძვ. წ. 1894 წელს ერთ–ერთმა ამორეველმა ბელადმა სუმუ–აბუმ ბაბილონი დაიკავა და შექმნა პირველი ბაბილონური დინასტია. პირველი მეფეები აქტიური საგარეო პოლიტიკით არ გამოირჩეოდნენ. ისინი ძირითადად სამშენებლო საქმიანობით იყვნენ დაკავებულები. ეს ყველაფერი შეიცვალა მეფე ჰამურაბის დროს (ძვ. წ. 1792 – 1750 წწ.). მისი მეფობის პირველ წლებში ბაბილონი ასურეთის მეფეს შამში–ადად I-ს ემორჩილებოდა. ასეთ ვითარებაშიც ჰამურაბიმ ფრთხილი დიპლომატიის წყალობით შეძლო სამხრეთ მესოპოტამიის ქალაქების შემომტკიცება.
შამში–ადად I-ის გარდაცვალებისთანავე ჰამურაბი აქტიურ საგარეო პოლიტიკას დაადგა. მან ჩრდილოეთ მესოპოტამიაში გაილაშქრა, ეშნუნას სამეფო დაიმორჩილა და ელამი დაამარცხა. დაიპყრო ქალაქები მარი და ლარსი. მალე ჰამურაბიმ ასურეთის დედაქალაქი ასურიც (აშური) დაიპყრო. მისი მეფობის დროს ბაბილონის სამეფო პოლიტიკურად და ეკონომიკურად გაძლიერდა, კულტურა აყვავდა. ჰამურაბი ფართო სამშენებლო მოღვაწეობას ეწეოდა, მის დროს აშენდა მრავალი ბრწყინვალე ნაგებობა, გაფართოვდა საირიგაციო სისტემა, გაიყვანეს გზები. მან მოაწესრიგა ქვეყნის მმართველობა, შემოიღო ერთიანი კანონმდებლობა. ჩვენს დრომდე მოაღწია მისი სახელით შედგენილმა კანონთა კრებულმა, რომელიც ძველი აღმოსავლეთის საკანონმდებლო საქმიანობის მნიშვნელოვან ძეგლს წარმოადგენს.
ჰამურაბის კანონთა ნიმუშები:
. თუ ვაჟიშვილი იტყვის, რომ მისი დედა ან მამა მისი მშობელი არაა, მას ენას მოჰკვეთენ.
. თუ ვაჟიშვილი დედას ხელს გაარტყამს, მას ხელებს მოჰკვეთენ.
. თუ ქურდი მოპარვისას დაიჭირეს, ის სიკვდილით უნდა დაისაჯოს.
. თუ მავანი ქალს შეირთავს, მაგრამ მასთან კავშირი არ აქვს, ქორწინება გაბათილდება.
. თუ მშენებელი კარგად ვერ ააშენებს და შენობა დაინგრევა, იგი მოკლულ იქნება.
. თუ ერთი მეორეს მკვლელობას დასწამებს, მაგრამ ბრალდებას ვერ დაუმტკიცებს, ბრალმდებელი სიკვდილით დაისჯება.
. თუ მავანი მეზობლის სახნავ–სათესს დატბორავს, მან უნდა იწვნიოს დანაკლისი.
ბიბლიოგრაფია:
1. Arnold, Bill T (2005). Who Were the Babylonians?
2. DeBlois, Lukas (1997). An Introduction to the Ancient World.
3. Van De Mieroop, Marc (2005). King Hammurabi of Babylon: A Biography.
2 December 2020
აქადი: მსოფლიოს პირველი იმპერია
ძვ. წ. 2350 წლისთვის შუმერი მეფის ლუგალზაგესის ძალაუფლებამ პიკს მიაღწია. მას ბევრი ვასალი მეფე ჰყავდა. ამათგან ერთ–ერთი იყო ურ–ზაბაბა, ქიშის მეფე, რომლის კარზეც მსახურობდა ახალგაზრდა კაცი, სახელად სარგონი. მისი მშობლიური ენა იყო სემიტური.
ზუსტი დეტალები არ არის ცნობილი, თუ რა მოხდა, მაგრამ სარგონი მალე ქიშის მეფედ გვევლინება, სავარაუდოდ რაიმე არეულობით ისარგებლა და ურ–ზაბაბა ტახტიდან ჩამოაგდო. აქედან დაიწყო მან პირველი იმპერიის შექმნა, რაც მსოფლიოს მანამდე არ უნახავს. სარგონი ჯერ სამხრეთით დაიძრა, სადაც 34 ბრძოლა მოიგო და დაიპყრო შუმერული ქალაქები ური, ლაგაში, უმა და სხვები. ბოლოს დაიპყრო მეფე ლუგალზაგესის დედაქალაქი ურუქი. მეფე კი ტყვედ ჩაიგდო. სარგონმა კამპანია განაგრძო და სპარსეთის ყურეს მიაღწია. ამით მან მთელი შუმერია გააერთიანა.
სარგონმა ფართოდ გაშალა საირიგაციო და სამშენებლო სამუშაოები, ჩაატარა ეკონომიკური რეფორმა, განავითარა საშინაო და საგარეო ვაჭრობა. აქადელებმა კარგად აითვისეს შუმერული კულტურა და თავისი წვლილიც შეიტანეს მის განვითარებაში. სარგონმა დედაქალაქად აქადი აირჩია, რომლის ნაქალაქარი დღემდე არაა ნაპოვნი, თუმცა ისეთი როლი ითამაშა მესოპოტამიის ისტორიაში, რომ მთელ რეგიონს აქადი ეწოდა.
დაახლოებით ძვ. წ. 2330 წელს სარგონმა ახალი სამხედრო კამპანია წამოიწყო, რომლის დროსაც მან დაიპყრო ელამის სამეფოს დედაქალაქი სუზა, რომელიც მისი სამეფოს აღმოსავლეთით, ირანის ტერიტორიაზე მდებარეობდა. დაახლოებით ძვ. წ. 2280 წელს, თავისი ორმოცდათექვსმეტწლიანი მმართველობის შემდეგ, სარგონი გარდაიცვალა და სამეფო ტახტი მისმა ვაჟმა, რიმუშმა დაიკავა.
სარგონის გარდაცვალებისთანავე დაიწყეს აჯანყებები ქალაქებმა ურმა, ლაგაშმა, უმამ და ქაზალუმ. მეფე რიმუშმა აჯანყება კი ჩაახშო, მაგრამ მალე ახალი აჯანყებების ტალღა წამოვიდა. ამ აჯანყებებს მხარს უჭერდა ელამის სამეფო, მაგრამ როგორც კი მეფე რიმუშმა ახალი აჯანყებები ჩაახშო და თავისი ძალაუფლების კონსოლიდირება მოახერხა, იგი ელამსა და მის მოკავშირეებს დაესხა თავს და გამარჯვება მოიპოვა. ცხრაწლიანი მეფობის შემდეგ, ძვ. წ. 2270 წელს რიმუში გარდაიცვალა. იგი ჩაანაცვლა მისმა ძმამ, მანიშტუსუმ. მან არაერთხელ გაილაშქრა ელამის წინააღმდეგ. 15 წლის შემდეგ მანიშტუსუ გარდაიცვალა და აქადის ტახტზე ავიდა მისი ვაჟი ნარამ–სინი. რამდენიმე აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ისიც ელამის წინააღმდეგ დაიძრა და ამჯერად დაიპყრო მისი დასავლეთ ტერიტორიები ქალაქ სუზას ჩათვლით. ამის შემდეგ ნარამ–სინმა ჩრდილო–დასავლეთის მიმართულებით გაილაშქრა და დაიმორჩილა ქალაქები ებლა და მარი, რომლებიც ხმელთაშუა ზღვასთან მდებარეობდნენ. მალე მან თავი ღვთაებრივად გამოაცხადა.
ამ მიღწევების მიუხედავად, აქადის იმპერიამ დაქვეითება დაიწყო ძვ. წ. 2218 წლიდან, როცა ნარამ–სინი გარდაიცვალა. აქადის უკანასკნელი ძლიერი მეფე იყო მისი შვილი შარ–კალი–შარი. მის შემდეგ კი მეფეები სწრაფად ენაცვლებოდნენ ერთმანეთს, რაც ქვეყნის დესტაბილიზაციას უწყობდა ხელს. ძვ. წ. 2150 წელს ჩრდილოეთიდან გუთიების მომთაბარე ტომები შემოიჭრნენ და მრავალი ქალაქი გაანადგურეს აქადის ჩათვლით. ასე დაასრულა არსებობა მსოფლიოს პირველმა იმპერიამ, რომელმაც დაპყრობითი ომების დიდი მაგალითი დაუტოვა მომავალ სახელმწიფოებს და საფუძველი დაუდო იმპერიალიზმს.
ბიბლიოგრაფია:
1. Liverani, Mario (1993). Akkad: The First World Empire: Structure, Ideology, Traditions.
2. Liverani, Mario (2014). The Ancient Near East: history, society, economy.
3. Marc Van de Mieroop. A History of the Ancient Near East, ca. 3000 - 323 BC.
30 October 2020
ტევტობურგის ტყის ბრძოლა 9 წ. – რომაულ–გერმანული ომი
ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისისთვის რომის რესპუბლიკა იმპერიამ ჩაანაცვლა, რომელსაც ოქტავიანე ავგუსტუსი მართავდა, იგი რომის პირველი იმპერატორი იყო. მან ბოლო მოუღო სამოქალაქო ომებს, რომლებიც იულიუს კეისრის სიკვდილის შემდეგ დაიწყო. დამყარდა სტაბილურობის, აყვავებისა და მშვიდობის პერიოდი, ცნობილი, როგორც Pax Romana - რომაული მშვიდობა.
სწორედ ამ პერიოდისთვის ჩრდილოეთში გერმანულმა ტომებმა მსხვილი კავშირების შექმნა დაიწყეს. რომაელებსა და გერმანელებს შორის ბუნებრივი საზღვარი იყო გავლებული მდინარეთა რაინისა და დუნაის სახით. მიღმა კი სულ დაბურული ტყეები იყო, რომლებსაც რომაელები უფრთხოდნენ. ავგუსტუსმა ვითარების შეცვლა გადაწყვიტა. მისმა არმიამ რაინი გადალახა და რამდენიმე გერმანული ტომი დაიპყრო. რომაელებმა ხარკის სახით მძევლები წამოიყვანეს. ამათგან ერთ–ერთი იყო ხერუსკების ტომის ბელადის შვილი არმინიუსი. იგი სახმედრო სამსახურში შევიდა, ისწავლა ლათინური ენა და რომის მოქალაქეობაც მიიღო.
7 წელს იმპერატორმა დაპყრობილი გერმანული პროვინციის მმართველად დანიშნა პუბლიუს კვინტილიუს ვარუსი. იგი გამოცდილი ადმინისტრატორი იყო, მაგრამ თანამედროვე ისტორიკოსების თქმით, არაკომპეტენტური ჯარისკაცი. ვარუსს გერმანიაში თან ახლდა არმინიუსი, რომელიც მის ერთგულ მრჩევლად იქცა.
9 წლის დასაწყისი წარმატებული იყო რომაელებისთვის. ლეგიონები თავისუფლად მოძრაობდნენ პროვინციაში, პატრულირებდნენ, გაჰყავდათ გზები, ჰკრებდნენ გადასახადებს და ა.შ. თუმცა ზაფხულის დაწყებიდან ვარუსს ხმები მიუვიდა, რომ რომაელთა ზოგიერთი პატარ–პატარა რაზმი გერმანელებმა დახოცეს. ეს ყველაფერი ორკესტრირებული აღმოჩნდა არმინიუსის მიერ, რომელიც საკუთარი ხალხის მხარეს გადავიდა. იგი სხვა ტომებსაც დაუკავშირდა და გარშემო შემოიკრიბა აჯანყების დასაგეგმად.
არმინიუსის გეგმა კინაღამ ჩაიშალა, როდესაც საიდუმლო მისმა სიმამრმა სეგესტესმა გასცა. არმინიუსის საბედნიეროდ, ვარუსმა არ დაიჯერა სეგესტესის ნათქვამი. გეგმა კი ასეთი იყო: არმინიუსი ვარუსს და მთელს მის არმიას გაუძღვებოდა ტევტობურგის ტყის გავლით ვითომდა აჯანყების ჩასაქრობად. ამ დროს გრძელ კოლონად ჩამწკრივებულ რომაულ ლეგიონებს ყოველი მხრიდან გერმანელები შემოესეოდნენ და ერთიანად გაჟლიტავდნენ. ასეც მოხდა.
9 წლის სექტემბერს ტევტობურგის ტყეში მიმავალ ლეგიონებს ჩასაფრებულმა გერმანელებმა ჯერ ქვები, ისრები და შუბები დაუშინეს. შემდეგ ხელჩართულ ბრძოლაზე გადავიდნენ და მალევე ისევ ტყეში გაუჩინარდნენ არმინიუსის ჩათვლით. რომაელებმა აღარ იცოდნენ რა ეღონათ. ამასობაში თავსხმა წვიმაც წამოვიდა და გზა აატალახა, რამაც კიდევ უფრო შეაფერხა რომაელთა წინსვლა. გზადაგზა გერმანელები თავს ესხმოდნენ ლეგიონერებს და ისევ ტყეში უჩინარდებოდნენ. ასე განმეორდა რამდენჯერმე, სანამ რომაული არმია მთლიანად არ ამოწყდა. ვარუსმა თავი მოიკლა თავის რამდენიმე სარდალთან ერთად. გადარჩენილები გერმანელებმა მხვერპლად შესწირეს თავიანთ ღვთაებებს.
ეს მარცხი რომისთვის აბსოლუტური კრახი და ჰორორი იყო. გადმოცემის თანახმად, იმპერატორი ავგუსტუსი ისეთ შოკში იყო, რომ კედელს თავს ურტყამდა და ყვიროდა:"კვინტილიუს ვარუს, დამიბრუნე ჩემი ლეგიონები!".
მომდევნო წლების განმავლობაში არმინიუსის გავლენა და ავტორიტეტი გერმანიაში კიდევ უფრო გაიზარდა. ტომთა ბელადებს ეშინოდათ მეფე არ გამხდარიყო, რის გამოც იგი მუხანათურად მოკლეს. ეს მოხდა 21 წელს. ასე ტრაგიკულად დაასრულა სიცოცხლე ადამიანმა, რომელიც ბავშვობიდან უცხო კულტურას იყო ნაზიარევი, მაგრამ მაინც საკუთარი ხალხი არჩია, თავისუფლება დაუბრუნა მათ და ბოლოს მაინც მათი ხელით მოიკლა.
14 August 2020
22 May 2020
შუა საუკუნეების ევროპაში კათოლიკური ეკლესია დომინანტ ძალას წარმოადგენდა, თუმცა ხშირად იდგა გამოწვევების წინაშე.
მე–14 საუკუნის ბოლოსკენ კათოლიკური ევროპის განაპირა მხარეებში პაპის მოწინააღმდეგე ძალებმა დაიწყეს მომრავლება. ინგლისში, თეოლოგი და ფილოსოფოსი ჯონ უიკლიფი ანტი–პაპური მოძრაობის დიდი მოთავე იყო. იგი კიცხავდა კათოლიკური ეკლესიის ფუფუნებას და ასევე მოითხოვდა, რომ ბიბლია ადგილობრივ ენებზე ეთარგმნათ, რათა უბრალო ხალხი მას უკეთ გაცნობოდა. მის ედეებს ეზიარა ჩეხი რექტორი იან ჰუსი.
1378 წელს სქიზმამ კათოლიკური ეკლესია ორად გახლიჩა. ახლა პაპები არჩეულ იყვნენ რომში და ავინიონშიც(საფრანგეთი). ეს კიდევ უფრო აკნინებდა კათოლიკური ეკლესიის პრესტიჟს, ხოლო იან ჰუსი მეტ მხარდამჭერს იძენდა. იმ დროს ჩეხეთი გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა და მისი მმართველი იყო ვენცელ IV. იგი ცდილობდა ამ სქიზმაში ნეიტრალიტეტი შეენარჩუნებინა, რადგან გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის ტახტის ერთ–ერთი მაძიებელი იყო და არ სურდა ეკლესიასთან საქმის გართულება. ამან ჰუსის მდგომარეობა კიდევ უფრო განამტკიცა და მხარდამჭერები სულ უფრო ემატებოდა. ვენცელის ნახევარძმა სიგისმუნდი, რომელიც უნგრეთის მეფე იყო, ასევე ესწრაფვოდა იმპერიის ტახტის დაუფლებას. 1414 წელს კონსტანცის საეკლესიო კრებაზე მან იან ჰუსიც მიიწვია და ხელშეუხებლობის სიგელიც კი მისცა, მაგრამ ჰუსი ჩასვლისთანავე დააპატიმრეს და 1415 წელს სიკვდილით დასაჯეს.
მისმა გამძვინვარებულმა მიმდევრებმა, რომლებიც თავიანთ თავს ჰუსიტებს უწოდებდნენ, თავდასხმები დაიწყეს კათოლიკურ ეკლესიებზე მთელს ჩეხეთში. 1419 წელს მთელს რეგიონს აჯანყების ცეცხლი მოედო. ზოგი წყარო იუწყება, რომ ამის გამგონე ვენცელი შოკისგან მოკვდა. მისი ადგილი სიგისმუნდმა დაიკავა და სასწრაფოდ არმია გაგზავნა აჯანყების ჩასაქრობად. ე.წ. "ზომიერი" ჰუსიტების, უტრაკვისტების ფრთა, რომელიც ძირითადად დიდგვაროვნებისგან შედგებოდა, მოლაპარაკების ხასიათზე დადგა, ხოლო უფრო რადიკალ–ტაბორიტების ფრთა, რომელიც ძირითადად გლეხებისგან შედგებოდა, ბრძოლას აგრძელებდა იან ჟიჟკას მეთაურობით. 1420 წელს ჰუსიტებმა მრავალი ჩეხური ქალაქი ჩაიგდეს ხელში და კათოლიკეთა ლაშქარიც დაამარცხეს. მომდევნო წელს პაპმა ჯვაროსნული ომი გამოაცხადა ჰუსიტების წინააღმდეგ. ჯვაროსნულ არმიას თვით სიგისმუნდი მოუძღოდა, რომელმაც პრაღას სამი მხრიდან შემოარტყა ალყა. ორი არმია ერთმანეთს შეხვდა პრაღის აღმოსავლეთით ვიტკოვის გორასთან. ჰუსიტებს კვლავ იან ჟიჟკა ედგა სათავეში. მას მხოლოდ რამდენიმე ასეული მეომარი ჰყავდა დაახლოებით 10 000–მდე მტრის წინააღმდეგ. მას კარგად ესმოდა ვიტკოვის გორის მნიშვნელობა, რადგანაც მის გარეშე სიგისმუნდი ქალაქის სრულ ალყაში მოქცევას ვერ მოახერხებდა. ჟიჟკამ დაიკავა გორა და მომხვდურ მტერს საკმაოდ დიდი ზარალი მიაყენა თოფებით, არბალეტებითა და მსუბუქი არტილერიით. ერთ–ერთ ასეთ შეტაკებაში ჯვაროსნებმა კინაღამ დაიკავეს გორა, მაგრამ ჟიჟკა პირადად ჩაერთო ბრძოლაში და უკუაქცია მტერი. ამასობაში, ქალაქიდან ჟიჟკას დამხმარე ძალები მოეშველნენ და მრავალი მტერი გაწყვიტეს. შერცხვენილმა სიგისმუნდმა პრაღას ალყა მოხსნა და უკან დაიხია.
ახლა სიგისმუნდი ქალაქ კუტნა ჰორას აღებას აპირებდა. ჟიჟკამ, რომელიც ჭრილობისგან დაბრმავდა, 15 000–იანი ჯარი დაადევნა 50 000–მდე ჯვაროსანს. ჯარის ნაწილი ქალაქში შეიყვანა მის დასაცავად. ტაბორიტი ჰუსიტები მედგრად იგერიებდნენ ჯვაროსანთა იერიშებს, მაგრამ საკმარისი ძალები არ გაჩნდათ კოტრიერიშისთვის. მოულოდნელად, სიგისმუნდის ერთგული მოქალაქეები ჰუსიტ გარნიზონს დაერივნენ და ჯვაროსნები ქალაქში შეიყვანეს. ალყაში მოქცეულმა ჟიჟკამ ზარბაზნები ურმებზე დაალაგა, რომლებსაც ბარიკადებად იყენებდნენ. შემდეგ ყველა დაამწკრივა, მტრის რაზმებისკენ გააქანა და ზარბაზნების სროლა–სროლით ალყა გაარღვია. წყაროების თანახმად, სიგისმუნდმა 10 000–მდე კაცი დაკარგა, ხოლო ტაბორიტებმა – 2 000.
ჰუსიტებმა ჩეხეთის გვირგვინი პოლონეთის მეფეს იოგაილას შესთავაზეს, მაგრამ ამ უკანასკნელმა უარი თქვა, თუმცა მისმა ნათესავმა, ლიტვის დიდმა მთავარმა ვიტაუტასმა თანხმობა განაცხადა. თვითონ არ დაუკავებია ტახტი, მაგრამ თავისი ბიძაშვილი სიგისმუნდ კორიბუტი გამოგზავნა რამდენიმე ათასი მეომრით.
1424 წელს ჟიჟკა გარდაიცვალა და ტაბორიტების ლიდერი გახდა პროკოპ დიდი, რომელმაც არაერთხელ დაამარცხა ჯვაროსნები. მის დროს ტაბორიტები იმდენად გაძლიერდნენ, რომ რამდენჯერმე გერმანია და უნგრეთიც კი დალაშქრეს. 1431–1435 წლებში ჰუსიტები პოლონეთსაც კი დაეხმარნენ პოლონურ–ტევტონურ ომში. ჰუსიტები კათოლიკური ეკლესიისა და საღვთო რომის იმპერიის უდიდეს პრობლემად იქცნენ. 1433 წელს ჰუსიტები ბაზელის საეკლესიო კრებაზე მიიწვიეს, სადაც ეკლესია და უტრაკვისტები შერიგდნენ. ტაბორიტებმა გააპროტესტეს ეს ზავი და უტრაკვისტებთან ომი გარდაუვალი გახდა.
1434 წელს ტაბორიტები და უტრაკვისტები ერთმანეთს საბრძოლველად შეხვდნენ ლიპანის გორასთან. გარეშე მტერი ზეიმობდა, რადგანაც ციხე შიგნიდან გატეხეს. თითქმის მთელი ჩეხეთის დიდგვაროვანი უტრაკვისტების მხარეს იბრძოდა, რომლებსაც დივიშ ბორშეკი მეთაურობდა. მათ რიგებში იდგა 13 000 ქვეითი და 2 000 მხედარი. ტაბორიტებს კვლავ პროკოპ დიდი მეთაურობდა, რომლებსაც 10 000 ქვეითი და 700 მხედარი ჰყავდათ. ბრძოლა ძალიან სასტიკი იყო, რომელიც ტაბორიტების სრული მარცხით დასრულდა. პროკოპ დიდი ბრძოლის ველზე დაეცა, ხოლო ტაბორიტების ლაშქარი გაწყდა.
ამ სასტიკი მარცხის შემდეგ ტაბორიტები რამდენიმე წელი კიდევ აგრძელებდნენ ბრძოლას, მაგრამ უკვე განწირულები იყვნენ და საბოლოოდ განადგურდნენ. 1436 წელს უნგრეთის მეფე სიგისმუნდი ჩეხეთის მეფე გახდა. ტაბორიტების მარცხმა რეფორმაცია ერთი საუკუნით გადადო, მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო იმ დიდი რელიგიური ომებისა, რომელიც ელოდა ევროპას მომავალში.
ბიბლიოგრაფია:
1.Howard Kaminsky (2004-04-08). A History of the Hussite Revolution.
2. Stephen Turnbull (2005-05-25). The Hussite wars 1419-36. Osprey Publishing.
3. Bachmann. Geschichte Böhmens.
10 April 2020
ძვ. წ. 400 წელს ჩრდილოეთით გალურმა ტომებმა სენონებმა მეფე ბრენუსის მეთაურობით იტალიის აღმოსავლეთ სანაპიროები დაიპყრეს. ძვ. წ. 391 წელს მათ ალყა შემოარტყეს ეტრუსკულ ქალაქს კლუსიუმს, რომელმაც დახმარება რომს სთხოვა. რომმა ელჩობა გაგზავნა ბრენუსთან და როცა ჰკითხეს თუ რას ერჩოდა კლუსიუმს, მან უპასუხა, რომ იგი იმავე მიზეზით ესხმოდა თავს ამ ქალაქს, რა მიზეზითაც რომაელები ესხმოდნენ თავს თავიანთ მეზობლებს. რომაელი ელჩები ამ პასუხით შეურაცხყოფილები დარჩნენ. ისინი ქალაქში შეიპარნენ და მოსახლეობა ბრძოლაზე დაიყოლიეს. კლუსიუმის მოსახლეობაც გამოვიდა სენონების წინააღმდეგ და ბრძოლა გაუმართა მათ. ერთ–ერთი რომაელი ელჩი კლუსიელებს შეუერთდა, როგორც ჯარისკაცი. ეს რომ ბრენუსმა დაინახა, სასტიკად განრისხდა იმის გამო, რომ რომაელებმა დიპლომატიის უძველესი კანონი დაარღვიეს. მან მაშინვე ალყა მოხსნა კლუსიუმს და პირდაპირ რომისკენ დაიძრა, ბრენუსმა ასევე მოთხოვნა გაუგზავნა რომაელებს, რათა თავიანთი ელჩები დაესაჯათ, მაგრამ უარი მიიღო.
რომაელებმა არმიის შეკრება დაიწყეს. ის უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მაშინდელი რომაული ჯარი არ იყო პროფესიული, ამიტომაც, სავარაუდოდ, რეკრუტები გამოუცდელები იყვნენ. გარდა ამისა, ისინი ბერძნული ფალანგის სტილში იბრძოდნენ.
რომაელები მდინარე ალიასთან დაბანაკდნენ. მათი მწყობრი იმდენად გაწელილი იყო, რომ ცენტრი ძალიან სუსტი იყო. არც ფლანგებზე იყო სახარბიელო სიტუაცია. გალები მთელი ძალებით გადმოვიდნენ შეტევაზე და რომაელთა ცენტრი გაანადგურეს. ამით რომაელთა ჯარი ორად გაიხლიჩა და თითქმის მაშინვე აიშალა გასაქცევად. მრავალი რომაელი მდინარეში დაიხრჩო. ბრენუსმა ცოტა მეომარი დაკარგა და კვლავ რომისკენ დაიძრა. "მარადიული ქალაქი" პანიკამ მოიცვა. მოსახლეობის ნაწილი გაიქცა. ნაწილმა კი, სენატისა და სხვა დიდგვაროვნების ჩათვლით, კაპიტოლიუმის ბორცვს შეაფარა თავი, რომელიც რომის მთავარ ციტადელს წარმოადგენდა.
გალები დიდად გაოგნდნენ, როცა ქალაქის კარიბჭე დაუცველი დახვდათ. ბრენუსმა კაპიტოლიუმის იერიშით აღება სცადა, მაგრამ უშედეგოდ. ეს რომ არ გამოვიდა, გალებმა ქალაქი გაძარცვეს და მოაოხრეს. ბრენუსმა არმიის ნაწილი კაპიტოლიუმთან საალყოდ დატოვა, ნაწილი კი რომის შემოგარენის გასაძარცვად გაუშვა. ერთ–ერთმა მძარცველმა რაზმმა ქალაქ არდეას ჩაუარა, სადაც რომიდან გაძევებული კამილუსი იმყოფებოდა. ნიჭიერმა სარდალმა არდეას მოსახლეობა აიყოლია, ღამით მძარცველ რაზმს თავს დაესხა და გაანადგურა. ამ ამბავმა ქალაქ ვეის მიაღწია, სადაც რომაელთა მცირე ძალები იმყოფებოდნენ. მათ მაშინვე სთხოვეს კამილუსს, რათა წინ გაძღოლოდა გალების წინააღმდეგ, მაგრამ მან უარი თქვა იმ მიზეზით, რომ იგი კაპიტოლიუმში გამოკეტილ სენატს უნდა აერჩია, რადგან სხვა შემთხვევაში მისი სარდლობა კანონიერი არ იქნებოდა თუკი მას სენატი არ დაამტკიცებდა. მისმა შიკრიკმა საიდუმლო ბილიკით შეაღწია კაპიტოლიუმში და სენატს კამილუსის წერილი გადასცა. მათაც სხვა რა დარჩენოდათ და კამილუსი დიქტატორად დანიშნეს. თუმცა, რომაელთა სამწუხაროდ, გალებმა საიდუმლო ბილიკის კვალს მიაკვლიეს შიკრიკის ნაფეხურებით და გადაწყვიტეს ღამით შეპარულიყვნენ. გალები ისე ჩუმად აძვრნენ გალავანზე, რომ რომაელებმა ვერაფერი გაიგეს. გადმოცემის თანახმად, იქ მყოფმა ბატებმა გაიგეს გალების ფათური და ყაყანი ატეხეს, რის შედეგადაც რომაელებმა მაშინვე იარაღს მოჰკიდეს ხელი და გალები უფსკრულში გადაყარეს. ალყა რამდენიმე თვე გაგრძელდა და ორივე მხარე მოიქანცა. შედეგად საზავო მოლაპარაკებას შეუდგნენ. რომაელები დაპირდნენ, რომ ხუთას კილოგრამ ოქროს გადაიხდიდნენ. ოქროს აწონვისას, როცა გალებმა ყალბი გირები მოიტანეს, რომაელებმა პრეტენზია გამოთქვეს და ახსნა მოითხოვეს. ბრენუსმა კი სასწორზე თავისი ხმალი დადო და თქვა "Vae Victis" - "ვაი დამარცხებულთ". თუმცა, სანამ რომაული დელეგაცია რამე პასუხს გასცემდა, ამ დროს ქალაქში კამილუსი შემოვიდა და რომაელებს ოქროს სასწორიდან აღება უბრძანა და დაამატა, რომ იგი რომს რკინით დაიცავდა და არა ოქროთი. ამან ბრენუსი აღაშფოთა, მაგრამ კამილუსმა უთხრა, რომ რადგანაც იგი დიქტატორი იყო, მხოლოდ მასთან შეიძლებოდა მოლაპარაკება. ამ სიტყვების შემდეგ სასტიკი ბრძოლა გაჩაღდა და კამილუსმა განდევნა მტერი ქალაქიდან. ამ გმირობის შემდეგ კამილუსს რომის მეორე დამაარსებელი უწოდეს. ამ მოვლენებმა რომაელები აიძულა, ძლიერი გალავანი შემოერტყათ ქალაქისთვის, რის შემდეგაც რომი აღარ დაცემულა შემდეგი 800 წლის განმავლობაში.
ბიბლიოგრაფია:
1. Livy. History of Rome. Chios Classics. 2015.
2. Cassius Dio. The Roman History. Harvard University Press, 1924.
3. Plutarch. Plutarch's lives; Life of Camillus. Modern Library, 1960.
26 March 2020
ევრაზიის სტეპებში გამოჩენამდე ჰუნთა ტომებზე ბევრი არაფერია ცნობილი. მე–4 საუკუნის 70–იან წლებში ისინი პირველად გამოჩნდნენ ევროპაში. მათ დაამარცხეს ალანები და გოთები, რომლებიც შავი ზღვის ჩრდილოეთ სანაპიროებზე ცხოვრობდნენ. სწორედ აქედან იწყება ხალხთა დიდი გადასახლების პერიოდი. ჰუნთაგან დაშინებული ტომები დასავლეთისკენ დაიძრნენ და რომის იმპერიის საზღვრებს მიაწყდნენ. 378 წელს ვესტგოთებმა ადრიანოპოლის ბრძოლაში აღმოსავლეთ რომის იმპერიის არმია გაანადგურეს და იმპერატორიც კი მოკლეს, ხოლო ვანდალთა გერმანულმა ტომებმა ჯერ გალიის პროვინცია დაარბიეს და შემდეგ ესპანეთის ნაწილი დაიპყრეს.
410 წელს ვესტგოთების მეფემ ალარიხმა ქალაქი რომიც კი აიღო და გადაწვა, რის შემდეგაც ვესტგოთები სამხრეთ საფრანგეთის ტერიტორიაზე გადავიდნენ და პატარა სამეფო დაარსეს, რომლის დედაქალაქი ტულუზი იყო.
ამასობაში ჰუნებმა დაიმორჩილეს გეპიდები, ალემანები, ოსტგოთები და სხვა პატარა გერმანული თუ სლავური ტომები. 395–399 წლებში ჰუნებმა დალაშქრეს და დაარბიეს აღმოსავლეთ რომის იმპერია და სასანიანთა სპარსეთი. რადგანაც ჰუნებთან იმ დროს ცენტრალური ხელისუფლება არ არსებობდა, ისინი ხშირად მოქირავნეებადაც იბრძოდნენ რომაელებისთვის და გოთებისთვის, მაგრამ ჰუნთა ძირითადი ნაწილი გამუდმებით არბევდა რომაულ ტერიტორიებს და 422 წელს აღმოსავლეთ იმპერია იძულებულიც კი გახდა, ხარკი ეძლია მათთვის. დასავლეთ იმპერიასაც ბევრი პრობლემა ჰქონდა: ბარბაროსთა გამუდმებული შემოსევები, ძარცვა, რბევა, სამოქალაქო ომები და აჯანყებები. ამ დროს პოლიტიკურ ასპარეზზე გამოჩნდა პიროვნება, სახელად ფლავიუს აეტიუსი, წარმოშობით სავარაუდოდ გოთი. იგი ისტორიაში შევიდა, როგორც "უკანასკნელი ჭეშმარიტი რომაელი". მან ბავშვობა მძევლობაში გაატარა ხან გოთებთან და ხან ჰუნებთან. ამიტომაც მან ბევრი რამ ისწავლა მათ კულტურაზე, საომარ ხელოვნებაზე და ა.შ.
423 წელს მან ჰუნი მოქირავნეების დახმარებით წესრიგი აღადგინა გალიის პროვინციის უმეტეს ნაწილში.
ამასობაში, აღმოსავლეთში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა. 433 წელს ჰუნთა პირველი ერთპიროვნული მმართველი რუა გარდაიცვალა და მისი მემკვიდრეობა დარჩა მის ორ ძმისშვილს – ბლედასა და ატილას. ძმებმა აღმოსავლეთ იმპერიას ახალი ხარკი დააკისრეს.
439 წელს ვანდალებმა დასავლეთ იმპერიას კართაგენი წაართვეს ჩრდ. აფრიკაში. ეს დიდი დარტყმა იყო რომისთვის, რადგანაც მარცვლეულს სწორედ აქედან იღებდა. აღმ. იმპერიამ დახმარება სცადა და სამხედრო ექსპედიცია გაგზავნა აფრიკაში კართაგენის დასაბრუნებლად. ამით ისარგებლეს სასანიანებმა და შეტევაზე გადმოვიდნენ. ჰუნებსაც მობეზრდათ მშვიდობა და 441–443 წლებში ბალკანეთი დაარბიეს. ატილამ ესეც არ იკმარა და თვით კონსტანტინოპოლს შემოარტყა ალყა. იმპერატორი თეოდოსიუსი იძულებული გახდა ყოველწლიური ხარკი გაეზარდა ჰუნებისთვის. 445 წელს ბლედა გარდაიცვალა, სავარაუდოდ ატილამ მოკლა, რომელიც ჰუნთა ერთპიროვნული მმართველი გახდა. 447 წელს ატილა კვლავ შეიჭრა აღმოსავლეთ იმპერიაში და რომაელთა ჯარი გაანადგურა. იმპერატორი კვლავ იძულებული გახდა ზავი ეთხოვა, რომლის თანახმად მდინარე დუნაის რეგიონი ბუფერულ ზონად გამოცხადდა.
მალე ურთიერთობა დაიძაბა ატილასა და აეტიუსს შორის. სხვადასხვა წყარო სხვადასხვა მიზეზს ასახელებს. ატილამ ჰუნებს მოქირავნეობა აუკრძალა, რამაც დაასუსტა აეტიუსი. ამავე დროს ვანდალებმა ჰუნები მოიწვიეს გოთების წინააღმდეგ გალიაში. დასავლეთ რომის იმპერატორის დამ ჰონორიამ ატილას ცოლობა შესთავაზა და სანაცვლოდ ნახევარ იმპერიას მზითვად ჩააბარებდა. ატილამ მომგებიანად ჩათვალა დასავლეთ იმპერიაზე გალაშქრება და 451 წელს უზარზარი ურდოებით დაიძრა გალიისკენ. მას თან ახლდნენ ოსტგოთები, ალემანები და სხვები. აეტიუსმა კავშირი შეკრა ვესტგოთების მეფესთან თეოდორიხთან, ბურგუნდებთან და ფრანკებთან. ატილა მიწასთან ასწორებდა ყველაფერს, სადაც გაივლიდა. ასე მიაღწია მან დასავლეთ ევროპას. აეტიუსიც მივიდა არმიით, სადაც ატილა იყო დაბანაკებული. კატალაუნის ველის ზუსტი ადგილმდებარეობა დღემდე დაუდგენელია, თუმცა ვარაუდობენ, რომ ქალაქ შალონთან მდებარეობდა. ორივე მხარეს დაახლოებით 40 000–მდე მეომარი ჰყავდა. ატილას ლაშქარი ძირითადად ცხენოსნებისგან შედგებოდა, ხოლო აეტიუსის – ქვეითებისგან. ბრძოლა მცირე რაზმების შეტაკებებით დაიწყო. აეტიუსის ვესტგოთი მოკავშირე მეფე თეოდორიხი მარჯვენა ფლანგზე იდგა თავისი ხალხით, რათა ჰუნებისთვის ფლანგიდან შემოვლის საშუალება არ მიეცა. შუაში ალანი მხედრები ჩადგნენ, ხოლო მარჯვნივ რომაელები, საქსები და ფრანკები. ატილა თავისი მხედრობით შუაში იდგა, მარცხნივ ოსტგოთები ჩადგნენ ვალამირის მეთაურობით, ხოლო მარჯვნივ ატილამ ფრანკები და გეპიდები ჩააყენა.
სიტყვით გამოსვლის შემდეგ ატილა თავისი მხედრებით ალანთა ცენტრს მიაწყდა ისრების სროლით და გაანადგურა. შემდეგ, როგორც ჰუნთა ტაკტიკას სჩვეოდა, გაიშალნენ მთლიან ფრონტზე და ისრების სეტყვა დააყარეს ვესტგოთებსა და რომაელებს, მაგრამ ამათ ფარების კედლები ჰქონდათ აღმართული და მსხვერპლი დიდი არ ყოფილა. რომაელთა და ვესტგოთთა მეორე ხაზზე მდგარმა მეისრეებმა საკმაოდ დიდი ზიანი მიაყენეს ჰუნთა მსუბუქად აღჭურვილ მხედრებს. ამის შემდეგ ატილას ლაშქარი ერთიანად დაიძრა და ეკვეთა მტრის მეწინავე რაზმებს. ოსტგოთები თავიანთ თანამოძმე ვესტგოთებს დაეტაკნენ, ხოლო გეპიდები – რომაელებს. ატილამ ჰუნთა მხედრობით ვესტგოთებს გვერდიდან შემოუარა და დიდად შეავიწროვა. ამ დროს დაიღუპა მეფე თეოდორიხი. აეტიუსმა მარჯვენა ფლანგს სასწრაფოდ მიაშველა თავისი მხედრები და ცოტა ხნით შეაყოვნა ატილას იერიშები. ამ დროს თეოდორიხის შვილმა თორისმუნდმა ატილას ლაშქარს მარხცენა ფლანგიდან შეუტია და მრავალი მეომარი დაუხოცა, რის გამოც ატილამ უკანდახევა ბრძანა და ბანაკში დაბრუნდა. ბრძოლა შეწყდა. ზუსტად არავინ იცის აეტიუსი რატომ აღარ დაედევნა. ზოგი წყარო იუწყება, რომ ფრანკებსა და ვესტგოთებს აღარ სურდათ ბრძოლის გაგრძელება. ზოგიც ამბობს, რომ თვითონ აეტიუსმა გადაწყვიტა ასე, რადგან ჰუნების განადგურებით მტრის ხატი გაქრებოდა და გერმანელები ისევ რომს გადაეკიდებოდნენ მტრად.
452 წელს ატილა კვლავ შემოიჭრა იმპერიის საზღვრებში. ამჯერად იგი ჩრდილოეთ იტალიაში შევიდა და მიწასთან გაასწორა იქაურობა, მაგრამ როცა მასთან მოსალაპარაკებლად რომის პაპი ლეო მივიდა, ატილა უკან გაბრუნდა. არავინ იცის თუ რა უთხრა ლეომ ატილას. ეს დღემდე გამოცანად რჩება.
453 წელს ატილა საკუთარ საქორწინო ღამეს სისხლის ღებინების შედეგად გარდაიცვალა. კაცი, რომელიც მთელს ევროპას სისხლში ახრჩობდა, საკუთარ სისხლში ჩაიხრჩო. ერთი წლის შემდეგ მისი შვილები გეპიდებმა დაამარცხეს და ჰუნთა იმპერია აღიგავა პირისაგან მიწისა. იმავე წელს იმპერატორმა ვალენტინიანმა აეტიუსი მოკლა, ხოლო 455 წელს იგი აეტიუსის ერთგული პირადი მცველების მიერ იქნა მოკლული. ოცი წლის შემდეგ, 476 წელს რომი საბოლოოდ დაეცა და დასავლეთ იმპერიამ არსებობა შეწყვიტა.
ბიბლიოგრაფია:
1. Man, John. "Attila, The Barbarian King Who Challenged Rome". New York. Thomas Dunne Books. 2006.
2. MacDowall, Simon. "Catalaunian Fields AD 451, Rome's Last Great Battle". Oxford: Osprey Publishing Ltd. 2015.
13 March 2020
ყველამ ვიცით რომის სახელმწიფოს რამდენი მტერი ჰყოლია თავისი ხანგრძლივი ისტორიის განმავლობაში, მაგრამ არავინ არ ყოფილა მისთვის ისეთი საშიში, როგორც გერმანული წარმოშობის ხალხები და არც ერთ სხვა ეთნიკურ ჯგუფს არ უბრძოლია რომთან ამდენი ხნის განმავლობაში. რომაელთა და გერმანელთა პირველივე შეხვედრები მტრულად დაიწყო.
ძვ. წ. მე–2 საუკუნის შუა წლებში რომის რესპუბლიკა უკვე ხმელთაშუა ზღვის უმეტეს ნაწილს აკონტროლებდა. ზოგს უშუალოდ, ხოლო ზოგსაც მოკავშირეებისა თუ ვასალების საშუალებით. რომმა მრავალი ძლიერი მტერი დაძლია, როგორებიც იყვნენ სელევკიდები, მაკედონელები და ბერძენთა ლიგა. შედეგად რომაელებმა საბერძნეთი დაიპყრეს. დასავლეთ ევროპაში "მგლის შვილებმა" რამდენიმე გალური ტომი დაამარცხეს და დააარსეს პროვინცია სახელად გალია ნარბონენსისი, თუმცა ახალი მტრები უკვე მოემართებოდნენ რომისკენ. როგორც ჩანს ძვ. წ. 120–115 წლებში იუტლანდიის ნახევარკუნძულზე (დღევანდელი დანია) რაღაც კატასტროფა დატრიალდა. ეს უნდა ყოფილიყო წყალდიდობა ან გამყინვარება, რის გამოც იქ ცხოვრება შეუძლებელი გახდა. ასეა თუ ისე, პროტო–გერმანულმა ტომებმა კიმბრებმა დატოვეს ეს ტერიტორია და სამხრეთის მიმართულებით დაიძრნენ.
გზაში მათ შეუერთდნენ გერმანული ტომები ტევტონები. ძვ. წ. 113 წელს კიმბრები და ტევტონები შევიდნენ ნორიკუმში ალპების ჩრდილოეთით. ეს რეგიონი რომის მოკავშირე იყო და დახმარებისთვის მას მიმართეს. ამ პერიოდში რომაულ საზოგადოებაში იმ კრიზისის ნიშნები გამოჩნდა, რომელმაც რესპუბლიკის დამხობა გამოიწვია მომდევნო საუკუნეში: მრავალმა დაპყრობითმა ომმა რომის ელიტა ძალიან გაამდიდრა, ხოლო ღარიბი მოსახლეობა კიდევ უფრო გაღატაკდა და მიწები დაკარგა. უმიწაწყლო გლეხს უფლება არ ჰქონდა ლეგიონერი გამხდარიყო. ეს ყველაფერი ძალიან უარყოფითად მოქმედებდა რომაული ჯარის მორალზე, რაოდენობაზე და ა.შ.
რომაელი კონსული გნეუს პაპირიუს კარბო ლეგიონებით გაეშურა ჩრდილოეთისკენ, რათა ალპებთან იტალიაში შემოსასვლელი გზები ჩაეკეტა. კიმბრებმა ელჩები გაუგზავნეს კარბოს და დაპირდნენ, რომ რომაელთა მოკავშირეებს აღარ დაესხმებოდნენ თავს. კონსული დათანხმდა, მაგრამ ამავე დროს მზაკვრულად ხაფანგი დაუგო. ბარბაროსებმა გაიგეს ამის შესახებ და ძვირად აზღვევინეს რომაელებს. კარბომ უამრავი ლეგიონერი დაკარგა. თუმცა ამ გამარჯვებით არ უსარგებლიათ კიმბრებსა და მათ მოკავშირეებს და რომისკენ არ წამოსულან. ისინი დასავლეთით დაიძრნენ, სადაც კელტური ტომებიც შეუერთდნენ და გალიაში (დღევანდელი საფრანგეთი) შეიჭრნენ. გალებმა ვერანაირი წინააღმდეგობა ვერ გაუწიეს მრისხანე მტერს. გერმანელები ძარცვავდნენ და ანადგურებდნენ ყველაფერს.
ბარბაროსები რომაელებისგან კი შორს იყვნენ, მაგრამ რომს სხვა პრობლემები გაუჩნდა. ძვ. წ. 112–106 წლებში მას ჩრდილოეთ აფრიკაში მდებარე ნუმიდიის სამეფოსთან ჰქონდა ომი. აქ კარგად გამოჩნდა მაშინდელი რომაული საზოგადოების პრობლემები: ნუმიდიის მეფე იუგურტა ადვილად ქრთამავდა რომაელ სამხედრო თუ სამოქალაქო პირებს. ამის შედეგად რომის არმია ისეთი დეზორგანიზებული გახდა, რომ ერთი გამარჯვებაც ვერ მოიპოვა ბევრად უფრო სუსტი მტრის წინააღმდეგ. ძვ. წ. 109 წელს კიმბრები და მათი მოკავშირეები შევიდნენ რომაულ პროვინციაში გალია ნარბონენსისში. რომის კონსულმა მარკუს იუნიუს სილანუსმა მოლაპარაკება სცადა მათთან. ბარბაროსები მიწებს ითხოვდნენ დასასახლებლად, სამაგიეროდ რომაული საზღვრების დაცვას პირდებოდნენ. სილანუსმა უარი თქვა ასეთ პირობაზე და ომი განახლდა. ბრძოლაში რომაელები კვლავ სასტიკად დამარცხდნენ. ორი წლის შემდეგ ბარბაროსებმა ახალშეკრებილი რომაული არმია კიდევ ერთხელ გაანადგურეს. რომაელებს უკვე კარგად ესმოდათ თუ რამხელა საფრთხეს წარმოადგენდნენ კიმბრები. სენატმა უზარმაზარი ჯარი შეკრიბა და მტრის შესაჩერებლად გაგზავნა. რომის იმდროინდელი ყველაზე ნიჭიერი სარდალი გაიუს მარიუსი (იულიუს კეისრის ბიძა) იმ დროს აფრიკაში იბრძოდა ნუმიდიელებთან. ამიტომ სენატმა ამ ჯარის სარდლად დანიშნა მდაბიო წარმოშობის გნეუს მალიუს მაქსიმუსი, ხოლო კვინტუს სერვილიუს კაპიო, რომელიც პატრიციული წარმოშობის იყო, – მის მოადგილედ. ამის გამო კაპიო ძალიან უკმაყოფილო იყო.
ძვ. წ. 105 წელს მალიუსმა ლაშქარი მიიყვანა პროვინცია გალია ნარბონენსისში, სადაც კიმბრები იყვნენ თავიანთ მოკავშირეებთან ერთად ქალაქ არაუსიოს მახლობლად.
მალიუსის ამპარტავანი მოადგილე კაპიო მთავარსარდლის ბრძანებებს არ ასრულებდა და თვითნებურად მოქმედებდა. კიმბრთა მეფემ ბოიორიქსმა მოლაპარაკება სცადა მალიუსთან და უფლება ითხოვა, რომ ესპანეთში წასულიყო თავის ტომთან ერთად, მაგრამ ყველაფერი ისევ კაპიომ გააფუჭა. იგი თავისი რაზმით კიმბრთა ბანაკს დაესხა თავს. რა თქმა უნდა, ბაქია სარდალი ადვილად დაამარცხეს და მოკლეს კიდეც. მალიუსი კონტრშეტევისთვის არ იყო მზად და უმწეოდ შეხვდა ნიაღვრად მოვარდნილ მტერს. რომაელები ალყაში მოექცნენ და სრულიად განადგურდნენ. გადმოცემის თანახმად 80 000 ლეგიონერი დაიღუპა. ასეთი მწარე დამარცხება რომაელებს არ განუცდიათ მას შემდეგ, რაც საუკუნით ადრე ჰანიბალმა გაანადგურა ისინი კანეს ბრძოლაში. უცნაურია, მაგრამ ეს გამარჯვება არ გამოიყენეს ბარბაროსებმა და რომისკენ არ დაძრულან. ისინი ესპანეთში გადავიდნენ და მიწასთან გაასწორეს იქაურობა. რომაელებს კიდევ მიეცათ შანსი, რომ ამოესუნთქათ და უკეთ მომზადებულიყვნენ მტრის გარდაუვალი შემოსევებისთვის.
ძვ. წ. 106 წელს გაიუს მარიუსმა წარმატებით დაასრულა ომი იუგურტასთან ნუმიდიაში და ორი წლის შემდეგ მეორედ აირჩიეს კონსულად. მან სამხედრო რეფორმა ჩაატარა, რის შედეგად ღატაკებსაც უფლება მიეცათ ლეგიონერები გამხდარიყვნენ. არმია პროფესიონალური გახდა და მთავრობა ხელფასს უხდიდა ჯარისკაცებს. ასევე, კარგი სამსახურისთვის მათ მიწებსაც პირდებოდნენ. ახლა უკვე ლეგიონერები თავიანთ ბარგსაც თვითონ ატარებდნენ, რამაც გაზარდა არმიის მობილურობა და ჯარისკაცთა გამძლეობა. გაუმჯობესდა ასევე იარაღი და სხვა აღჭურვილობებიც. ასე შეიქმნა უძლიერესი რომაული არმია ისტორიაში, "კლასიკური ლეგიონები", რომლებსაც ხშირად ვხედავთ ხოლმე მხატვრულ ფილმებში.
6 March 2020
1600 წლის 21 ოქტომბერს მტრები ერთმანეთს შევხდნენ სეკიგაჰარასთან. გადმოცემის თანახმად ორივე მხარეს 80 000 მეომარი ჰყავდა. როგორც ამბობენ, ტოკუგავას ცხენოსანთა მცირე რაზმმა დაიწყო შეტევა. ეს შეტევა ისეთი მოულოდნელი და სასტიკი იყო, რომ მიცუნარის მომხრე მეომრები შეკრთნენ, მაგრამ მალე მოიკრიბეს გონი და გაანადგურეს ეს რაზმი. მალე ტოკუგავამ ბევრად უფრო დიდი რაზმები გამოგზავნა მტრის წინააღმდეგ. მიცუნარის მეომრებმა თავდაცვითი რკალი შეკრეს მის დასაცავად და უკუაგდეს მტერი. შემდეგ ტოკუგავამ მეთოფეთა რაზმები მიუსია მტრის ცენტრს, მაგრამ მიცუნარიმაც დაახვედრა თავისი მეთოფეები და ეს შეტევაც მოიგერია. ბრძოლის დროს მიცუნარის უღალატა მისმა მოკავშირემ ჰიდეაკიმ და ტოკუგავას მხარეს გადავიდა. მიცუნარი სასტიკად დამარცხდა და დაახლოებით 40 000 კაცი დაკარგა. ტოკუგავამ კი – 5 000. თვითონ მიცუნარიმ ბრძოლის ველიდან გაღწევა მოახერხა, მაგრამ გლეხებმა ჩაიგდეს ტყვედ და ტოკუგავას ბრძანებით თავი მოკვეთეს. სეკიგაჰარას ბრძოლაში გამარჯვებამ ტოკუგავას საშუალება მისცა მთელი ქვეყნის ბატონ–პატრონი გამხდარიყო. ასე დასრულდა მეომარი სამეფოების ეპოქა. ტოკუგავამ წესრიგი და მშვიდობა დაამყარა იაპონიაში, რომელიც 250 წელი გაგრძელდა.
ბიბლიოგრაფია:
1. Bryant, Anthony (1995). Sekigahara 1600: The Final Struggle For Power. Osprey Campaign Series.
2. Davis, Paul (1999). "Sekigahara, 21 October 1600". 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. Oxford University Press.
31 December 2019
30 December 2019
27 December 2019
Комментарии
Отправить комментарий