ბრძოლები
ტევტობურგის ტყის ბრძოლა 9 წ. – რომაულ–გერმანული ომი
ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისისთვის რომის რესპუბლიკა იმპერიამ ჩაანაცვლა, რომელსაც ოქტავიანე ავგუსტუსი მართავდა, იგი რომის პირველი იმპერატორი იყო. მან ბოლო მოუღო სამოქალაქო ომებს, რომლებიც იულიუს კეისრის სიკვდილის შემდეგ დაიწყო. დამყარდა სტაბილურობის, აყვავებისა და მშვიდობის პერიოდი, ცნობილი, როგორც Pax Romana - რომაული მშვიდობა.
ავგუსტუსის ქანდაკება
სწორედ ამ პერიოდისთვის ჩრდილოეთში გერმანულმა ტომებმა მსხვილი კავშირების შექმნა დაიწყეს. რომაელებსა და გერმანელებს შორის ბუნებრივი საზღვარი იყო გავლებული მდინარეთა რაინისა და დუნაის სახით. მიღმა კი სულ დაბურული ტყეები იყო, რომლებსაც რომაელები უფრთხოდნენ. ავგუსტუსმა ვითარების შეცვლა გადაწყვიტა. მისმა არმიამ რაინი გადალახა და რამდენიმე გერმანული ტომი დაიპყრო. რომაელებმა ხარკის სახით მძევლები წამოიყვანეს. ამათგან ერთ–ერთი იყო ხერუსკების ტომის ბელადის შვილი არმინიუსი. იგი სახმედრო სამსახურში შევიდა, ისწავლა ლათინური ენა და რომის მოქალაქეობაც მიიღო.
7 წელს იმპერატორმა დაპყრობილი გერმანული პროვინციის მმართველად დანიშნა პუბლიუს კვინტილიუს ვარუსი. იგი გამოცდილი ადმინისტრატორი იყო, მაგრამ თანამედროვე ისტორიკოსების თქმით, არაკომპეტენტური ჯარისკაცი. ვარუსს გერმანიაში თან ახლდა არმინიუსი, რომელიც მის ერთგულ მრჩევლად იქცა.
9 წლის დასაწყისი წარმატებული იყო რომაელებისთვის. ლეგიონები თავისუფლად მოძრაობდნენ პროვინციაში, პატრულირებდნენ, გაჰყავდათ გზები, ჰკრებდნენ გადასახადებს და ა.შ. თუმცა ზაფხულის დაწყებიდან ვარუსს ხმები მიუვიდა, რომ რომაელთა ზოგიერთი პატარ–პატარა რაზმი გერმანელებმა დახოცეს. ეს ყველაფერი ორკესტრირებული აღმოჩნდა არმინიუსის მიერ, რომელიც საკუთარი ხალხის მხარეს გადავიდა. იგი სხვა ტომებსაც დაუკავშირდა და გარშემო შემოიკრიბა აჯანყების დასაგეგმად.
არმინიუსის ქანდაკება გერმანიაში, რომელიც ჰერმანად არის ცნობილი
არმინიუსის გეგმა კინაღამ ჩაიშალა, როდესაც საიდუმლო მისმა სიმამრმა სეგესტესმა გასცა. არმინიუსის საბედნიეროდ, ვარუსმა არ დაიჯერა სეგესტესის ნათქვამი. გეგმა კი ასეთი იყო: არმინიუსი ვარუსს და მთელს მის არმიას გაუძღვებოდა ტევტობურგის ტყის გავლით ვითომდა აჯანყების ჩასაქრობად. ამ დროს გრძელ კოლონად ჩამწკრივებულ რომაულ ლეგიონებს ყოველი მხრიდან გერმანელები შემოესეოდნენ და ერთიანად გაჟლიტავდნენ. ასეც მოხდა.
შემოდგომა ტევტობურგის ტყეში
9 წლის სექტემბერს ტევტობურგის ტყეში მიმავალ ლეგიონებს ჩასაფრებულმა გერმანელებმა ჯერ ქვები, ისრები და შუბები დაუშინეს. შემდეგ ხელჩართულ ბრძოლაზე გადავიდნენ და მალევე ისევ ტყეში გაუჩინარდნენ არმინიუსის ჩათვლით. რომაელებმა აღარ იცოდნენ რა ეღონათ. ამასობაში თავსხმა წვიმაც წამოვიდა და გზა აატალახა, რამაც კიდევ უფრო შეაფერხა რომაელთა წინსვლა. გზადაგზა გერმანელები თავს ესხმოდნენ ლეგიონერებს და ისევ ტყეში უჩინარდებოდნენ. ასე განმეორდა რამდენჯერმე, სანამ რომაული არმია მთლიანად არ ამოწყდა. ვარუსმა თავი მოიკლა თავის რამდენიმე სარდალთან ერთად. გადარჩენილები გერმანელებმა მხვერპლად შესწირეს თავიანთ ღვთაებებს.
ტევტობურგის ტყე ნისლიან და წვიმიან დღეს
ეს მარცხი რომისთვის აბსოლუტური კრახი და ჰორორი იყო. გადმოცემის თანახმად, იმპერატორი ავგუსტუსი ისეთ შოკში იყო, რომ კედელს თავს ურტყამდა და ყვიროდა:"კვინტილიუს ვარუს, დამიბრუნე ჩემი ლეგიონები!".
მომდევნო წლების განმავლობაში არმინიუსის გავლენა და ავტორიტეტი გერმანიაში კიდევ უფრო გაიზარდა. ტომთა ბელადებს ეშინოდათ მეფე არ გამხდარიყო, რის გამოც იგი მუხანათურად მოკლეს. ეს მოხდა 21 წელს. ასე ტრაგიკულად დაასრულა სიცოცხლე ადამიანმა, რომელიც ბავშვობიდან უცხო კულტურას იყო ნაზიარევი, მაგრამ მაინც საკუთარი ხალხი არჩია, თავისუფლება დაუბრუნა მათ და ბოლოს მაინც მათი ხელით მოიკლა.
არმინიუსი სერიალიდან "ბარბაროსები"
ბიბლიოგრაფია:
1. Günther Moosbauer, Die Varusschlacht. Beck'sche Reihe, Verlag C.H. Beck Wissen. München 2009.
2. Murdoch, Adrian (1 December 2012). Rome's Greatest Defeat: Massacre in the Teutoburg Forest. 3. Powell, Lindsay (2014). Roman Soldier versus Germanic Warrior 1st Century AD. Oxford: Osprey.
14 August 2020
III საუკუნის რომის იმპერიაში სასტიკი კრიზისი მძვინვარებდა: ეპიდემიები, სამოქალაქო ომები, ეკონომიკური პრობლემები და გამუდმებული ომები გერმანულ ტომებთან და სასანიანთა სპარსეთთან. იმპერია დაღუპვის პირას იყო.
284 წელს ჯარისკაცებმა იმპერატორად დიოკლეტიანე აირჩიეს. ერთი წლის შემდეგ მან დაამარცხა თავისი მეტოქე კარინუსი და მთელ იმპერიას დაეუფლა. თუმცა ერთპიროვნული მმართველობა არასტაბილური აღმოჩნდა და ამიტომაც დიოკლეტიანემ დასავლეთში თანამმართველად დანიშნა თავისი ამხანაგი მაქსიმიანე კეისრის ტიტულით.
286 წელს მან მაქსიმიანეს ავგუსტუსის ტიტულიც მიანიჭა.
დიოკლეტიანე
293 წელს დიოკლეტიანემ კეისრად დანიშნა გალერიუსი, რომელსაც ბალკანეთი ერგო. ხოლო მაქსიმიანემ თავის მემკვიდრედ დანიშნა კონტანციუსი, რომელიც გალიას მართავდა. ამით დამყარდა ტეტრარქიული სისტემა, ანუ ოთხთა მმართველობა.
ტეტრარქიული სისტემა
303 წელს დიოკლეტიანე მაქსიმიანესთან ერთად რომში ჩავიდა თავიანთი წარმატებული მმართველობის 20 წლისთავის აღსანიშნავად. მაქსიმიანეს თან ახლდა ახალგაზრდა სამხედრო ტრიბუნი. ეს იყო კონსტანტინე, მომავალი კონსტანტინე დიდი. იგი დასავლეთის კეისრის კონტანციუსის შვილი იყო.
მალე დიოკლეტიანე ავად გახდა და 305 წელს იმპერატორობიდან გადადგა, ხოლო მისი ადგილი გალერიუსმა დაიკავა. კონსტანტინე ელოდა, რომ მას კეისრად დანიშნავდნენ, მაგრამ გალერიუსი მას მეტისმერად ამბიციურ კაცად თვლიდა და მის ნაცვლად ეს თანამდებობა თავის ნათესავს მაქსიმინუსს არგო, რომელიც უფრო მარიონეტის როლს თამაშობდა. დასავლეთში კი მაქსიმიანე გადადგა იმპერატორობიდან და მისი ადგილი კონსტანტინეს მამამ კონსტანციუსმა დაიკავა. შვილი მამასთან ჩავიდა და ერთი წელი ბრიტანეთის ნ. კუნძულზე იბრძოდა პიქტური ტომების წინააღმდეგ. 306 წელს კონსტანციუსის სიკვდილის შემდეგ ჯარმა დასავლეთის ავგუსტუსად კონსტანტინე გამოაცხადა. ამასობაში, რომში გარდაცვლილი მაქსიმიანეს შვილმა მაქსენტიუსმა თავი იმპერატორად გამოაცხადა. ამაზე განრისხდა აღმოსავლეთის ავგუსტუსი გალერიუსი და და მაქსენტიუსის ტახტიდან ჩამოგდება სცადა, მაგრამ ეს უკანასკნელი ქრთამების საშუალებით ადვილად ახერხებდა ამ პრობლემისგან თავის დაძვრენას. ახლა იგი მთელს იტალიასა და ჩრდ. აფრიკას აკონტროლებდა, საიდანაც მარცვლეული შემოდიოდა მთელს იმპერიაში. მან თავი ავგუსტუსადაც გამოაცხადა.
კონსტანტინე დიდი
311 წელს გალერიუსი გარდაიცვალა. კონსტანტინე და მაქსენტიუსი ერთმანეთთან ომისთვის ემზადებოდნენ. კონსტანტინემ უზარმაზარი არმიით ალპები გადალახა და ორი დიდი ბრძოლა მოიგო ჩრდ. იტალიაში ვერონასთან და ტურინთან. 312 წლის 27 ოქტომბერს იგი რომთან ახლოს, მილვანის ხიდთან დაბანაკდა. სწორედ აქ მოხდა მნიშვნელოვანი რამ, რამაც შეცვალა მსოფლიოს მომავალი. კონსტანტინეს ხილვა ჰქონდა. მან ცაში ცეცხლოვანი ჯვარი დაინახა და ხმა ჩაესმა: "ამ ნიშნით შენ გაიმარჯვებ." იმპერატორმა თავის ჯარისკაცებს უბრძანა ეს სიმბოლო თავიანთ ფარებზე გამოესახათ.
მაქსენტიუსს კონსტანტინეზე უფრო დიდი ჯარი ჰყავდა და რომიდან გამოვიდა მის დასამარცხებლად.
მილვანის ხიდი
28 ოქტომბერს ბრძოლა დაიწყო. კონსტანტინე მარცხენა ფლანგის მძიმე კავალერიით თავს დაესხა მაქსენტიუსის მხედრებს და თითქმის ეგრევე გააქცია. შემდეგ მისი მეწინავე ლეგიონერები გადავიდნენ შეტევაზე და მტრის წინა რიგებს დაეტაკნენ. შეტაკებისას ორივე მხარემ დიდი დანაკარგი განიცადა. შემდეგ კონსტანტინეს მარჯვენა ფლანგის კავალერია გადავიდა შეტევაზე, მტრის მხედრობა გააქცია და მილვანის ხიდამდე მისდია. მაქსენტიუსის მარცხენა ფლანგი აღარ არსებობდა. იგი თავის ცენტრალურ კავალერიასთან ერთად ხმლის მოუქნევლად გაიქცა ხიდისკენ, სადაც ჯარისკაცები ერთმანეთს აწყდებოდნენ. ამ ქაოსის დროს მაქსენტიუსი მდინარეში დაიხრჩო თავის ბევრ ჯარისკაცთან ერთად.
ბრძოლიდან მეორე დღეს კონსტანტინე რომში შევიდა და მთელ დასავლეთ იმპერიას დაეუფლა. ამასობაში მისმა მოკავშირემ ლიცინიუსმა, რომელიც აღმოსავლეთში იბრძოდა, გააერთიანა აღმოსავლეთ იმპერია. თუმცა მასსა და კონსტანტინეს შორის ალიანსმა დიდხანს ვერ გაძლო. ლიცინიუსმა თავის სამფლობელოში ქრისტიანების დევნა დაიწყო. კონსტანტინემაც არ დააყოვნა და შეტევაზე გადავიდა. 324 წელს მან საბოლოოდ დაამარცხა ლიცინიუსი ქრისოპოლის ბრძოლაში და მთელი იმპერია გააერთიანა. მომდევნო წელს კი შედგა ნიკეის საეკლესიო კრება, სადაც ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა. რომის იმპერიამ სამუდამოდ მიატოვა წარმართი ღმერთები.
რომის იმპერია 337 წ.
ბიბლიოგრაფია:
1. Cowen, Ross (2016). Milvian Bridge AD 312: Constantine's battle for Empire and Faith. Oxford. UK: Osprey Publishing.
2. Pohlsander, H.A. (1996). The Emperor Constantine. Routledge.
3. Stephenson, Paul. Constantine Unconquered Emperor, Christian Victor. London; Quercus, 2009.
5 June 2020
სტალინგრადის ბრძოლა (1942–1943 წწ.)
თანამედროვე ომების ბედი, ადრინდელ ეპოქათა ომებისგან განსხვავებით, იშვიათად წყდება მხოლოდ ერთი ბრძოლით, თუმცა ნებისმიერ კონფლიქტში მოიძებნება ისეთი ბრძოლები, რომლებიც გარდამტეხ როლს თამაშობენ საომარ კამპანიებში. ერთი–ერთი მათგანია სტალინგრადის ბრძოლა, რომელმაც ექვს თვეს გასტანა.
ნაცისტური გერმანია 1942 წელს
პოლონეთის, ნორვეგიისა და საფრანგეთის დამორჩილების შედეგად, ჰიტლერს საშუალება მიეცა მთელი ძალები საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ მიემართა. 1941 წელს გერმანიამ დაიპყრო ბელარუსი, უკრაინა, ბალტიის ქვეყნები და ალყა შემოარტყა მოსკოვსა და ლენინგრადს. ნაცისტების შემდეგი სამიზნე იყო სტალინგრადი და ბაქო, სადაც ნავთობი მოიპოვებოდა. ჰიტლერი მიიჩნევდა, რომ ამ რეგიონების წართმევით, საბჭოთა კავშირს საბოლოოდ დაიმორჩილებდა. ნაცისტური არმია კონცენტრირებული იყო აღმოსავლეთ უკრაინაში და გაყოფილი იყო ორ ნაწილად. ერთს სათავეში ედგა ვილჰელმ ვაისტი, რომელსაც ბაქოს დაპყრობა ევალებოდა. მეორე ნაწილს მეთაურობდა ფედორ ფონ ბოკი, რომელსაც უნდა დაეპყრო სტალინგრადი. საბჭოთა ხელისუფლებამ სტალინგრადის დასაცავად დანიშნა ანდრეი იერიომენკო კომისარ ნიკიტა ხრუშჩოვთან ერთად. ქალაქიდან საქონელი და მარცვლეული გაიტანეს, ხოლო 400 000–იან მოსახლეობას დარჩენა უბრძანეს.
ნაცისტებს ჰყავდათ 270 000 ჯარისკაცი, 500 ტანკი, 600 საჰაერო ძალები და 3 000 არტილერია. საბჭოთა არმიაში შედიოდა 190 000 ჯარისკაცი, 400 ტანკი, 300 საჰაერო ძალები და 2 200 არტილერია.
გერმანელები სტალინგრადის ქუჩებში
ბრძოლა დაიწყო 23 აგვისტოს ქალაქის დაბომბვით ნაცისტების მიერ, რის შედეგად ასობით მოსახლე დაიღუპა. სულ რაღაც რვა დღეში საბჭოელებმა 201 თვითმფრინავი დაკარგეს. სექტემბრის დასაწყისში მათ კონტრშეტევა სცადეს, მაგრამ ძვირად დაუჯდათ და 30 ტანკი დაკარგეს. იგივე განმეორდა 18 სექტემბერს და 40 ტანკზე მეტი დაკარგეს. საბჭოელები მამაცურად იბრძოდნენ. სხვა გზა არც ჰქონდათ, რადგან სტალინის ბრძანებით დეზერტირებს დახვრეტა ემუქრებოდათ. მამაკაცთა გარდა, ქალებიც და არასრულწლოვნებიც იბრძოდნენ. მოსკოვიდან და დანარჩენი რეგიონებიდან გამუდმებით მოდიოდნენ დამხმარე ძალები და დაკარგული პოზიციების დაბრუნებას ცდილობდნენ. ბრძოლა ქალაქის ქუჩებში მეტისმეტად ქაოტური და სასტიკი იყო. სტალინგრადის ბრძოლაში ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ სნაიპერები. გერმანელებს უფრო გამოცდილი სნაიპერები კი ჰყავდათ, მაგრამ საბჭოელებიც ნელ–ნელა სწავლობდნენ და ითვისებდნენ ამ იარაღს. ამათგან ერთ–ერთმა, სახელად ვასილი ზაიცევმა 200 გერმანელი მოკლა, 10 სნაიპერის ჩათვლით.
ვასილი ზაიცევი
1942 წლის ოქტომბრის ბოლოს, გერმანელები სტალინგრადის 90%-ს აკონტროლებდნენ და ვოლგის ნაპირებს მისწვდნენ. ამასობაში ზამთარიც დადგა და ბრძოლა გაჭიანურდა. გენერლებმა ჟუკოვმა და ვასილევსკიმ 800 000 კაცის მოგროვება შეძლეს სტალინგრადის მიდამოებში ფართომასშტაბიანი კონტრშეტევისთვის მოემზადნენ, რომელიც დაიწყო 19 ნოემბერს. 19 დეკემბერს კი ბაქოსკენ მიმავალი გერმანული არმია დამარცხებული უკან გამობრუნდა, რომელსაც აღარ შეეძლო სტალინგრადთან მყოფი თანამოძმეთა მიშველება. ამასობაში, უპირატესობა ნელ–ნელა საბჭოთა არმიის მხარეს გადავიდა, მათ ალყაში მოაქციეს გერმანელები, რომელთა ჯარის ჩრდილოეთ ნაწილი განადგურებულ იქნა 31 დეკემბერს. ტყვედ ჩავარდა ფელდმარშალი პაულიუსი მთელი თავისი შტაბით. ხოლო ჩრდილოეთმა ნაწილმა 1943 წლის 2 თებერვალს კაპიტულაცია გამოაცხადა. მთლიანად ტყვედ ჩავარდა 90 000 კაცი, რომელთა შორის 24 გენერალი იყო.
სტალინგრადის ცენტრი ბრძოლის შემდეგ
სტალინგრადის ბრძოლა ნაცისტური გერმანიის პირველი დიდი მარცხი იყო. ნაცისტურმა ხელისუფლებამ საკუთარ ერს ტოტალური ომისკენ მოუწოდა, რაც ნიშნავდა იმას, რომ მთელი ქვეყნის ყოველი რესურსი სამხედრო საქმეს უნდა მოხმარებოდა. საბოლოოდ, ეს ყველაფერი მაინც ამაო გამოდგა, რადგანაც საბჭოთა ძალები აღმოსავლეთიდან გამალებით მოიწევდნენ, ხოლო ბრიტანულმა არმიებმა გერმანელები ჩრდ. აფრიკაში დაამარცხეს, საიდანაც იტალიაში გადმოსვლას აპირებდნენ მოკავშირეებთან ერთად.
ბიბლიოგრაფია:
1. Beevor, Antony (1998). Stalingrad. London.
2. Clark, Alan. (1965). Barbarossa: The Russian-German Conflict. 1941-45.
3. Roberts, Geoffrey. (2002). Victory at Stalingrad: The Battle that Changed History. New York. Longman.
4. Craig, William. (1973). Enemy at the Gates: The Battle of Stalingrad. New York.
22 May 2020
შუა საუკუნეების ევროპაში კათოლიკური ეკლესია დომინანტ ძალას წარმოადგენდა, თუმცა ხშირად იდგა გამოწვევების წინაშე.
მე–14 საუკუნის ბოლოსკენ კათოლიკური ევროპის განაპირა მხარეებში პაპის მოწინააღმდეგე ძალებმა დაიწყეს მომრავლება. ინგლისში, თეოლოგი და ფილოსოფოსი ჯონ უიკლიფი ანტი–პაპური მოძრაობის დიდი მოთავე იყო. იგი კიცხავდა კათოლიკური ეკლესიის ფუფუნებას და ასევე მოითხოვდა, რომ ბიბლია ადგილობრივ ენებზე ეთარგმნათ, რათა უბრალო ხალხი მას უკეთ გაცნობოდა. მის ედეებს ეზიარა ჩეხი რექტორი იან ჰუსი.
იან ჰუსი
1378 წელს სქიზმამ კათოლიკური ეკლესია ორად გახლიჩა. ახლა პაპები არჩეულ იყვნენ რომში და ავინიონშიც(საფრანგეთი). ეს კიდევ უფრო აკნინებდა კათოლიკური ეკლესიის პრესტიჟს, ხოლო იან ჰუსი მეტ მხარდამჭერს იძენდა. იმ დროს ჩეხეთი გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა და მისი მმართველი იყო ვენცელ IV. იგი ცდილობდა ამ სქიზმაში ნეიტრალიტეტი შეენარჩუნებინა, რადგან გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის ტახტის ერთ–ერთი მაძიებელი იყო და არ სურდა ეკლესიასთან საქმის გართულება. ამან ჰუსის მდგომარეობა კიდევ უფრო განამტკიცა და მხარდამჭერები სულ უფრო ემატებოდა. ვენცელის ნახევარძმა სიგისმუნდი, რომელიც უნგრეთის მეფე იყო, ასევე ესწრაფვოდა იმპერიის ტახტის დაუფლებას. 1414 წელს კონსტანცის საეკლესიო კრებაზე მან იან ჰუსიც მიიწვია და ხელშეუხებლობის სიგელიც კი მისცა, მაგრამ ჰუსი ჩასვლისთანავე დააპატიმრეს და 1415 წელს სიკვდილით დასაჯეს.
იან ჰუსის კოცონზე დაწვის სცენა
მისმა გამძვინვარებულმა მიმდევრებმა, რომლებიც თავიანთ თავს ჰუსიტებს უწოდებდნენ, თავდასხმები დაიწყეს კათოლიკურ ეკლესიებზე მთელს ჩეხეთში. 1419 წელს მთელს რეგიონს აჯანყების ცეცხლი მოედო. ზოგი წყარო იუწყება, რომ ამის გამგონე ვენცელი შოკისგან მოკვდა. მისი ადგილი სიგისმუნდმა დაიკავა და სასწრაფოდ არმია გაგზავნა აჯანყების ჩასაქრობად. ე.წ. "ზომიერი" ჰუსიტების, უტრაკვისტების ფრთა, რომელიც ძირითადად დიდგვაროვნებისგან შედგებოდა, მოლაპარაკების ხასიათზე დადგა, ხოლო უფრო რადიკალ–ტაბორიტების ფრთა, რომელიც ძირითადად გლეხებისგან შედგებოდა, ბრძოლას აგრძელებდა იან ჟიჟკას მეთაურობით. 1420 წელს ჰუსიტებმა მრავალი ჩეხური ქალაქი ჩაიგდეს ხელში და კათოლიკეთა ლაშქარიც დაამარცხეს. მომდევნო წელს პაპმა ჯვაროსნული ომი გამოაცხადა ჰუსიტების წინააღმდეგ. ჯვაროსნულ არმიას თვით სიგისმუნდი მოუძღოდა, რომელმაც პრაღას სამი მხრიდან შემოარტყა ალყა. ორი არმია ერთმანეთს შეხვდა პრაღის აღმოსავლეთით ვიტკოვის გორასთან. ჰუსიტებს კვლავ იან ჟიჟკა ედგა სათავეში. მას მხოლოდ რამდენიმე ასეული მეომარი ჰყავდა დაახლოებით 10 000–მდე მტრის წინააღმდეგ. მას კარგად ესმოდა ვიტკოვის გორის მნიშვნელობა, რადგანაც მის გარეშე სიგისმუნდი ქალაქის სრულ ალყაში მოქცევას ვერ მოახერხებდა. ჟიჟკამ დაიკავა გორა და მომხვდურ მტერს საკმაოდ დიდი ზარალი მიაყენა თოფებით, არბალეტებითა და მსუბუქი არტილერიით. ერთ–ერთ ასეთ შეტაკებაში ჯვაროსნებმა კინაღამ დაიკავეს გორა, მაგრამ ჟიჟკა პირადად ჩაერთო ბრძოლაში და უკუაქცია მტერი. ამასობაში, ქალაქიდან ჟიჟკას დამხმარე ძალები მოეშველნენ და მრავალი მტერი გაწყვიტეს. შერცხვენილმა სიგისმუნდმა პრაღას ალყა მოხსნა და უკან დაიხია.
იან ჟიჟკა პრაღას გადაჰყურებს ვიტკოვის ბრძოლის შემდეგ
ახლა სიგისმუნდი ქალაქ კუტნა ჰორას აღებას აპირებდა. ჟიჟკამ, რომელიც ჭრილობისგან დაბრმავდა, 15 000–იანი ჯარი დაადევნა 50 000–მდე ჯვაროსანს. ჯარის ნაწილი ქალაქში შეიყვანა მის დასაცავად. ტაბორიტი ჰუსიტები მედგრად იგერიებდნენ ჯვაროსანთა იერიშებს, მაგრამ საკმარისი ძალები არ გაჩნდათ კოტრიერიშისთვის. მოულოდნელად, სიგისმუნდის ერთგული მოქალაქეები ჰუსიტ გარნიზონს დაერივნენ და ჯვაროსნები ქალაქში შეიყვანეს. ალყაში მოქცეულმა ჟიჟკამ ზარბაზნები ურმებზე დაალაგა, რომლებსაც ბარიკადებად იყენებდნენ. შემდეგ ყველა დაამწკრივა, მტრის რაზმებისკენ გააქანა და ზარბაზნების სროლა–სროლით ალყა გაარღვია. წყაროების თანახმად, სიგისმუნდმა 10 000–მდე კაცი დაკარგა, ხოლო ტაბორიტებმა – 2 000.
იან ჟიჟკას ქანდაკება ვიტკოვის გორაზე
ჰუსიტებმა ჩეხეთის გვირგვინი პოლონეთის მეფეს იოგაილას შესთავაზეს, მაგრამ ამ უკანასკნელმა უარი თქვა, თუმცა მისმა ნათესავმა, ლიტვის დიდმა მთავარმა ვიტაუტასმა თანხმობა განაცხადა. თვითონ არ დაუკავებია ტახტი, მაგრამ თავისი ბიძაშვილი სიგისმუნდ კორიბუტი გამოგზავნა რამდენიმე ათასი მეომრით.
1424 წელს ჟიჟკა გარდაიცვალა და ტაბორიტების ლიდერი გახდა პროკოპ დიდი, რომელმაც არაერთხელ დაამარცხა ჯვაროსნები. მის დროს ტაბორიტები იმდენად გაძლიერდნენ, რომ რამდენჯერმე გერმანია და უნგრეთიც კი დალაშქრეს. 1431–1435 წლებში ჰუსიტები პოლონეთსაც კი დაეხმარნენ პოლონურ–ტევტონურ ომში. ჰუსიტები კათოლიკური ეკლესიისა და საღვთო რომის იმპერიის უდიდეს პრობლემად იქცნენ. 1433 წელს ჰუსიტები ბაზელის საეკლესიო კრებაზე მიიწვიეს, სადაც ეკლესია და უტრაკვისტები შერიგდნენ. ტაბორიტებმა გააპროტესტეს ეს ზავი და უტრაკვისტებთან ომი გარდაუვალი გახდა.
1434 წელს ტაბორიტები და უტრაკვისტები ერთმანეთს საბრძოლველად შეხვდნენ ლიპანის გორასთან. გარეშე მტერი ზეიმობდა, რადგანაც ციხე შიგნიდან გატეხეს. თითქმის მთელი ჩეხეთის დიდგვაროვანი უტრაკვისტების მხარეს იბრძოდა, რომლებსაც დივიშ ბორშეკი მეთაურობდა. მათ რიგებში იდგა 13 000 ქვეითი და 2 000 მხედარი. ტაბორიტებს კვლავ პროკოპ დიდი მეთაურობდა, რომლებსაც 10 000 ქვეითი და 700 მხედარი ჰყავდათ. ბრძოლა ძალიან სასტიკი იყო, რომელიც ტაბორიტების სრული მარცხით დასრულდა. პროკოპ დიდი ბრძოლის ველზე დაეცა, ხოლო ტაბორიტების ლაშქარი გაწყდა.
ლიპანის ბრძოლა
ამ სასტიკი მარცხის შემდეგ ტაბორიტები რამდენიმე წელი კიდევ აგრძელებდნენ ბრძოლას, მაგრამ უკვე განწირულები იყვნენ და საბოლოოდ განადგურდნენ. 1436 წელს უნგრეთის მეფე სიგისმუნდი ჩეხეთის მეფე გახდა. ტაბორიტების მარცხმა რეფორმაცია ერთი საუკუნით გადადო, მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო იმ დიდი რელიგიური ომებისა, რომელიც ელოდა ევროპას მომავალში.
ბიბლიოგრაფია:
1.Howard Kaminsky (2004-04-08). A History of the Hussite Revolution.
2. Stephen Turnbull (2005-05-25). The Hussite wars 1419-36. Osprey Publishing.
3. Bachmann. Geschichte Böhmens.
8 May 2020
ასწლიანი ომი ინგლისსა და საფრანგეთს შორის, რომელიც 1337 წლიდან 1453 წლამდე გაგრძელდა, ერთ–ერთი ყველაზე სისხლიანი ომი იყო ისტორიაში. ამ კონფლიქტმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა დღევანდელი დასავლეთ ევროპის პოლიტიკური რუკის ჩამოყალიბებაში. ამ ომის ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი ბრძოლა იყო კრესისთან, რომელიც ჩრდ. საფრანგეთში მდებარეობს.
1066 წელს, მას შემდეგ, რაც ნორმანდიის ჰერცოგმა უილიამ დამპყრობელმა ინგლისი დაიპყრო, ახალი რეალობა შეიქმნა დასავლეთ ევროპაში. უილიამი და მისი მემკვიდრეები ფორმალურად საფრანგეთის ვასალებად ითვლებოდნენ, მაგრამ ამავე დროს ძლიერი სამეფოს მონარქებიც იყვნენ. უილიამის შვილიშვილი მატილდა დაქორწინდა ანჟუს გრაფზე ჯეფრი პლანტაგენეტზე. ანჟუ და მისი მიმდებარე ტერიტორიები ინგლისის მეფეთა სამფლობელოებად იქცნენ და მტკიცედ მოიკიდეს ფეხი საფრანგეთის ტერიტორიაზე. მათი შვილი მეფე ჰენრი II დაქორწინდა შუა საუკუნეების ეპოქის ერთ–ერთ ყველაზე გავლენიან ქალზე ელეონორ აკვიტანიელზე და მზითვად მიიღო მისი უზარმაზარი საჰერცოგო. ამით, ნახევარი საფრანგეთი ინგლისის სამეფოს ხელში აღმოჩნდა. ეს კატასტროფა იყო საფრანგეთის მეფეებისთვის.
ეს ყველაფერი შეიცვალა, როცა 1165 წელს საფრანგეთის მეფედ ეკურთხა ფილიპ II. ჰენრი II-ის სიკვდილის შემდეგ ინგლისის მეფე გახდა სახელოვანი რიჩარდ I ლომგული. 1189 წელს ფილიპი და რიჩარდი გერმანიის საღვთო რომის იმპერატორთან ფრიდრიხ ბარბაროსასთან ერთად ჯვაროსნულ ომში წავიდნენ იერუსალიმის დასაპყრობად. თუმცა 1191 წელს ფილიპი უკან გამობრუნდა, რიჩარდის არყოფნით ისარგებლა და დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნებას შეუდგა. 1194 წელს რიჩარდიც დაბრუნდა, მაგრამ 1199 წელს იგი ბრძოლაში მიღებული ჭრილობით გარდაიცვალა და ინგლისის მეფე გახდა მისი ძმა ჯონი, რომელიც უმიწაწყლოს სახელით შევიდა ისტორიაში. ფილიპმა თითქმის ყველა ფრანგული ტერიტორია წაართვა ჯონს. 1215 წელს ისიც დაემატა, რომ ჯონმა, საკუთარი ფეოდალების წნეხისა და ზეწოლის ქვეშ მყოფმა, იძულებით ხელი მოაწერა სახელოვან "მაგნა ქარტას", ანუ თავისუფლების დიდ ქარტიას, რომელიც ზღუდავდა სამეფო ხელისუფლებას. ეს ყველაფერი ფილიპმა იდეალურად გამოიყენა და მისი მეფობის დასარულს, 1223 წლისთვის ინგლისელები საფრანგეთში მხოლოდ აკვიტანიის საგრაფოს ნახევარს ფლობდნენ. ამ მიზეზების გამო ასწლიანი ომი გარდაუვალი გახდა. ასწლიანი ომის უშუალო მიზეზად იქცა საფრანგეთის ტახტის მემკვიდრეობის საკითხი. 1328 წელს ფილიპ IV ლამაზის უმცროსი შვილის შარლ IV-ის სივდლით კაპეტინგების დინასტია შეწყდა. ფრანგმა დიდკაცებმა უარყვეს ფილიპ IV-ის ასულის იზაბელას ვაჟის – ინგლისის მეფის ედუარდ III-ის პრეტენზია და გაამეფეს ფილიპ IV-ის ძმისწული ფილიპ VI ვალუა.
1337 წელს ედუარდმა საფრანგეთს ომი გამოუცხადა. 1340 წელს ინგლისელებმა ფრანგთა ფლოტი გაანადგურეს სლეისის ბრძოლაში. ახლა მათ უპრობლემოდ შეეძლოთ არმიების გადმოყვანა სრუტის გადმოღმა.
.jpg)
1346 წელს ინგლისელთა არმიამ ნორმანდია დაიკავა. ფილიპ ვალუა სასწრაფოდ ჩრდილოეთით გაეშურა ფრანგთა ჯარით, რომელიც რიცხობრივად აღემატებოდა ინგლისელებისას. მეტოქეები კრესისთან შეხვდნენ ერთმანეთს. ინგლისელთა მთავარსარდალი თვით მეფე ედუარდი იყო და დაახლოებით 15 000 მეომარი ჰყავდა, რომელშიც შედიოდა 2 500 რაინდი, 5 000 მშვილდოსანი, 3 000 მშვილდოსან–ცხენოსანი და 4 000 შუბოსანი ქვეითი.
მეფე ფილპს კი ჰყავდა 30 000 მეომარი, აქედან 12 000 მძიმედ აღჭურვილი მხედარი, 12 000 ქვეითი და 6 000 მეარბალეტე. ორივე მხარეს ცოტ–ცოტა ზარბაზანიც ჰქონდა. ზარბაზნები ევროპაში სწორედ ასწლიანი ომის დროს გამოჩნდნენ, თუმცა უმეტესი მათგანი ჯერ კიდევ საკმაოდ გაუმართავი იყო.
ინგლისელებმა მაღლობზე დაიკავეს პოზიციები. მათი ლაშქარი სამ ჯგუფად დანაწილდა: თითოეულის ცენტრში ქვეითი რაინდები იდგნენ, უკან – შუბოსნები, ხოლო ფლანგებზე მშვილდოსნები იდგნენ. წინ სარები ჰქონდათ ჩარჭობილი, რათა მტრის კავალერიის იერიშები შეეკავებინათ.
ფრანგებმა მტრის დანახვისთანავე გადაწყვიტეს შეტევაზე გადასვლა. ფრანგთა სამწუხაროდ, მოულოდნელად წვიმა წამოვიდა, რის გამოც არბალეტებს ეფექტურად ვეღარ იყენებდნენ. ინგლისელ მშვილდოსნებს ამის პრობლემა არ ჰქონდათ და ბევრი მეარბალეტე დახოცეს. ამის შემდეგ შეტევაზე გადავიდნენ ფრანგი რაინდები, მაგრამ ინგლისელთა ისრების სეტყვამ მათი იერიშიც შეაჩერა. ფრანგებმა დაახლოებით ცამეტჯერ სცადეს იერიშზე გადასვლა, მაგრამ ყველა მცდელობა დიდი მსხვერპლით დასრულდა. საბოლოოდ ინგლისელი რაინდები გადმოვიდნენ შეტევაზე და დაღლილ მტერს დაერივნენ. მეფე ფილიპი დაიჭრა და ბრძოლის ველიდან გაიქცა. ფრანგებმა დაახლოებით 10 000 კაცი დაკარგეს. ფილიპმა დახმარება შოტლანდიის მეფეს დევიდს სთხოვა და ეს უკანასკნელიც თავს დაესხა ჩრდ. ინგლისს, მაგრამ დამარცხდა და ტყვედაც კი ჩავარდა. რაც შეეხება მეფე ედუარდს, მან 1347 წელს ფრანგებს ქალაქი კალე წაართვა ჩრდ. საფრანგეთში, რომელიც შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში ინგლისელთა პლაცდარმად იყო ქცეული საფრანგეთის წინააღმდეგ.
ბიბლიოგრაფია:
1. Barber, Richard (2013). Edward III and the Triumph of England: The Battle of Crecy and the Company of the Garter. London. Allen Lane.
2. Hewitt, H.J. (1966). The Organization of War under Edward III. Manchester: Manchester University Press.
3. Livingston, Michael and DeVries, Kelly, eds (2016). The Battle of Crecy: A Casebook. Liverpool University Press.
კრესის ბრძოლა
1066 წელს, მას შემდეგ, რაც ნორმანდიის ჰერცოგმა უილიამ დამპყრობელმა ინგლისი დაიპყრო, ახალი რეალობა შეიქმნა დასავლეთ ევროპაში. უილიამი და მისი მემკვიდრეები ფორმალურად საფრანგეთის ვასალებად ითვლებოდნენ, მაგრამ ამავე დროს ძლიერი სამეფოს მონარქებიც იყვნენ. უილიამის შვილიშვილი მატილდა დაქორწინდა ანჟუს გრაფზე ჯეფრი პლანტაგენეტზე. ანჟუ და მისი მიმდებარე ტერიტორიები ინგლისის მეფეთა სამფლობელოებად იქცნენ და მტკიცედ მოიკიდეს ფეხი საფრანგეთის ტერიტორიაზე. მათი შვილი მეფე ჰენრი II დაქორწინდა შუა საუკუნეების ეპოქის ერთ–ერთ ყველაზე გავლენიან ქალზე ელეონორ აკვიტანიელზე და მზითვად მიიღო მისი უზარმაზარი საჰერცოგო. ამით, ნახევარი საფრანგეთი ინგლისის სამეფოს ხელში აღმოჩნდა. ეს კატასტროფა იყო საფრანგეთის მეფეებისთვის.
ინგლისის სამეფო მე–12 საუკუნის მიწურულს
ეს ყველაფერი შეიცვალა, როცა 1165 წელს საფრანგეთის მეფედ ეკურთხა ფილიპ II. ჰენრი II-ის სიკვდილის შემდეგ ინგლისის მეფე გახდა სახელოვანი რიჩარდ I ლომგული. 1189 წელს ფილიპი და რიჩარდი გერმანიის საღვთო რომის იმპერატორთან ფრიდრიხ ბარბაროსასთან ერთად ჯვაროსნულ ომში წავიდნენ იერუსალიმის დასაპყრობად. თუმცა 1191 წელს ფილიპი უკან გამობრუნდა, რიჩარდის არყოფნით ისარგებლა და დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნებას შეუდგა. 1194 წელს რიჩარდიც დაბრუნდა, მაგრამ 1199 წელს იგი ბრძოლაში მიღებული ჭრილობით გარდაიცვალა და ინგლისის მეფე გახდა მისი ძმა ჯონი, რომელიც უმიწაწყლოს სახელით შევიდა ისტორიაში. ფილიპმა თითქმის ყველა ფრანგული ტერიტორია წაართვა ჯონს. 1215 წელს ისიც დაემატა, რომ ჯონმა, საკუთარი ფეოდალების წნეხისა და ზეწოლის ქვეშ მყოფმა, იძულებით ხელი მოაწერა სახელოვან "მაგნა ქარტას", ანუ თავისუფლების დიდ ქარტიას, რომელიც ზღუდავდა სამეფო ხელისუფლებას. ეს ყველაფერი ფილიპმა იდეალურად გამოიყენა და მისი მეფობის დასარულს, 1223 წლისთვის ინგლისელები საფრანგეთში მხოლოდ აკვიტანიის საგრაფოს ნახევარს ფლობდნენ. ამ მიზეზების გამო ასწლიანი ომი გარდაუვალი გახდა. ასწლიანი ომის უშუალო მიზეზად იქცა საფრანგეთის ტახტის მემკვიდრეობის საკითხი. 1328 წელს ფილიპ IV ლამაზის უმცროსი შვილის შარლ IV-ის სივდლით კაპეტინგების დინასტია შეწყდა. ფრანგმა დიდკაცებმა უარყვეს ფილიპ IV-ის ასულის იზაბელას ვაჟის – ინგლისის მეფის ედუარდ III-ის პრეტენზია და გაამეფეს ფილიპ IV-ის ძმისწული ფილიპ VI ვალუა.
1337 წელს ედუარდმა საფრანგეთს ომი გამოუცხადა. 1340 წელს ინგლისელებმა ფრანგთა ფლოტი გაანადგურეს სლეისის ბრძოლაში. ახლა მათ უპრობლემოდ შეეძლოთ არმიების გადმოყვანა სრუტის გადმოღმა.
მეფე ედუარდ III
1346 წელს ინგლისელთა არმიამ ნორმანდია დაიკავა. ფილიპ ვალუა სასწრაფოდ ჩრდილოეთით გაეშურა ფრანგთა ჯარით, რომელიც რიცხობრივად აღემატებოდა ინგლისელებისას. მეტოქეები კრესისთან შეხვდნენ ერთმანეთს. ინგლისელთა მთავარსარდალი თვით მეფე ედუარდი იყო და დაახლოებით 15 000 მეომარი ჰყავდა, რომელშიც შედიოდა 2 500 რაინდი, 5 000 მშვილდოსანი, 3 000 მშვილდოსან–ცხენოსანი და 4 000 შუბოსანი ქვეითი.
მეფე ფილპს კი ჰყავდა 30 000 მეომარი, აქედან 12 000 მძიმედ აღჭურვილი მხედარი, 12 000 ქვეითი და 6 000 მეარბალეტე. ორივე მხარეს ცოტ–ცოტა ზარბაზანიც ჰქონდა. ზარბაზნები ევროპაში სწორედ ასწლიანი ომის დროს გამოჩნდნენ, თუმცა უმეტესი მათგანი ჯერ კიდევ საკმაოდ გაუმართავი იყო.
ინგლისელთა ზარბაზანი კრესის ბრძოლაში
ინგლისელებმა მაღლობზე დაიკავეს პოზიციები. მათი ლაშქარი სამ ჯგუფად დანაწილდა: თითოეულის ცენტრში ქვეითი რაინდები იდგნენ, უკან – შუბოსნები, ხოლო ფლანგებზე მშვილდოსნები იდგნენ. წინ სარები ჰქონდათ ჩარჭობილი, რათა მტრის კავალერიის იერიშები შეეკავებინათ.
ინგლისელი მშვილდოსნები
ფრანგებმა მტრის დანახვისთანავე გადაწყვიტეს შეტევაზე გადასვლა. ფრანგთა სამწუხაროდ, მოულოდნელად წვიმა წამოვიდა, რის გამოც არბალეტებს ეფექტურად ვეღარ იყენებდნენ. ინგლისელ მშვილდოსნებს ამის პრობლემა არ ჰქონდათ და ბევრი მეარბალეტე დახოცეს. ამის შემდეგ შეტევაზე გადავიდნენ ფრანგი რაინდები, მაგრამ ინგლისელთა ისრების სეტყვამ მათი იერიშიც შეაჩერა. ფრანგებმა დაახლოებით ცამეტჯერ სცადეს იერიშზე გადასვლა, მაგრამ ყველა მცდელობა დიდი მსხვერპლით დასრულდა. საბოლოოდ ინგლისელი რაინდები გადმოვიდნენ შეტევაზე და დაღლილ მტერს დაერივნენ. მეფე ფილიპი დაიჭრა და ბრძოლის ველიდან გაიქცა. ფრანგებმა დაახლოებით 10 000 კაცი დაკარგეს. ფილიპმა დახმარება შოტლანდიის მეფეს დევიდს სთხოვა და ეს უკანასკნელიც თავს დაესხა ჩრდ. ინგლისს, მაგრამ დამარცხდა და ტყვედაც კი ჩავარდა. რაც შეეხება მეფე ედუარდს, მან 1347 წელს ფრანგებს ქალაქი კალე წაართვა ჩრდ. საფრანგეთში, რომელიც შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში ინგლისელთა პლაცდარმად იყო ქცეული საფრანგეთის წინააღმდეგ.
მეფე ედუარდი დახოცილებს ითვლის კრესის ბრძოლის ველზე
ბიბლიოგრაფია:
1. Barber, Richard (2013). Edward III and the Triumph of England: The Battle of Crecy and the Company of the Garter. London. Allen Lane.
2. Hewitt, H.J. (1966). The Organization of War under Edward III. Manchester: Manchester University Press.
3. Livingston, Michael and DeVries, Kelly, eds (2016). The Battle of Crecy: A Casebook. Liverpool University Press.
10 April 2020
ძვ. წ. მე–7 საუკუნეში გალთა მრავალრიცხოვანმა კელტურმა ტომებმა, რომლებიც დღევანდელი საფრანგეთის ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ, ახალი მიწების ძიება დაიწყეს. გალებს იმ დროს სავაჭრო ურთიერთობა ჰქონდათ დამყარებული ბერძნებთან და ეტრუსკებთან. დაახლოებით ძვ. წ. 600–იან წლებში გალმა მეფემ ბელოვესუსმა რამდენიმე ტომთან ერთად ჩრდ. იტალიაში ეტრუსკები დაამარცხა და რამდენიმე ქალაქი დააარსა, მათ შორის მედიოლანუმი ანუ დღევანდელი მილანი. შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში გალები ნელ–ნელა ცენტრალური იტალიისკენ მიიწევდნენ.
კელტურ ტომთა განსახლების არეალი ძვ. წ. 700–100 წწ. (ვარდისფერი)
ამასობაში, ძვ. წ. 509 წელს რომაელებმა ბრუტუსის მეთაურობით უკანასკნელი მეფე მოიშორეს და რესპუბლიკური მმართველობა დაამყარეს (ლათ. Res Publika — „ხალხის საქმე“ ). რომაელებმა ტერიტორიების გაფართოება დაიწყეს რომის გარშემო. ძვ. წ. 406 წელს მათ ომი გამოუცხადეს მეზობელ ეტრუსკულ ქალაქს ვეის. თავიდან ომი რომაელებისთვის წარუმატებლად მიდიოდა, თუმცა სიტუაცია მალე შეიცვალა, როდესაც ძვ. წ. 401 წელს არმიას სათავეში ჩაუდგა ნიჭიერი სარდალი მარკუს ფურიუს კამილუსი. მან ჯერ ვეის მოკავშირე ქალაქები დაიპყრო და შემდეგ თვითონ ვეის შემოარტყა ალყა, რომელიც ხუთი წელი გაგრძელდა. ძვ. წ. 396 წელს რომაელებმა კამილუსი დიქტატორად დანიშნეს, რათა ომისთვის სწრაფად მოეღო ბოლო. კამილუსმაც შეძლო ვეის აღება და რომს დაუქვემდებარა. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ომის გმირი იყო, კამილუსი ხალხში პოპულარობით არ სარგებლობდა. მან პლებეებს უფლება არ მისცა, ვეიში დასახლებულიყვნენ. ასევე ჯარისკაცების ნადავლის დიდი ნაწილიც ღმერთებს შესწირა. კამილუსს ყველა წოდება ჩამოართვეს და ქალაქიდან გააძევეს.
ძვ. წ. 400 წელს ჩრდილოეთით გალურმა ტომებმა სენონებმა მეფე ბრენუსის მეთაურობით იტალიის აღმოსავლეთ სანაპიროები დაიპყრეს. ძვ. წ. 391 წელს მათ ალყა შემოარტყეს ეტრუსკულ ქალაქს კლუსიუმს, რომელმაც დახმარება რომს სთხოვა. რომმა ელჩობა გაგზავნა ბრენუსთან და როცა ჰკითხეს თუ რას ერჩოდა კლუსიუმს, მან უპასუხა, რომ იგი იმავე მიზეზით ესხმოდა თავს ამ ქალაქს, რა მიზეზითაც რომაელები ესხმოდნენ თავს თავიანთ მეზობლებს. რომაელი ელჩები ამ პასუხით შეურაცხყოფილები დარჩნენ. ისინი ქალაქში შეიპარნენ და მოსახლეობა ბრძოლაზე დაიყოლიეს. კლუსიუმის მოსახლეობაც გამოვიდა სენონების წინააღმდეგ და ბრძოლა გაუმართა მათ. ერთ–ერთი რომაელი ელჩი კლუსიელებს შეუერთდა, როგორც ჯარისკაცი. ეს რომ ბრენუსმა დაინახა, სასტიკად განრისხდა იმის გამო, რომ რომაელებმა დიპლომატიის უძველესი კანონი დაარღვიეს. მან მაშინვე ალყა მოხსნა კლუსიუმს და პირდაპირ რომისკენ დაიძრა, ბრენუსმა ასევე მოთხოვნა გაუგზავნა რომაელებს, რათა თავიანთი ელჩები დაესაჯათ, მაგრამ უარი მიიღო.
რომაელებმა არმიის შეკრება დაიწყეს. ის უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მაშინდელი რომაული ჯარი არ იყო პროფესიული, ამიტომაც, სავარაუდოდ, რეკრუტები გამოუცდელები იყვნენ. გარდა ამისა, ისინი ბერძნული ფალანგის სტილში იბრძოდნენ.
რომაელები მდინარე ალიასთან დაბანაკდნენ. მათი მწყობრი იმდენად გაწელილი იყო, რომ ცენტრი ძალიან სუსტი იყო. არც ფლანგებზე იყო სახარბიელო სიტუაცია. გალები მთელი ძალებით გადმოვიდნენ შეტევაზე და რომაელთა ცენტრი გაანადგურეს. ამით რომაელთა ჯარი ორად გაიხლიჩა და თითქმის მაშინვე აიშალა გასაქცევად. მრავალი რომაელი მდინარეში დაიხრჩო. ბრენუსმა ცოტა მეომარი დაკარგა და კვლავ რომისკენ დაიძრა. "მარადიული ქალაქი" პანიკამ მოიცვა. მოსახლეობის ნაწილი გაიქცა. ნაწილმა კი, სენატისა და სხვა დიდგვაროვნების ჩათვლით, კაპიტოლიუმის ბორცვს შეაფარა თავი, რომელიც რომის მთავარ ციტადელს წარმოადგენდა.
გალები დიდად გაოგნდნენ, როცა ქალაქის კარიბჭე დაუცველი დახვდათ. ბრენუსმა კაპიტოლიუმის იერიშით აღება სცადა, მაგრამ უშედეგოდ. ეს რომ არ გამოვიდა, გალებმა ქალაქი გაძარცვეს და მოაოხრეს. ბრენუსმა არმიის ნაწილი კაპიტოლიუმთან საალყოდ დატოვა, ნაწილი კი რომის შემოგარენის გასაძარცვად გაუშვა. ერთ–ერთმა მძარცველმა რაზმმა ქალაქ არდეას ჩაუარა, სადაც რომიდან გაძევებული კამილუსი იმყოფებოდა. ნიჭიერმა სარდალმა არდეას მოსახლეობა აიყოლია, ღამით მძარცველ რაზმს თავს დაესხა და გაანადგურა. ამ ამბავმა ქალაქ ვეის მიაღწია, სადაც რომაელთა მცირე ძალები იმყოფებოდნენ. მათ მაშინვე სთხოვეს კამილუსს, რათა წინ გაძღოლოდა გალების წინააღმდეგ, მაგრამ მან უარი თქვა იმ მიზეზით, რომ იგი კაპიტოლიუმში გამოკეტილ სენატს უნდა აერჩია, რადგან სხვა შემთხვევაში მისი სარდლობა კანონიერი არ იქნებოდა თუკი მას სენატი არ დაამტკიცებდა. მისმა შიკრიკმა საიდუმლო ბილიკით შეაღწია კაპიტოლიუმში და სენატს კამილუსის წერილი გადასცა. მათაც სხვა რა დარჩენოდათ და კამილუსი დიქტატორად დანიშნეს. თუმცა, რომაელთა სამწუხაროდ, გალებმა საიდუმლო ბილიკის კვალს მიაკვლიეს შიკრიკის ნაფეხურებით და გადაწყვიტეს ღამით შეპარულიყვნენ. გალები ისე ჩუმად აძვრნენ გალავანზე, რომ რომაელებმა ვერაფერი გაიგეს. გადმოცემის თანახმად, იქ მყოფმა ბატებმა გაიგეს გალების ფათური და ყაყანი ატეხეს, რის შედეგადაც რომაელებმა მაშინვე იარაღს მოჰკიდეს ხელი და გალები უფსკრულში გადაყარეს. ალყა რამდენიმე თვე გაგრძელდა და ორივე მხარე მოიქანცა. შედეგად საზავო მოლაპარაკებას შეუდგნენ. რომაელები დაპირდნენ, რომ ხუთას კილოგრამ ოქროს გადაიხდიდნენ. ოქროს აწონვისას, როცა გალებმა ყალბი გირები მოიტანეს, რომაელებმა პრეტენზია გამოთქვეს და ახსნა მოითხოვეს. ბრენუსმა კი სასწორზე თავისი ხმალი დადო და თქვა "Vae Victis" - "ვაი დამარცხებულთ". თუმცა, სანამ რომაული დელეგაცია რამე პასუხს გასცემდა, ამ დროს ქალაქში კამილუსი შემოვიდა და რომაელებს ოქროს სასწორიდან აღება უბრძანა და დაამატა, რომ იგი რომს რკინით დაიცავდა და არა ოქროთი. ამან ბრენუსი აღაშფოთა, მაგრამ კამილუსმა უთხრა, რომ რადგანაც იგი დიქტატორი იყო, მხოლოდ მასთან შეიძლებოდა მოლაპარაკება. ამ სიტყვების შემდეგ სასტიკი ბრძოლა გაჩაღდა და კამილუსმა განდევნა მტერი ქალაქიდან. ამ გმირობის შემდეგ კამილუსს რომის მეორე დამაარსებელი უწოდეს. ამ მოვლენებმა რომაელები აიძულა, ძლიერი გალავანი შემოერტყათ ქალაქისთვის, რის შემდეგაც რომი აღარ დაცემულა შემდეგი 800 წლის განმავლობაში.
ბიბლიოგრაფია:
1. Livy. History of Rome. Chios Classics. 2015.
2. Cassius Dio. The Roman History. Harvard University Press, 1924.
3. Plutarch. Plutarch's lives; Life of Camillus. Modern Library, 1960.
მარკუს ფურიუს კამილუსი
ძვ. წ. 400 წელს ჩრდილოეთით გალურმა ტომებმა სენონებმა მეფე ბრენუსის მეთაურობით იტალიის აღმოსავლეთ სანაპიროები დაიპყრეს. ძვ. წ. 391 წელს მათ ალყა შემოარტყეს ეტრუსკულ ქალაქს კლუსიუმს, რომელმაც დახმარება რომს სთხოვა. რომმა ელჩობა გაგზავნა ბრენუსთან და როცა ჰკითხეს თუ რას ერჩოდა კლუსიუმს, მან უპასუხა, რომ იგი იმავე მიზეზით ესხმოდა თავს ამ ქალაქს, რა მიზეზითაც რომაელები ესხმოდნენ თავს თავიანთ მეზობლებს. რომაელი ელჩები ამ პასუხით შეურაცხყოფილები დარჩნენ. ისინი ქალაქში შეიპარნენ და მოსახლეობა ბრძოლაზე დაიყოლიეს. კლუსიუმის მოსახლეობაც გამოვიდა სენონების წინააღმდეგ და ბრძოლა გაუმართა მათ. ერთ–ერთი რომაელი ელჩი კლუსიელებს შეუერთდა, როგორც ჯარისკაცი. ეს რომ ბრენუსმა დაინახა, სასტიკად განრისხდა იმის გამო, რომ რომაელებმა დიპლომატიის უძველესი კანონი დაარღვიეს. მან მაშინვე ალყა მოხსნა კლუსიუმს და პირდაპირ რომისკენ დაიძრა, ბრენუსმა ასევე მოთხოვნა გაუგზავნა რომაელებს, რათა თავიანთი ელჩები დაესაჯათ, მაგრამ უარი მიიღო.
რომაელებმა არმიის შეკრება დაიწყეს. ის უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მაშინდელი რომაული ჯარი არ იყო პროფესიული, ამიტომაც, სავარაუდოდ, რეკრუტები გამოუცდელები იყვნენ. გარდა ამისა, ისინი ბერძნული ფალანგის სტილში იბრძოდნენ.
რომაელები მდინარე ალიასთან დაბანაკდნენ. მათი მწყობრი იმდენად გაწელილი იყო, რომ ცენტრი ძალიან სუსტი იყო. არც ფლანგებზე იყო სახარბიელო სიტუაცია. გალები მთელი ძალებით გადმოვიდნენ შეტევაზე და რომაელთა ცენტრი გაანადგურეს. ამით რომაელთა ჯარი ორად გაიხლიჩა და თითქმის მაშინვე აიშალა გასაქცევად. მრავალი რომაელი მდინარეში დაიხრჩო. ბრენუსმა ცოტა მეომარი დაკარგა და კვლავ რომისკენ დაიძრა. "მარადიული ქალაქი" პანიკამ მოიცვა. მოსახლეობის ნაწილი გაიქცა. ნაწილმა კი, სენატისა და სხვა დიდგვაროვნების ჩათვლით, კაპიტოლიუმის ბორცვს შეაფარა თავი, რომელიც რომის მთავარ ციტადელს წარმოადგენდა.
ბრენუსი
გალები დიდად გაოგნდნენ, როცა ქალაქის კარიბჭე დაუცველი დახვდათ. ბრენუსმა კაპიტოლიუმის იერიშით აღება სცადა, მაგრამ უშედეგოდ. ეს რომ არ გამოვიდა, გალებმა ქალაქი გაძარცვეს და მოაოხრეს. ბრენუსმა არმიის ნაწილი კაპიტოლიუმთან საალყოდ დატოვა, ნაწილი კი რომის შემოგარენის გასაძარცვად გაუშვა. ერთ–ერთმა მძარცველმა რაზმმა ქალაქ არდეას ჩაუარა, სადაც რომიდან გაძევებული კამილუსი იმყოფებოდა. ნიჭიერმა სარდალმა არდეას მოსახლეობა აიყოლია, ღამით მძარცველ რაზმს თავს დაესხა და გაანადგურა. ამ ამბავმა ქალაქ ვეის მიაღწია, სადაც რომაელთა მცირე ძალები იმყოფებოდნენ. მათ მაშინვე სთხოვეს კამილუსს, რათა წინ გაძღოლოდა გალების წინააღმდეგ, მაგრამ მან უარი თქვა იმ მიზეზით, რომ იგი კაპიტოლიუმში გამოკეტილ სენატს უნდა აერჩია, რადგან სხვა შემთხვევაში მისი სარდლობა კანონიერი არ იქნებოდა თუკი მას სენატი არ დაამტკიცებდა. მისმა შიკრიკმა საიდუმლო ბილიკით შეაღწია კაპიტოლიუმში და სენატს კამილუსის წერილი გადასცა. მათაც სხვა რა დარჩენოდათ და კამილუსი დიქტატორად დანიშნეს. თუმცა, რომაელთა სამწუხაროდ, გალებმა საიდუმლო ბილიკის კვალს მიაკვლიეს შიკრიკის ნაფეხურებით და გადაწყვიტეს ღამით შეპარულიყვნენ. გალები ისე ჩუმად აძვრნენ გალავანზე, რომ რომაელებმა ვერაფერი გაიგეს. გადმოცემის თანახმად, იქ მყოფმა ბატებმა გაიგეს გალების ფათური და ყაყანი ატეხეს, რის შედეგადაც რომაელებმა მაშინვე იარაღს მოჰკიდეს ხელი და გალები უფსკრულში გადაყარეს. ალყა რამდენიმე თვე გაგრძელდა და ორივე მხარე მოიქანცა. შედეგად საზავო მოლაპარაკებას შეუდგნენ. რომაელები დაპირდნენ, რომ ხუთას კილოგრამ ოქროს გადაიხდიდნენ. ოქროს აწონვისას, როცა გალებმა ყალბი გირები მოიტანეს, რომაელებმა პრეტენზია გამოთქვეს და ახსნა მოითხოვეს. ბრენუსმა კი სასწორზე თავისი ხმალი დადო და თქვა "Vae Victis" - "ვაი დამარცხებულთ". თუმცა, სანამ რომაული დელეგაცია რამე პასუხს გასცემდა, ამ დროს ქალაქში კამილუსი შემოვიდა და რომაელებს ოქროს სასწორიდან აღება უბრძანა და დაამატა, რომ იგი რომს რკინით დაიცავდა და არა ოქროთი. ამან ბრენუსი აღაშფოთა, მაგრამ კამილუსმა უთხრა, რომ რადგანაც იგი დიქტატორი იყო, მხოლოდ მასთან შეიძლებოდა მოლაპარაკება. ამ სიტყვების შემდეგ სასტიკი ბრძოლა გაჩაღდა და კამილუსმა განდევნა მტერი ქალაქიდან. ამ გმირობის შემდეგ კამილუსს რომის მეორე დამაარსებელი უწოდეს. ამ მოვლენებმა რომაელები აიძულა, ძლიერი გალავანი შემოერტყათ ქალაქისთვის, რის შემდეგაც რომი აღარ დაცემულა შემდეგი 800 წლის განმავლობაში.
ბიბლიოგრაფია:
1. Livy. History of Rome. Chios Classics. 2015.
2. Cassius Dio. The Roman History. Harvard University Press, 1924.
3. Plutarch. Plutarch's lives; Life of Camillus. Modern Library, 1960.
26 March 2020
ევრაზიის სტეპებში გამოჩენამდე ჰუნთა ტომებზე ბევრი არაფერია ცნობილი. მე–4 საუკუნის 70–იან წლებში ისინი პირველად გამოჩნდნენ ევროპაში. მათ დაამარცხეს ალანები და გოთები, რომლებიც შავი ზღვის ჩრდილოეთ სანაპიროებზე ცხოვრობდნენ. სწორედ აქედან იწყება ხალხთა დიდი გადასახლების პერიოდი. ჰუნთაგან დაშინებული ტომები დასავლეთისკენ დაიძრნენ და რომის იმპერიის საზღვრებს მიაწყდნენ. 378 წელს ვესტგოთებმა ადრიანოპოლის ბრძოლაში აღმოსავლეთ რომის იმპერიის არმია გაანადგურეს და იმპერატორიც კი მოკლეს, ხოლო ვანდალთა გერმანულმა ტომებმა ჯერ გალიის პროვინცია დაარბიეს და შემდეგ ესპანეთის ნაწილი დაიპყრეს.
IV-V საუკუნის რომაელი ჯარისკაცი
410 წელს ვესტგოთების მეფემ ალარიხმა ქალაქი რომიც კი აიღო და გადაწვა, რის შემდეგაც ვესტგოთები სამხრეთ საფრანგეთის ტერიტორიაზე გადავიდნენ და პატარა სამეფო დაარსეს, რომლის დედაქალაქი ტულუზი იყო.
ამასობაში ჰუნებმა დაიმორჩილეს გეპიდები, ალემანები, ოსტგოთები და სხვა პატარა გერმანული თუ სლავური ტომები. 395–399 წლებში ჰუნებმა დალაშქრეს და დაარბიეს აღმოსავლეთ რომის იმპერია და სასანიანთა სპარსეთი. რადგანაც ჰუნებთან იმ დროს ცენტრალური ხელისუფლება არ არსებობდა, ისინი ხშირად მოქირავნეებადაც იბრძოდნენ რომაელებისთვის და გოთებისთვის, მაგრამ ჰუნთა ძირითადი ნაწილი გამუდმებით არბევდა რომაულ ტერიტორიებს და 422 წელს აღმოსავლეთ იმპერია იძულებულიც კი გახდა, ხარკი ეძლია მათთვის. დასავლეთ იმპერიასაც ბევრი პრობლემა ჰქონდა: ბარბაროსთა გამუდმებული შემოსევები, ძარცვა, რბევა, სამოქალაქო ომები და აჯანყებები. ამ დროს პოლიტიკურ ასპარეზზე გამოჩნდა პიროვნება, სახელად ფლავიუს აეტიუსი, წარმოშობით სავარაუდოდ გოთი. იგი ისტორიაში შევიდა, როგორც "უკანასკნელი ჭეშმარიტი რომაელი". მან ბავშვობა მძევლობაში გაატარა ხან გოთებთან და ხან ჰუნებთან. ამიტომაც მან ბევრი რამ ისწავლა მათ კულტურაზე, საომარ ხელოვნებაზე და ა.შ.
423 წელს მან ჰუნი მოქირავნეების დახმარებით წესრიგი აღადგინა გალიის პროვინციის უმეტეს ნაწილში.
ჰუნი მეომრები
ამასობაში, აღმოსავლეთში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა. 433 წელს ჰუნთა პირველი ერთპიროვნული მმართველი რუა გარდაიცვალა და მისი მემკვიდრეობა დარჩა მის ორ ძმისშვილს – ბლედასა და ატილას. ძმებმა აღმოსავლეთ იმპერიას ახალი ხარკი დააკისრეს.
439 წელს ვანდალებმა დასავლეთ იმპერიას კართაგენი წაართვეს ჩრდ. აფრიკაში. ეს დიდი დარტყმა იყო რომისთვის, რადგანაც მარცვლეულს სწორედ აქედან იღებდა. აღმ. იმპერიამ დახმარება სცადა და სამხედრო ექსპედიცია გაგზავნა აფრიკაში კართაგენის დასაბრუნებლად. ამით ისარგებლეს სასანიანებმა და შეტევაზე გადმოვიდნენ. ჰუნებსაც მობეზრდათ მშვიდობა და 441–443 წლებში ბალკანეთი დაარბიეს. ატილამ ესეც არ იკმარა და თვით კონსტანტინოპოლს შემოარტყა ალყა. იმპერატორი თეოდოსიუსი იძულებული გახდა ყოველწლიური ხარკი გაეზარდა ჰუნებისთვის. 445 წელს ბლედა გარდაიცვალა, სავარაუდოდ ატილამ მოკლა, რომელიც ჰუნთა ერთპიროვნული მმართველი გახდა. 447 წელს ატილა კვლავ შეიჭრა აღმოსავლეთ იმპერიაში და რომაელთა ჯარი გაანადგურა. იმპერატორი კვლავ იძულებული გახდა ზავი ეთხოვა, რომლის თანახმად მდინარე დუნაის რეგიონი ბუფერულ ზონად გამოცხადდა.
ევროპა და ახლო აღმოსავლეთი 450 წელს
მალე ურთიერთობა დაიძაბა ატილასა და აეტიუსს შორის. სხვადასხვა წყარო სხვადასხვა მიზეზს ასახელებს. ატილამ ჰუნებს მოქირავნეობა აუკრძალა, რამაც დაასუსტა აეტიუსი. ამავე დროს ვანდალებმა ჰუნები მოიწვიეს გოთების წინააღმდეგ გალიაში. დასავლეთ რომის იმპერატორის დამ ჰონორიამ ატილას ცოლობა შესთავაზა და სანაცვლოდ ნახევარ იმპერიას მზითვად ჩააბარებდა. ატილამ მომგებიანად ჩათვალა დასავლეთ იმპერიაზე გალაშქრება და 451 წელს უზარზარი ურდოებით დაიძრა გალიისკენ. მას თან ახლდნენ ოსტგოთები, ალემანები და სხვები. აეტიუსმა კავშირი შეკრა ვესტგოთების მეფესთან თეოდორიხთან, ბურგუნდებთან და ფრანკებთან. ატილა მიწასთან ასწორებდა ყველაფერს, სადაც გაივლიდა. ასე მიაღწია მან დასავლეთ ევროპას. აეტიუსიც მივიდა არმიით, სადაც ატილა იყო დაბანაკებული. კატალაუნის ველის ზუსტი ადგილმდებარეობა დღემდე დაუდგენელია, თუმცა ვარაუდობენ, რომ ქალაქ შალონთან მდებარეობდა. ორივე მხარეს დაახლოებით 40 000–მდე მეომარი ჰყავდა. ატილას ლაშქარი ძირითადად ცხენოსნებისგან შედგებოდა, ხოლო აეტიუსის – ქვეითებისგან. ბრძოლა მცირე რაზმების შეტაკებებით დაიწყო. აეტიუსის ვესტგოთი მოკავშირე მეფე თეოდორიხი მარჯვენა ფლანგზე იდგა თავისი ხალხით, რათა ჰუნებისთვის ფლანგიდან შემოვლის საშუალება არ მიეცა. შუაში ალანი მხედრები ჩადგნენ, ხოლო მარჯვნივ რომაელები, საქსები და ფრანკები. ატილა თავისი მხედრობით შუაში იდგა, მარცხნივ ოსტგოთები ჩადგნენ ვალამირის მეთაურობით, ხოლო მარჯვნივ ატილამ ფრანკები და გეპიდები ჩააყენა.
კატალაუნის ბრძოლა
სიტყვით გამოსვლის შემდეგ ატილა თავისი მხედრებით ალანთა ცენტრს მიაწყდა ისრების სროლით და გაანადგურა. შემდეგ, როგორც ჰუნთა ტაკტიკას სჩვეოდა, გაიშალნენ მთლიან ფრონტზე და ისრების სეტყვა დააყარეს ვესტგოთებსა და რომაელებს, მაგრამ ამათ ფარების კედლები ჰქონდათ აღმართული და მსხვერპლი დიდი არ ყოფილა. რომაელთა და ვესტგოთთა მეორე ხაზზე მდგარმა მეისრეებმა საკმაოდ დიდი ზიანი მიაყენეს ჰუნთა მსუბუქად აღჭურვილ მხედრებს. ამის შემდეგ ატილას ლაშქარი ერთიანად დაიძრა და ეკვეთა მტრის მეწინავე რაზმებს. ოსტგოთები თავიანთ თანამოძმე ვესტგოთებს დაეტაკნენ, ხოლო გეპიდები – რომაელებს. ატილამ ჰუნთა მხედრობით ვესტგოთებს გვერდიდან შემოუარა და დიდად შეავიწროვა. ამ დროს დაიღუპა მეფე თეოდორიხი. აეტიუსმა მარჯვენა ფლანგს სასწრაფოდ მიაშველა თავისი მხედრები და ცოტა ხნით შეაყოვნა ატილას იერიშები. ამ დროს თეოდორიხის შვილმა თორისმუნდმა ატილას ლაშქარს მარხცენა ფლანგიდან შეუტია და მრავალი მეომარი დაუხოცა, რის გამოც ატილამ უკანდახევა ბრძანა და ბანაკში დაბრუნდა. ბრძოლა შეწყდა. ზუსტად არავინ იცის აეტიუსი რატომ აღარ დაედევნა. ზოგი წყარო იუწყება, რომ ფრანკებსა და ვესტგოთებს აღარ სურდათ ბრძოლის გაგრძელება. ზოგიც ამბობს, რომ თვითონ აეტიუსმა გადაწყვიტა ასე, რადგან ჰუნების განადგურებით მტრის ხატი გაქრებოდა და გერმანელები ისევ რომს გადაეკიდებოდნენ მტრად.
ატილას ბიუსტი უნგრეთში
452 წელს ატილა კვლავ შემოიჭრა იმპერიის საზღვრებში. ამჯერად იგი ჩრდილოეთ იტალიაში შევიდა და მიწასთან გაასწორა იქაურობა, მაგრამ როცა მასთან მოსალაპარაკებლად რომის პაპი ლეო მივიდა, ატილა უკან გაბრუნდა. არავინ იცის თუ რა უთხრა ლეომ ატილას. ეს დღემდე გამოცანად რჩება.
453 წელს ატილა საკუთარ საქორწინო ღამეს სისხლის ღებინების შედეგად გარდაიცვალა. კაცი, რომელიც მთელს ევროპას სისხლში ახრჩობდა, საკუთარ სისხლში ჩაიხრჩო. ერთი წლის შემდეგ მისი შვილები გეპიდებმა დაამარცხეს და ჰუნთა იმპერია აღიგავა პირისაგან მიწისა. იმავე წელს იმპერატორმა ვალენტინიანმა აეტიუსი მოკლა, ხოლო 455 წელს იგი აეტიუსის ერთგული პირადი მცველების მიერ იქნა მოკლული. ოცი წლის შემდეგ, 476 წელს რომი საბოლოოდ დაეცა და დასავლეთ იმპერიამ არსებობა შეწყვიტა.
ევროპა 476 წელს
ბიბლიოგრაფია:
1. Man, John. "Attila, The Barbarian King Who Challenged Rome". New York. Thomas Dunne Books. 2006.
2. MacDowall, Simon. "Catalaunian Fields AD 451, Rome's Last Great Battle". Oxford: Osprey Publishing Ltd. 2015.
6 March 2020
იაპონია მთელი თავისი ისტორიის განმავლობაში ბრძოლის ველს წარმოადგენდა. მისი მდებარეობის გამო უცხო მტერთა შემოსევები ძალზედ იშვიათი იყო. ამიტომ ომები ძირითადად ფეოდალური ხასიათის იყო. ეს კონფლიქტები საუკუნეების განმავლობაში გრძელდებოდა და ბევრი გადამწყვეტი ბრძოლაც მომხდარა, მაგრამ ალბათ არც ერთი მათგანი არ იყო ისეთი მნიშვნელოვანი, როგორც სეკიგაჰარას ბრძოლა.
მე–15 საუკუნის ბოლოს იაპონიაში დაიწყო სენგოკუს, ანუ მეომარი სამეფოების ეპოქა. უკვე რამდენიმე საუკუნე იმპერატორთა ძალაუფლება მხოლოდ ფორმალობას წარმოადგენდა და ახლა ნამდვილმა მმართველებმაც, აშიკაგას კლანის შოგუნებმაც (სამხედრო მმართველებმა) დაკარგეს კონტროლი. მუდმივი რეგიონული კონფლიქტებისა და ეკონომიკური დაქვეითების გამო ქვეყანა მძიმე დღეში იყო.
მალე გამოჩნდა მხედართმთავარი, სახელად ოდა ნობუნაგა, რომელმაც 1559 წელს წესრიგი დაამყარა თავის სამთავროში ოვარის პროვინციაში. ერთი წლის შემდეგ ნობუნაგამ წარმატებით მოიგერია იმაგავას კლანის შემოტევა. 1567 წელს მან საიტოს კლანიც დაამარცხა და მათი ტერიტორიები შეიერთა. შოგუნის მემკვიდრე აშიკაგა იოშიაკი დედაქალაქ კიოტოდან გააძევეს და მან დახმარება ნობუნაგას სთხოვა. 1568 წელს ამ უკანასკნელმა დაამარცხა მეამბოხეები და იოშიაკის ძალაუფლება დაუბრუნა. მომდევნო წელს ნობუნაგამ კიდევ დაიპყრო არაერთი ტერიტორია, მათ შორის ისეს პროვინცია და ერთ–ერთი უდიდესი ქალაქი საკაი.
ოდა ნობუნაგა
ნობუნაგას მეტი ძალაუფლება სწყუროდა და შოგუნს რიგი მოთხოვნები გაუგზავნა, რომელიც ამ უკანასკნელის ძალაუფლებას ზღუდავდა. იოშიაკი თავიდან დათანხმდა, მაგრამ მალე ნობუნაგას მტრებთან შეკრა კავშირი: აზაის, ასუკარასა და ტაკედას კლანებთან. 1570 წელს ომი დაიწყო. მოუხედავად იმისა, რომ ნობუნაგა ყველანაირ დახმარებას იღებდა ტოკუგავას ძლიერი კლანისგან, იგი მარცხდებოდა პირველ ბრძოლებში. 1573 წელს მისი მოკავშირე ტოკუგავა იეიასუ მიკატაგაჰარას ბრძოლაში დამარცხდა. თუმცა იმავე დროს ავადმყოფობისგან გარდაიცვალა ტაკედას კლანის ლიდერი შინგენი და ამან საშუალება მისცა ნობუნაგას, რომ აზაისა და ასაკურას კლანებს გასწორებოდა. შოგუნი ისევ გააძევეს. 1582 წლისთვის ცენტრალური იაპონიის უდიდესი ნაწილი ნობუნაგას ხელში იყო. მან პორტუგალიელებთან გააბა სავაჭრო ურთიერთობები და მათგან ცეცხლსასროლი იარაღები იყიდა, რითაც არმია კიდევ უფრო გააძლიერა. თოფებმა ნენ–ნელა ჩაანაცვლეს მშვილდ–ისარი. ნობუნაგა ასევე ქრისტინობის გავრცელებასაც უწყობდა ხელს და თვითონ ევროპულად იცვამდა ხოლმე. იგი სასტიკად ეპყრობოდა ბუდისტურ სამღვდელოებას, რამაც განაპირობა მისი დაღუპვა. 1582 წელს მას აუჯანყდა თავისი ერთ–ერთი სარდალი აკეჩი მიცუჰიდე. ნობუნაგა ალყაში აღმოჩნდა კიოტოში და თავი მოიკლა სეპუკუს, იგივე ჰარაკირის მეთოდით.
სამურაი ჰარაკირისთვის ემზადება
ნობუნაგას დიდი მოკავშირეები ტოკუგავა იეიასუ და ტოიოტომი ჰიდეიოში მისი ადგილის დაკავებას ცდილობდნენ. ამათგან ჰიდეიოშიმ მოახერხა მიცუჰიდეს დამარცხება და ოდას კლანის მხარდაჭერა მოიპოვა. თუმცა იგი არისტოკრატული წარმოშობის არ იყო და ამიტომ შოგუნი ვერ გახდებოდა. 1585 წელს იგი იმპერიულ რეგენტად იგივე კამპაკუდ გამოცხადდა. 1590 წელს მან ჰოჯოს კლანი დაამარცხა და იაპონია გააერთიანა. იაპონიას ახლა უკვე დაპრყრობითი მადაც გაეხსნა. ჰიდეიოშიმ კორეის დაპყრობა სცადა, თუმცა დამარცხდა. სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ მან თავისი შვილი ჰიდეცუგუ მემკვიდრედ გამოაცხადა, მაგრამ 1593 წელს მას ახალი ვაჟი შეეძინა, სახელად ჰიდეიორი და ის გამოაცხადა მემკვიდრედ. 1598 წელს ჰიდეიოში ავად გახდა და მაშინვე ხუთი ძლიერი ფეოდალი მიუჩინა თავის შვილს რეგენტებად. იმავე წელს ჰიდეიოში გარდაიცვალა. რეგენტებიდან ყველაზე ძლიერმა ტოკუგავა იეიასუმ კავშირი შეკრა სხვადასხვა კლანებთან. ერთმა რეგენტმა იშიდა მიცუნარიმ ინტრიგების ხლართვა დაიწყო ტოკუგავას წინააღმდეგ და მკვლელიც მიუჩინა, თუმცა უშედეგოდ. ტოკუგავამ ოსაკას ციხესიმაგრე აიღო სადაც ქვეყნის ახალგაზრდა ფორმალური მმართველი ჰირეიოკი იმყოფებოდა. 1600 წელს, ტოკუგავა ოსაკადან გავიდა არმიასთან ერთად. მიცუნარი და სხვა რეგენტები ჰირეიოკის ერთგულებად დარჩნენ.
1600 წლის 21 ოქტომბერს მტრები ერთმანეთს შევხდნენ სეკიგაჰარასთან. გადმოცემის თანახმად ორივე მხარეს 80 000 მეომარი ჰყავდა. როგორც ამბობენ, ტოკუგავას ცხენოსანთა მცირე რაზმმა დაიწყო შეტევა. ეს შეტევა ისეთი მოულოდნელი და სასტიკი იყო, რომ მიცუნარის მომხრე მეომრები შეკრთნენ, მაგრამ მალე მოიკრიბეს გონი და გაანადგურეს ეს რაზმი. მალე ტოკუგავამ ბევრად უფრო დიდი რაზმები გამოგზავნა მტრის წინააღმდეგ. მიცუნარის მეომრებმა თავდაცვითი რკალი შეკრეს მის დასაცავად და უკუაგდეს მტერი. შემდეგ ტოკუგავამ მეთოფეთა რაზმები მიუსია მტრის ცენტრს, მაგრამ მიცუნარიმაც დაახვედრა თავისი მეთოფეები და ეს შეტევაც მოიგერია. ბრძოლის დროს მიცუნარის უღალატა მისმა მოკავშირემ ჰიდეაკიმ და ტოკუგავას მხარეს გადავიდა. მიცუნარი სასტიკად დამარცხდა და დაახლოებით 40 000 კაცი დაკარგა. ტოკუგავამ კი – 5 000. თვითონ მიცუნარიმ ბრძოლის ველიდან გაღწევა მოახერხა, მაგრამ გლეხებმა ჩაიგდეს ტყვედ და ტოკუგავას ბრძანებით თავი მოკვეთეს. სეკიგაჰარას ბრძოლაში გამარჯვებამ ტოკუგავას საშუალება მისცა მთელი ქვეყნის ბატონ–პატრონი გამხდარიყო. ასე დასრულდა მეომარი სამეფოების ეპოქა. ტოკუგავამ წესრიგი და მშვიდობა დაამყარა იაპონიაში, რომელიც 250 წელი გაგრძელდა.
ბიბლიოგრაფია:
1. Bryant, Anthony (1995). Sekigahara 1600: The Final Struggle For Power. Osprey Campaign Series.
2. Davis, Paul (1999). "Sekigahara, 21 October 1600". 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. Oxford University Press.
ტოკუგავა იეიასუ
1600 წლის 21 ოქტომბერს მტრები ერთმანეთს შევხდნენ სეკიგაჰარასთან. გადმოცემის თანახმად ორივე მხარეს 80 000 მეომარი ჰყავდა. როგორც ამბობენ, ტოკუგავას ცხენოსანთა მცირე რაზმმა დაიწყო შეტევა. ეს შეტევა ისეთი მოულოდნელი და სასტიკი იყო, რომ მიცუნარის მომხრე მეომრები შეკრთნენ, მაგრამ მალე მოიკრიბეს გონი და გაანადგურეს ეს რაზმი. მალე ტოკუგავამ ბევრად უფრო დიდი რაზმები გამოგზავნა მტრის წინააღმდეგ. მიცუნარის მეომრებმა თავდაცვითი რკალი შეკრეს მის დასაცავად და უკუაგდეს მტერი. შემდეგ ტოკუგავამ მეთოფეთა რაზმები მიუსია მტრის ცენტრს, მაგრამ მიცუნარიმაც დაახვედრა თავისი მეთოფეები და ეს შეტევაც მოიგერია. ბრძოლის დროს მიცუნარის უღალატა მისმა მოკავშირემ ჰიდეაკიმ და ტოკუგავას მხარეს გადავიდა. მიცუნარი სასტიკად დამარცხდა და დაახლოებით 40 000 კაცი დაკარგა. ტოკუგავამ კი – 5 000. თვითონ მიცუნარიმ ბრძოლის ველიდან გაღწევა მოახერხა, მაგრამ გლეხებმა ჩაიგდეს ტყვედ და ტოკუგავას ბრძანებით თავი მოკვეთეს. სეკიგაჰარას ბრძოლაში გამარჯვებამ ტოკუგავას საშუალება მისცა მთელი ქვეყნის ბატონ–პატრონი გამხდარიყო. ასე დასრულდა მეომარი სამეფოების ეპოქა. ტოკუგავამ წესრიგი და მშვიდობა დაამყარა იაპონიაში, რომელიც 250 წელი გაგრძელდა.
სეკიგაჰარას ბრძოლის მემორიალი
ბიბლიოგრაფია:
1. Bryant, Anthony (1995). Sekigahara 1600: The Final Struggle For Power. Osprey Campaign Series.
2. Davis, Paul (1999). "Sekigahara, 21 October 1600". 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. Oxford University Press.
21 February 2020
მე–8 საუკუნეში აბასიან არაბთა სახალიფო და ტანის ჩინური დინასტია თავიანთ ტერიტორიებს აფართოებდნენ შუა აზიის მიმართულებით. შედეგად ეს ორი იმპერია ერთმანეთს გაუმეზობლდა, რაც ტალასის ბრძოლით დაგვირგვინდა 751 წელს. ეს კონფლიქტი ბევრისთვის არ არის ცნობილი და საკმაოდ მივიწყებული ისტორიული მოვლენაა, მაგრამ საკმაოდ მნიშვნელოვანი ცვლილებების მომტანი იყო რეგიონისთვის და ასევე მსოფლიოს ისტორიული მოვლენების განვითარებისთვის.
ტანის დინასტია ჩინეთში 618 წელს გაბატონდა და თითქმის ეგრევე დაიწყო დასავლეთის მიმართულებით გაფართოება. 630 წლისთვის ჩინელებმა აღმოსავლეთ თურქთა სახაკანო დაიმორჩილეს, რომელიც დღევანდელ მონღოლეთში მდებარეობდა. 657 წელს კი შუა აზიის დასავლეთ თურქთა სახაკანოც "შთანთქეს". რეგიონის სხვა მრავალი პოლიტიკური წარმონაქმნები ჩინეთის ვასალებად იქცნენ. 715 წლისთვის ჩინეთის გავლენა კასპიის ზღვას აღწევდა.
ჩინეთის იმპერია (ტანის დინასტია)
ამასობაში ახლო აღმოსავლეთში არაბებმა შექმნეს უზარმაზარი იმპერია, რომელიც ესპანეთიდან შუა აზიამდე და არაბეთიდან კავკასიამდე იყო გადაჭიმული. შუა აზიაში არაბთა სახალიფო, ძირითადად, თურქმანულ ტომებს ებრძოდა. 715 წლისთვის ეს ორი იმპერია აბრეშუმის გზას აკონტროლებდა, რის გამოც კონფლიქტი გარდაუვალი გახდა. პირველი შეტაკებები იმავე წელს მოხდა, რომელიც მუსლიმთა მარცხით დამთავრდა. იგივე მოხდა ორი წლის შემდეგაც. ამ დროს არაბთა სახალიფოში ჯერ კიდევ ომაინთა დინასტია ბატონობდა, ხოლო 750 წელს ისინი აბასიანებმა შეცვალეს.
აბასიანთა სახალიფო
როგორც ჩანს ჩინელებმა იცოდნენ სახალიფოს დინასტიური ომის შესახებ და შუა აზიის დამორჩილება სცადეს. 750 წელს ჩინელმა სარდალმა გაო სიანგშიმ ტაშკენტი დაიკავა. ქალაქის მმართველმა დასახმარებლად არაბებს მოუხმო. ადგილობრივი მუსლიმი სარდალი ზიად იბნ საიდი სამარყანდიდან დაიძრა მდინარე ტალასისკენ. გაო ნელ–ნელა უკან იხევდა და თან მოკავშირეებს კრებდა. 751 წელს მოწინააღმდეგეთა არმიები ერთმანეთს შეხვდნენ დღევანდელი ყაზახეთისა და ყირგიზეთის საზღვართან.
ჩინელთა ლაშქარი ძირითადად ქვეითი მეომრებისგან შედგებოდა, ხოლო არაბთა არმიაში ქვეითების გარდა მრავალრიცხოვანი მხედრობაც იყო. არაბებმა მძლავრი შეტევები წამოიწყეს ჩინელებზე და სასტიკი ბრძოლა გაჩაღდა. მოულოდნელად ჩინელთა ზურგში თურქმან კარლუკთა ძალებმა დაიწყეს შეტევა, რომლებიც მოკავშირეებად ახლდნენ ჩინელებს, მაგრამ ამ ბრძოლისას არაბთა მხარეს გადავიდნენ. ჩინელთა ლაშქარი პირწმინდად განადგურდა, მაგრამ არაბებმაც მრავალი ათასი მეომარი დაკარგეს. ჩინეთის იმპერატორმა ახალი ჯარი გაგზავნა შუა აზიაში არაბთა წინააღმდეგ, მაგრამ 755 წელს ჩინეთში აჯანყებები დაიწყო და ეს ჯარიც იძულებული გახდა სამშობლოში დაბრუნებულიყო.
მდინარე ტალასი
ამ ბრძოლის შედეგი ის იყო, რომ შეწყდა ჩინეთის ექსპანსია დასავლეთით მიმართულებით. არაბებმა ვეღარ შეძლეს აღმოსავლეთის მიმართულებით გაფართოება. ასევე შუა აზიაში თურქულ ტომებში ისლამის გავრცელება დაიწყო, რასაც მომდევნო საუკუნეებში თურქ–სელჩუკთა აღზევება მოჰყვა, წმინდა მიწის დაპყრობა მათ მიერ. ჯვაროსნული ლაშქრობები, ბიზანტიის დაცემა, თურქ–ოსმალთა აღზევება და რაც მთავარია ქაღალდის ტექნოლოგიის საიდუმლოს ათვისება არაბთა მიერ, რომელიც, თავის მხრივ, მთელს ახლო აღმოსავლეთსა და ევროპაში გავრცელდა.
ჩინური ქაღალდის შექმნის პროცესი
ბიბლიოგრაფია:
1. Chaliand Gerard (2004). Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube.
2. Lewis, Mark Edward (2009). China's Cosmopolitan Empire: The Tang Dynasty.
13 February 2020
მანაზკერტის ბრძოლა მოხდა 1071 წელს, რომელმაც გარდამტეხი როლი შეასრულა მსოფლიოს ისტორიული პროცესების განვითარებაში.
შუა საუკუნეებში ბიზანტიის იმპერიას ხშირად უხდებოდა მომთაბარეებთან ბრძოლა, მაგრამ ეს სულ სხვა სიტუაცია იყო. თურქ–სელჩუკები (ასე ეწოდათ თავიანთი ბელადის სახელის მიხედვით) შუა აზიის მომთაბარე ხალხი იყო, რომლებმაც მე–11 საუკუნის დასაწყისში ისლამი მიიღეს. 1040 წელს, მრავალი ბრძოლის შედეგად მათ დაამარცხეს და დაიპყრეს ღაზნავიანთა სასულტნო, რომელიც დღევანდელი ირანისა და ავღანეთის უზარმაზარ ტერიტორიებს მოიცავდა. სელჩუკები ამით არ შეჩერებულან და გააგრძელეს დაპყრობითი ომები. შემდეგი 15 წლის განმავლობაში სულტან თოღრულ ბეგის მეთაურობით, მათ მთლიანად დაიპყრეს დღევანდელი ირანი და ერაყი. ბაღდადის ხალიფამ თოღრული აღმოსავლეთისა და დასავლეთის მბრძანებლად ცნო, ამით სელჩუკები სუნიტური ისლამის აგენტები გახდნენ. მალე თურქები ეგვიპტის ფატიმიანთა სახალიფოსა და ბიზანტიის იმპერიას გაუმეზობლდნენ, ხოლო ამიერკავკასიური ქვეყნები, მათ შორის საქართველოს სამეფო, ვასალებად გაიხადეს.
თურქ–სელჩუკი მხედრები
1054 წელს თურქებმა პირველად დალაშქრეს ბიზანტიური ტერიტორიები, კერძოდ ტრაპიზონი. 1064 წელს ახალმა სულტანმა ალფ არსლანმა ბიზანტიას დიდი სომხური ქალაქი ანისი წაართვა. 1067 წელს სელჩუკებმა სასტიკად დაარბიეს ანტიოქია და ამით მათ გზა გაეხსნათ ანატოლიისკენ. ბიზანტიის იმპერატორი რომანოზ IV დიოგენე გამალებული ემზადებოდა თურქებთან საბრძოლველად და 1068 წელს იგი ქალაქ ცეზარიისკენ (დღევანდელი კაისერი თურქეთში) გაემართა. იქ იგი თურქთა ჯარის ნაწილს გადაეყარა და დაამარცხა.
ბიზანტიელი მეომრები
1069 წელს სიტუაცია შეიცვალა, როცა სელჩუკთა ახალმა მძარცველმა რაზმებმა ბიზანტიის ტერიტორიები კვლავ მოარბიეს. რომანოზი მიხვდა, რომ ეს პრობლემა სასწრაფოდ უნდა აღეკვეთა და დიდი ლაშქრის შეკრება დაიწყო. ამავე დროს ალფ არსლანი სირია–პალესტინაში ფატიმიანთა ეგვიპტეს ებრძოდა. სულტანი არ იყო დარწმუნებული, რომ ორ ფრონტზე ბრძოლას შეძლებდა. ამიტომ მან ელჩობა გაგზავნა ბიზანტიაში და იმპერატორს პირობა მისცა , რომ თურქთა რეიდები შეწყდებოდა. სამწუხაროდ, სულტანი ვერ აკონტროლებდა თავის ყველა ვასალ ტომს. ასე, რომ მცირე რეიდები კვლავ გრძელდებოდა.
რომანოზმა უზარმაზარი ჯარი შეკრიბა და 1071 წელს მან დესპანი გაგზავნა ალფ არსლანთან, რომ ზავი განეახლებინა. ალფ არსლანიც სიამოვნებით დათანხმდა. თუმცა რომანოზს მზაკვრული გეგმა ჰქონდა და სელჩუკთა წინააღმდეგ დაიძრა, რაც ალბათ იმას ნიშნავს, რომ მისი დესპანები სინამდვილეში ჯაშუშები იყვნენ, რათა ალფ არსლანის არმიის სიძლიერე შეეფასებინათ. რომანოზი ვანის ტბასთან მივიდა, სადაც ციხე–ქალაქი მანაზკერტი იყო. ეს ალფ არსლანმა რომ შეიტყო, სასწრაფოდ ახალი ომისთვის დაიწყო მომზადება. მალე ისიც ვანის ტბისკენ დაიძრა და იქვე დაბანაკდა. რომანოზს მანაზკერტი უკვე აეღო და ალფ არსლანისკენ წამოვიდა.
ბიზანტიელთა არმია მულტიეროვნული იყო. ცენტრში რომანოზმა ვარიაგები და სომხები ჩააყენა, რომლებსაც თვითონ სარდლობდა. ფლანგებზე ევროპელი, სირიელი და თურქმანი მოქირავნეები ეყენა, ხოლო ბიზანტიურ–ფეოდალური რაზმები რეზერვში იდგნენ.
ღულამი. სელჩუკთა არმიის ელიტა
სელჩუკთა ლაშქარი ნახევარმთვარის მწყობრით იდგა. შუაში თვითონ სულტანი ალფ არსლანი იდგა. ბიზანტიელები თურქთა ხელჩართულ ბრძოლაში ჩაბმას ცდილობდნენ, მაგრამ თურქები თავს არიდებდნენ და მომთაბარულ მიხდომ–მოხდობის ტაქტიკას იყენებდნენ. თურქთა ცენტრი ნელ–ნელა უკან იხევდა, ხოლო ფლანგები ბიზანტიელების ალყაში მოქცევას ცდილობდნენ. საღამოსკენ რომანოზმა სულტნის ბანაკი ჩაიგდო ხელში, მაგრამ მალევე თავისივე ბანაკში დაბრუნება ბრძანა. იმპერატორის ბრძანებამ ერთგვარი გაუგებრობა გამოიწვია და სიბნელეში მისი შტანდარტი ძირს დაეცა. სელჩუკებმა ეს მომენტი შესანიშნავად გამოიყენეს და მთელი ძალებით თავს დაატყდნენ ბიზანტიელთა მარჯვენა ფლანგს. ბიზანტიურ რეზერვთა რაზმებს მათი დახმარება ევალებოდათ, მაგრამ მათი სარდალი ანდრონიკე დუკა, რომლის ოჯახი იმპერატორს ექიშპებოდა, არ მიეშველა თანამოძმეებს, ხოლო ბიზანტიელთა მარჯვენა ფლანგი სრულიად განადგურდა. ბიზანტიელთა მარცხენა ფლანგი კი დარწმუნდა, რომ იმპერატორი ბრძოლაში დაიღუპა და მანაზკერტში დაბრუნდა. რომანოზი მარტო დარჩა თავის ცენტრთან ერთად და მამაცურად იბრძოდა თავის ვარიაგ მცველებთან ერთად. ბოლოს ერთმა რიგითმა სელჩუკმა ჯარისკაცმა ტყვედ აიყვანა იმპერატორი. წყაროები იუწყებიან, რომ სულტანი კეთილად ეპყრობოდა რომანოზს. მალე ზავი გაფორმდა, რის თანახმადაც ანტიოქია, ედესა და მანაზკერტი სელჩუკებს გადაეცათ. რამდენიმე დღეში ალფ არსლანმა დიდი ძღვენით გამოისტუმრა იმპერატორი, მაგრამ საიმპერიო ტახტი უკვე დაკავებული დახვდა მიხეილ VII დუკას მიერ. 1072 წელს, მცირე სამოქალაქო ომის შემდეგ რომანოზს თვალები დათხარეს და მალე ჭრილობებისგან გარდაიცვალა. ალფ არსლანიც მალე გარდაიცვალა. მისმა მემკვიდრემ მალიქ–შაჰმა ძალიან მალე ანატოლიის უდიდესი ნაწილი დაიპყრო, რითაც რეგიონის გათურქების პროცესი დაიწყო. ამ ომებმა ბიზანტია დაღუპვის პირას მიიყვანა, რის შედეგადაც მალე ჯვაროსნული ომების ეპოქა დაიწყო.
.svg/553px-Seljuk_Empire_(greatest_extent).svg.png)
თურქ–სელჩუკთა იმპერია ძლიერების ზენიტში
ბიბლიოგრაფია:
1. Nicolle, David. Manzikert 1071: The breaking of Byzantium. London. Osprey Pub. 2014.
2. Haldon, John (2001). The Byzantine Wars: Battles and Campaigns of the Byzantine Era.
3. Hillenbrand, Carole (2007). Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert. (Illustrated ed.) Edinburgh University Press.
28 January 2020
ქრ. შ–მდე II საუკუნის დასაწყისში რომაული დაპყრობები ახალ ფაზაში გადავიდა. რომი აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის დასაპყრობად დაიძრა. ამის გამო, ბერძნულ სამყაროსთან კონფლიქტი გარდაუვალი გახდა. აქედან ერთი–ერთი უმნიშვნელოვანესი სელევკიდების იმპერიასთან ომი იყო. ეს კონფლიქტი ასევე სირიული ომის სახელითაცაა ცნობილი, რომელიც მაგნეზიის ბრძოლით დაგვირგვინდა.
ქალაქი რომი დაარსდა ქრ. შ–მდე 753 წელს აპენინის ნახევარკუნძულზე, რომელსაც თავიდან მეფეები მართავდნენ. ქრ. შ–მდე 509 წელს რომი რესპუბლიკად გარდაიქმნა. ტერიტორიული ექსპანსიის პროცესი თავიდან ნელი იყო, მაგრამ ქრ. შ–მდე III საუკუნეში რომი უკვე მთელს აპენინის ნახევარკუნძულს აკონტროლებდა. რომის პირველი დიდი გამოცდა იყო ომები კართაგენთან. ამ ომების შედეგად რომის რესპუბლიკა დომინანტ ძალად იქცა შუა და დასავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში. მაკედონია კართაგენის მოკავშირე იყო და რომსაც საბაბი მიეცა, ბერძნული სამყაროს საქმეებში ჩარეულიყო.
რაც შეეხება ახლო აღმოსავლეთს, იქ, იმ დროს, სელევკიდების იმპერია დომინანტობდა, რომელიც ალექსანდრე მაკედონელის სარდალმა, სელევკოსმა დააარსა. ეს ზესახელმწიფო ანატოლიიდან ინდოეთამდე იყო გადაჭიმული.
.svg/1920px-Seleucid_Empire_(flat_map).svg.png)
სელევკიდების იმპერია
ქრ. შ–მდე 203 წელს სელევკიდმა მეფემ ანტიოქოს III დიდმა კავშირი შეკრა მაკედონიასთან, მაგრამ რიგიანად ვერანაირი მოკავშირეობა ვერ გაუწია მაკედონიის მეფეს, ფილიპე V–ს რომაელთა წინააღმდეგ.
რომაელებმა, მაკედონელთა დამარცხების შემდეგ, ბერძენთა "თავისუფლება" გამოაცხადეს და თავიანთი ძალები გაიყვანეს ბალკანეთიდან. ამით ისარგებლა ანტიოქოსმა და საბერძნეთში შევიდა. ამავე დროს, მასთან იმყოფებოდა კართაგენის სახელოვანი მხედართმთავარი და რომის უდიდესი მტერი, ჰანიბალი, რომელიც რომთან დამარცხების შედეგად აღმოსავლეთში იყო გაქცეული. ახლა კი ანტიოქოსს აქეზებდა ომისკენ. ბერძენთა აეტოლიური ლიგა, რომელიც რომაელთა მოკავშირე იყო, უკმაყოფილო იყო რომაელთა მზარდი გავლენით და მზად იყო, სელევკიდების მხარეს გადასულიყო. რომაელებმა ეს საბაბად გამოიყენეს და ლეგიონები გაგზავნეს მათ ჩასაწყნარებლად. ქრ. შ–მდე 192 წელს აეტოლიურმა ლიგამ საბერძნეთში ანტიოქოსი მოიწვია, როგორც განმათავისუფლებელი. მეფემ ჰელესპონტი გადალახა და საბერძნეთში შევიდა და ქალაქ ლარისას ალყა შეამოარტყა. რომაელები თვალყურს ადევნებდნენ მის მოძრაობას და აპიუს კლავდიუსის სარდლობით დაიძრნენ ანტიოქოსისკენ. ამ უკანასკნელის ლაშქრის დიდი ნაწილი ჯერ კიდევ მცირე აზიაში იყო, ამიტომ დროებით გაცლა ამჯობინა.
ამასობაში რომაელებს დამხმარე ძალები მოუვიდათ და მხნედ დაედევნენ სელევკიდებს. ბრძოლა მოხდა თერმოპილეს ველზე, სადაც, ოდესღაც სახელოვანი 300 სპარტელი გმირულად დაიღუპა. სელევკიდების ჯარი თითქმის მთლიანად განადგურდა და ანტიოქოსმა ძლივს გაასწრო სიკვდილს. რომაელებმა წინსვლა განაგრძეს და ქრ. შ–მდე 190 წელს ლუციუს კორნელიუს სციპიონის სარდლობით მცირე აზიაში გადავიდნენ. ანტიოქოსმა მოლაპარაკება სცადა, მაგრამ რომაელთა მოთხოვნები ძალიან მკაცრი იყო, ამიტომ ბრძოლის მეტი სხვა გზა აღარ დარჩა. იგი მაგნეზიასთან დაბანაკდა, დღევანდელი თურქეთის დასავლეთ ნაწილში.
სელევკიდი მეომრები
ამასობაში რომაელებს დამხმარე ძალები მოუვიდათ და მხნედ დაედევნენ სელევკიდებს. ბრძოლა მოხდა თერმოპილეს ველზე, სადაც, ოდესღაც სახელოვანი 300 სპარტელი გმირულად დაიღუპა. სელევკიდების ჯარი თითქმის მთლიანად განადგურდა და ანტიოქოსმა ძლივს გაასწრო სიკვდილს. რომაელებმა წინსვლა განაგრძეს და ქრ. შ–მდე 190 წელს ლუციუს კორნელიუს სციპიონის სარდლობით მცირე აზიაში გადავიდნენ. ანტიოქოსმა მოლაპარაკება სცადა, მაგრამ რომაელთა მოთხოვნები ძალიან მკაცრი იყო, ამიტომ ბრძოლის მეტი სხვა გზა აღარ დარჩა. იგი მაგნეზიასთან დაბანაკდა, დღევანდელი თურქეთის დასავლეთ ნაწილში.
რომაელთა ლაშქარი ძირითადად ქვეითი მეომრებისგან შედგებოდა. კავალერია მცირერიცხოვანი იყო. მათ ასევე 16 აფრიკული სპილო ჰყავდათ, მაგრამ გენერალმა არ გამოიყენა ისინი, რადგან აფრიკული სპილოები უფრო პატარები და ნაკლებად აგრესიულები იყვნენ, ვიდრე ანტიოქოსის ინდური სპილოები.
სელევკიდთა ჯარი მაკედონური ფანალანგის ყაიდაზე იყო მოწყობილი. ანტიოქოსს ასევე მძიმე კავალერია, ეტლები და ინდური სპილოები ჰყავდა, როგორც ზემოთ ითქვა. ბრძოლა დაიწყო ეტლების თავდასხმით. რომაელებმა მათ ისრებისა და შუბების სეტყვა დაუშინეს და გააქციეს. რომაელთა მარჯვენა ფლანგი კონტრშეტევაზე გადავიდა და სელევკიდთა მარცხენა ფლანგი თითქმის მთლიანად გაწყვიტა. თუმცა რომაელთა მარცხენა ფლანგზე არ იყო მთლად სახარბიელო სიტუაცია. მათ თვით ანტიოქოსი დაესხა თავს მძიმე კავალერიითა და მსუბუქი ქვეითებით. ლეგიონებს უკან დახევა მოუწიათ, მაგრამ ვაი–ვაგლახით მაინც მოახერხეს ანტიოქოსის იერიშების შეკავება. სელევკიდთა ცენტრი, რომელიც ფალანგებისგან შედგებოდა, ფლანგებზე დაუცველი და კავალერიისგან მიტოვებული აღმოჩნდა. ლეგიონებმა ისინი ალყაში მოაქციეს და გაჟლიტეს. ანტიოქოსს კვლავ გაქცევა მოუწია. ქრ. შ–მდე 188 წელს ზავი დაიდო, რომლის თანახმადაც სელევკიდებს რომაელებისთვის 15 000 ოქროს ტალანტი უნდა გადაეხადათ, მცირე აზია კი მთლიანად უნდა დაეტოვათ. ანტიოქოსსა და მის შთამომავლებს ევროპასა და ეგეოსის ზღვაზე ნებიესმიერ ომში მონაწილეობა აეკრძალათ. ამ ომის შემდეგ სელევკიდებმა ვეღარ შეძლეს ძველი დიდების დაბრუნება.
ბიბლიოგრაფია:
1. John D. Grainger. The Roman war of Antiochos The Great. 2002. Leiden-Boston.
2. Polybius, translated by Frank W. Walbank. (1979). The Rise of the Roman Empire. New York.
3. Livy, translated by Henry Bettison. (1976). Rome and the Mediterranean. London.
4. Robert. M. Errington. (1989). Rome against Phillip and Antiochos.
24 January 2020
ისტორიაში ზოგჯერ სახელმწიფოთა ბედი ერთი ბრძოლით წყდებოდა. ინდოეთის შემთხვევაში, ეს პანიპატია. ამ ქალაქთან რამდენიმე ბრძოლა მოხდა, რომელმაც მთელი სუბკონტინენტის ბედი შეცვალა.
შუა საუკუნეებში არაბთა სახალიფოს ექსპანსიამ აზიაში ძალთა ბალანსი შეცვალა. ამის ერთ–ერთი შედეგი იყო თურქული მოდგმის ხალხთა ისლამიზაცია ცენტრალურ აზიაში. სახალიფოში ნელ–ნელა დეცენტრალიზაციის პროცესი მიდიოდა და თურქულმა ტომებმა ყველა მიმართულებით დაიწყეს მიგრირება. X საუკუნის შუა წლებში თურქული ტომები ჩრდილოეთ ინდოეთში გამუდმებულ რეიდებს აწარმოებდნენ და 1206 წელს ბელადმა კუტბ ად–დინ აიბაკმა ინდოეთის ჩრდილოეთ ნაწილში დელის სასულტნო დააარსა, რომელმაც მოგვიანებით წარმატებით მოიგერია მონღოლთა შემოსევები და დაიპყრო ინდოეთის უმეტესი ნაწილი, მაგრამ სუსტი მმართველების ხელში ნელ–ნელა დასუსტდა სასულტნო და XIV საუკუნისთვის მხოლოდ ჩრდილოეთ ინდოეთი შერჩა. ახალმა ავღანურმა ლოდის დინასტიამ სტაბილურობა აღადგინა, თუმცა ქვეყანა მაინც დაქვეითების გზაზე იდგა.
XV საუკუნის მიწურულს შუა აზიაში ქაოსი სუფევდა, სადაც თემურ–ლენგის მემკვიდრეები ძალაუფლებისთვის ერთმანეთს ჟლეტდნენ. ერთ–ერთი მათგანი, სახელად ბაბური, რაც სპარსულად ვეფხვს ნიშნავს, 1519 წელს ინდოეთისკენ წამოვიდა. 1525 წელს მან ხელში ჩაიგდო ქალაქი პენჯაბი და მომავალი დაპყრობებისთვის პლაცდარმად გაიხადა. მომდევნო წელს იგი პანიპატისკენ დაიძრა, სადაც მისი მოწინააღმდეგე სულტანი იბრაჰიმ ლოდი არმიით ელოდა.
ბაბურის ლაშქარი შედგებოდა თურქებისგან, მონღოლებისგან, ავღანელებისგან და სპარსელებისგან. მას ასევე 20 ზარბაზანი ჰქონდა. დელის სასულტნოს არმია შედგებოდა მრავალირიცხოვანი კავალერიისგან და სპილოებისგან. ზარბაზნები საერთოდ არ გააჩნდათ. ბაბურმა წინა ხაზზე ქვეითები, ხოლო მათ წინ ურმები დააყენა, მათ შორის კი – ზარბაზნები. მეორე ხაზზე კავალერია ჩააყენა. იბრაჰიმ ლოდიმ წინა ხაზზე სპილოები ჩაამწკრივა, მათ უკან კავალერია იდგა, ხოლო ქვეითები – მესამე ხაზზე. იბრაჰიმი გამარჯვებაში ისეთი დარწმუნებული იყო, რომ მთელი არმია ერთდროულად მიუსია ბაბურის ჯარს. სპილოები სასტიკად დააფრთხო ბაბურის ზარბაზანთა გრიალმა, რის გამოც შეფერხდა მათი შეტევა. შემდეგ იბრაჰიმის მარცხენა ფლანგის მხედრობამ სცადა ბაბურის მარჯვენა ფლანგზე თავდასხმა, მაგრამ ბაბური მზად დახვდა და ეს შეტევაც მოიგერია. ამასობაში იბრაჰიმის ჯარში არეულობა იყო. მისი სპილოები უგზოუკვლოდ გარბოდნენ და თავიანთ მეომრებსაც თელავდნენ. ბაბურმა ფლანგებიდან შეუტია დაბნეულ მტერს და გაანადგურა. ბრძოლაში სულტანიც მოკლეს. დელის სასულტნო ბაბურის ხელში ჩავარდა და შეიქმნა დიდ მოგოლთა იმპერია (სიტყვა "მოგოლი" მონღოლის დამახინჯებული ფორმაა სპარსულად).
1531 წელს ბაბური გარდაიცვალა და მისმა მემკვიდრემ ჰუმაიონმა ნელ–ნელა ტერიტორიების დაკარგვა დაიწყო. შერ–შაჰმა, რომელიც ინდოელი რაჯა იყო, დიდად შეავიწროვა მოგოლთა სახელმწიფო და სურის იმპერია შექმნა. 1540 წელს ჰუმაიონი იძულებულიც კი გახდა სეფიანთა სპარსეთში გაქცეულიყო და მხოლოდ 1554 წელს შეძლო ინდოეთში დაბრუნება და დიდი ტერიტორიების დაბრუნებაც მოასწრო, თუმცა სიკვდილმაც მოუსწრო 1556 წელს. სურის იმპერია ისევ შეტევაზე გადავიდა და დელი დაიკავა. ჰუმაიონის მემკვიდრე აკბარი ამ დროს მხოლოდ 13 წლის იყო, მაგრამ მისი რეგენტი და მფარველი ბაირამ ხანი ნიჭიერი მხედართმთავარი იყო. მტრები ისევ პანიპატის ველზე შეხვდნენ ერთმანეთს. მოგოლები რიცხობრივად ამჯერადაც ჩამორჩებოდნენ მტრის ძალებს. მოგოლებს მხოლოდ კავალერია და სპილოები ჰყავდათ. ინდოელებს წინა ხაზზე კავალერია და სპილოები ეყენათ, მეორე ხაზზე კი – ქვეითები. ინდოელთა მარჯვენა და მარცხენა ფლანგი ერთდროულად გადავიდა შეტევაზე და მოგოლთა ფლანგებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს, თუმცა ბაირამ ხანმა მშვილდოსანი კავალერიის ნაწილით შეაფერხა ინდოელთა შეტევა. ახლა ინდოელეთა ცენტრმა შეუტია მოგოლთა ცენტრს. ბრძოლა თითქოს ამ უკანასკნელთა მარცხით უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მოგოლთა ისარმა ინდოელთა ლიდერი განგმირა და მისი სიკვდილით დამფრთხალი ინდოელები დამარცხდნენ. ამ ბრძოლის შემდეგ აკბარმა ააყვავა თავისი სამეფო და მისი სიკვდილის შემდეგ თითქმის მთელი ინდოეთი მოგოლთა ხელში იყო. მოგოლთა იმპერიამ 1857 წლამდე იარსება.
XV საუკუნის მიწურულს შუა აზიაში ქაოსი სუფევდა, სადაც თემურ–ლენგის მემკვიდრეები ძალაუფლებისთვის ერთმანეთს ჟლეტდნენ. ერთ–ერთი მათგანი, სახელად ბაბური, რაც სპარსულად ვეფხვს ნიშნავს, 1519 წელს ინდოეთისკენ წამოვიდა. 1525 წელს მან ხელში ჩაიგდო ქალაქი პენჯაბი და მომავალი დაპყრობებისთვის პლაცდარმად გაიხადა. მომდევნო წელს იგი პანიპატისკენ დაიძრა, სადაც მისი მოწინააღმდეგე სულტანი იბრაჰიმ ლოდი არმიით ელოდა.
ბაბური
ბაბურის ლაშქარი შედგებოდა თურქებისგან, მონღოლებისგან, ავღანელებისგან და სპარსელებისგან. მას ასევე 20 ზარბაზანი ჰქონდა. დელის სასულტნოს არმია შედგებოდა მრავალირიცხოვანი კავალერიისგან და სპილოებისგან. ზარბაზნები საერთოდ არ გააჩნდათ. ბაბურმა წინა ხაზზე ქვეითები, ხოლო მათ წინ ურმები დააყენა, მათ შორის კი – ზარბაზნები. მეორე ხაზზე კავალერია ჩააყენა. იბრაჰიმ ლოდიმ წინა ხაზზე სპილოები ჩაამწკრივა, მათ უკან კავალერია იდგა, ხოლო ქვეითები – მესამე ხაზზე. იბრაჰიმი გამარჯვებაში ისეთი დარწმუნებული იყო, რომ მთელი არმია ერთდროულად მიუსია ბაბურის ჯარს. სპილოები სასტიკად დააფრთხო ბაბურის ზარბაზანთა გრიალმა, რის გამოც შეფერხდა მათი შეტევა. შემდეგ იბრაჰიმის მარცხენა ფლანგის მხედრობამ სცადა ბაბურის მარჯვენა ფლანგზე თავდასხმა, მაგრამ ბაბური მზად დახვდა და ეს შეტევაც მოიგერია. ამასობაში იბრაჰიმის ჯარში არეულობა იყო. მისი სპილოები უგზოუკვლოდ გარბოდნენ და თავიანთ მეომრებსაც თელავდნენ. ბაბურმა ფლანგებიდან შეუტია დაბნეულ მტერს და გაანადგურა. ბრძოლაში სულტანიც მოკლეს. დელის სასულტნო ბაბურის ხელში ჩავარდა და შეიქმნა დიდ მოგოლთა იმპერია (სიტყვა "მოგოლი" მონღოლის დამახინჯებული ფორმაა სპარსულად).
პანიპატის ბრძოლა 1526 წელს
1531 წელს ბაბური გარდაიცვალა და მისმა მემკვიდრემ ჰუმაიონმა ნელ–ნელა ტერიტორიების დაკარგვა დაიწყო. შერ–შაჰმა, რომელიც ინდოელი რაჯა იყო, დიდად შეავიწროვა მოგოლთა სახელმწიფო და სურის იმპერია შექმნა. 1540 წელს ჰუმაიონი იძულებულიც კი გახდა სეფიანთა სპარსეთში გაქცეულიყო და მხოლოდ 1554 წელს შეძლო ინდოეთში დაბრუნება და დიდი ტერიტორიების დაბრუნებაც მოასწრო, თუმცა სიკვდილმაც მოუსწრო 1556 წელს. სურის იმპერია ისევ შეტევაზე გადავიდა და დელი დაიკავა. ჰუმაიონის მემკვიდრე აკბარი ამ დროს მხოლოდ 13 წლის იყო, მაგრამ მისი რეგენტი და მფარველი ბაირამ ხანი ნიჭიერი მხედართმთავარი იყო. მტრები ისევ პანიპატის ველზე შეხვდნენ ერთმანეთს. მოგოლები რიცხობრივად ამჯერადაც ჩამორჩებოდნენ მტრის ძალებს. მოგოლებს მხოლოდ კავალერია და სპილოები ჰყავდათ. ინდოელებს წინა ხაზზე კავალერია და სპილოები ეყენათ, მეორე ხაზზე კი – ქვეითები. ინდოელთა მარჯვენა და მარცხენა ფლანგი ერთდროულად გადავიდა შეტევაზე და მოგოლთა ფლანგებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს, თუმცა ბაირამ ხანმა მშვილდოსანი კავალერიის ნაწილით შეაფერხა ინდოელთა შეტევა. ახლა ინდოელეთა ცენტრმა შეუტია მოგოლთა ცენტრს. ბრძოლა თითქოს ამ უკანასკნელთა მარცხით უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მოგოლთა ისარმა ინდოელთა ლიდერი განგმირა და მისი სიკვდილით დამფრთხალი ინდოელები დამარცხდნენ. ამ ბრძოლის შემდეგ აკბარმა ააყვავა თავისი სამეფო და მისი სიკვდილის შემდეგ თითქმის მთელი ინდოეთი მოგოლთა ხელში იყო. მოგოლთა იმპერიამ 1857 წლამდე იარსება.
მოგოლთა იმპერია
Комментарии
Отправить комментарий