ჯვაროსნები
მეოთხე ჯვაროსნული ომი: კონსტანტინოპოლის დაცემა 1204 წ.
ჯვაროსნული ლაშქრობები ერთ–ერთი თვალსაჩინო ეპოქაა კაცობრიობის ისტორიაში. ბრწყინვალე აბჯრებში შემოსილი რაინდების იმიჯმა დიდი ეფექტი მოახდინა მომავალ თაობებზე. თუმცა რეალობა ის არ იყო, რასაც რომანტიულ ნაწარმოებებში ვხედავთ ხოლმე. მეოთხე ჯვაროსნული ომი ისტორიის ერთ–ერთ შავ ლაქად არის მიჩნეული, რომელიც ასახავს ადამიანის ხარბ და მზაკვრულ ბუნებას.
1187 წელს იერუსალიმი ეგვიპტის სულტანმა სალადინმა დაიპყრო. პასუხად, კათოლიკურმა ევროპამ მესამე ჯვაროსნული ომი გამოაცხადა, მაგრამ ეს ლაშქრობა წარუმატებლად დასრულდა. 1198 წელს პაპმა ინოკენტ III-მ ევროპას მეოთხე ჯვაროსნული ომისკენ მოუწოდა. იტალიელი გრაფის ბონიფაჩე მონფერატელის ქარიზმის წყალობით შეიკრიბა ფრანგთა და გერმანელთა არმია. ახლა მათ მხოლოდ ხომალდები სჭირდებოდათ, რათა ხმელთაშუა ზღვა გადაეცურათ. იმ დროის ყველაზე ძლიერი საზღვაო ფლოტი ვენეციის რესპუბლიკას ჰყავდა. ვენეციის დოჟი ენრიკო დანდოლო დათანხმდა გარკვეული ფასის სანაცვლოდ ჯვაროსნებისთვის ხომალდები გამოეყო. გეგმა ასეთი იყო: ჯვაროსნები გაცურავდნენ ვენეციიდან მუსლიმთა სამყაროს ცენტრისკენ: ეგვიპტისკენ. დაიპყრობდნენ მათ დედაქალაქს და შემდეგ ხმელეთით მიადგებოდნენ იერუსალიმს.
პრობლემები ჯერ კიდევ მაშინ დაიწყო, როცა 1202 წელს ჯვაროსნები ვენეციაში შეიკრიბნენ. მოსალოდნელი 33 500 ჯარისკაცის მაგივრად მხოლოდ 12 000 კაცი მოვიდა. ამან გააცოფა ვენეციის დოჟი, რომელმაც დიდძალი თანხა დახარჯა საბრძოლო და სატრანსპორტო ხომალდების ასაგებად. ამ ზარალის ანაზღაურება ჯვაროსნებს არ შეეძლოთ. დოჟმა დანდოლომ უარი თქვა მათ გაშვებაზე, სანამ ვალს არ გადაიხდიდნენ. ჯვაროსნებმა შეძლეს თანხის შეგროვება, მაგრამ ახლა მათ ამის გამო შიმშილი დაემუქრათ. დანდოლომ მზაკვრული გეგმა შეიმუშავა და გადაწყვიტა ჯვაროსანთა ლაშქარი თავისი პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოეყენებინა. მან ჯვაროსნებს ვალის პატიება აღუთქვა, თუ ისინი ქალაქ ზარას აიღებდნენ, რომელიც ადრიატიკის აღმოსავლეთ სანაპიროზე მდებარეობდა და უნგრეთის სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა. როცა ამის შესახებ პაპმა შეიტყო, იგი ჯვაროსნებს ეკლესიიდან განკვეთით დაემუქრა, თუ კათოლიკურ ქალაქს თავს დაესხმოდნენ. გრაფმა ბონიფაჩემ ჯარს ეს წერილი დაუმალა და წინსვლა განაგრძო. როცა არმია ქალაქ ზარას მიუახლოვდა, ქალაქის მაცხოვრებლებმა ჯვრიანი დროშები გადმოფინეს გალავნებზე იმის ნიშნად, რომ ერთმორწმუნეები იყვნენ და დაენდოთ ისინი. ჯვაროსნებმა ქალაქი მაინც აიღეს, გადაწვეს, გაძარცვეს და უამრავი ხალხი დახოცეს.
გაცოფებულმა პაპმა შეაჩვენა ვენეციელები და ჯვაროსნები, მაგრამ ლიდერებმა არმიას ამჯერადაც დაუმალეს ეს წერილები. ამასობაში, ბონიფაჩე ბავარიაში გაემგზავრა თავისი ნათესავის მეფე ფილიპე შვაბის მოსანახულებლად, სადაც ბიზანტიიდან გამოძევებულ უფლისწულ ალექსი IV ანგელოსს შეხვდა. ახალგაზრდა უფლისწულმა ბონიფაჩეს სთხოვა, რომ ჯვაროსნებს კონსტანტინოპოლი აეღოთ და მისი ბიძა იმპერატორი ალექსი III ტახტიდან ჩამოეგდოთ. სანაცვლოდ დაჰპირდა, რომ ჯვაროსნებს იერუსალიმის აღებაში დაეხმარებოდა და მართლმადიდებლურ ეკლესიას პაპს დაუმორჩილებდა. ჯვაროსნები ამ წინადადებაზე შეყოყმანდნენ, მაგრამ დანდოლომ დიდი ქრთამის საშუალებით დაითანხმა ისინი.
1203 წლის 23 ივნისს ლათინთა არმია კონსტანტინოპოლს მიადგა. ქალაქს 15 000 ჯარისკაცი იცავდა, ამათგან 5 000 ვარიაგი იყო, ბიზანტიის არმიის ელიტური რაზმი, რომელიც ვიკინგებისგან და ანგლო–საქსებისგან შედგებოდა. ჯვაროსნებმა დაასკვნეს, რომ ქალაქში ფეხის მოსაკიდებლად, მათ უნდა დაეკავათ ჩრდ. ნავსადგური, რომელიც წვრილ ყურეს, ოქროს რქას იცავდა, ლათინთა გემები ბოსფორის სრუტეში შევიდნენ და ბრძოლით დაიკავეს ეს ნავსადგური და ოქროს რქა. ახლა მათ უკვე ჩრდილოეთიდანაც შეეძლოთ ქალაქზე თავდასხმა.
ჯვაროსნებმა ბონიფაჩეს მეთაურობით ხმელეთიდანაც დაიწყეს იერიში. აქ ვარიაგებმა თავი გამოიჩინიეს. ისინი გალავნის გარეთ გავიდნენ და დროებით უკუაგდეს მტერი. შემდგომ ქალაქში შებრუნდნენ და ვენეციელები გადარეკეს ზღვაში, რომლებიც ოქროს რქიდან შემოვიდნენ. ამასობაში, იმპერატორი ალექსი III 8 000 კაცით გაიჭრა ქალაქიდან მტერთან საბრძოლველად, მაგრამ დაფრთხა და უბრძოლველად შემობრუნდა ქალაქში, რომელიც მალე გაიპარა კიდეც ქალაქიდან და მიატოვა თავისი ხალხი. საიმპერატორო კარმა ტახტზე მისი ძმა და ტახტის მაძიებლის მამა, ისააკ II დასვა, რომელიც ბრმა იყო. ლათინებმა ალექსი IV–ის თანამოსაყდრედ დასმა მოითხოვეს, რათა მათთვის დაპირებული ფული გადაეხადა, რაზეც ბიზანტიელები დათანხმდნენ. მწარე რეალობა ის აღმოჩნდა, რომ ალექსი IV–ს არ შეეძლო ამ თანხის გადახდა, რის გამოც ბიზანტიელებმა ძველი რომაული და ბიზანტიური ხატები დაადნეს, რათა ვერცხლის მონეტები მოეჭრათ. ესეც არ აღმოჩნდა საკმარისი. ამ ყველაფერმა ხალხის თვალში დიდად დასცა ახალი იმპერატორის რეპუტაცია. ჯვაროსნებისთვის აშკარა გახდა, რომ ალექსი ვალს ვერ გადაიხდიდა.
ამასობაში, დუკების საგვარეულოს წარმომადგენელმა, რომელსაც ასევე ალექსი ერქვა, ხალხი გადაიბირა, მოაკვლევინა ალექსი IV და თვითონ ეკურთხა იმპერატორად. ჯვაროსნებმა კი საბოლოოდ გადაწყვიტეს კონსტანტინოპოლის აღება. მათ ბერძნები ერეტიკოსებად და ქრისტეს მოღალატეებად გამოაცხადეს. ვარიაგებმა კი ქალაქი მიატოვეს, რადგანაც იმპერატორი მათ ფულს ვეღარ უხდიდა. ბიზანტიის დედაქალაქს გარნიზონი თითქმის საერთოდ აღარ შერჩა. საბედისწერო წუთებიც დადგა: 1204 წლის გაზაფხულს ჯვაროსნები ქალაქში შეიჭრნენ, გაძარცვეს, გადაწვეს, ძვლებამდე გააშიშვლეს ეს ბრწყინვალე ქალაქი. ქალებს ნამუსს ხდიდნენ, დანარჩენ მაცხოვრებლებს ჟლეტდნენ. ათასობით ადამიანი დაიხოცა.
ამ საშინელი ტრაგედიის შემდეგ, ჯვაროსნებმა ბიზანტიის იმპერიის ბალკანური ტერიტორიები დაინაწილეს. ამათგან ყველაზე დიდი იყო ლათინთა იმპერია, რომლის დედაქალაქი კონსტანტინოპოლი გახდა. მის იმპერატორად აირჩიეს ყველაზე ქარიზმატული ჯვაროსანი, ფლანდრიის გრაფი ბალდუინ I. ბიზანტიელებს მხოლოდ მცირე აზიის დასავლეთი ნაწილი დარჩათ, რომლის დედაქალაქი ნიკეა იყო.
1261 წელს ბიზანტიელებმა დაიბრუნეს ბალკანეთი კონსტანტინოპოლითურთ და აღადგინეს ბიზანტიის იმპერია, მაგრამ ეს მხოლოდ თავისი ძველი დიდების აჩრდილს წარმოადგენდა, რამაც საუკუნეების შემდგომ, 1453 წელს გაუადვილა საქმე თურქ–ოსმალებს, რომლებმაც საბოლოოდ დაანგრიეს ბიზანტიის იმპერია.
ბიბლიოგრაფია:
1. Angold, M. J. (2003). The Fourth Crusade: Event and Context. London: Routledge.
2. McNeal, E. H. (1969). The Conquest of Constantinople. New York: Columbia University Press.
3. Queller, D. E. (1998). The Fourth Crusade: The Conquest of Constantinople. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
22 May 2020
შუა საუკუნეების ევროპაში კათოლიკური ეკლესია დომინანტ ძალას წარმოადგენდა, თუმცა ხშირად იდგა გამოწვევების წინაშე.
მე–14 საუკუნის ბოლოსკენ კათოლიკური ევროპის განაპირა მხარეებში პაპის მოწინააღმდეგე ძალებმა დაიწყეს მომრავლება. ინგლისში, თეოლოგი და ფილოსოფოსი ჯონ უიკლიფი ანტი–პაპური მოძრაობის დიდი მოთავე იყო. იგი კიცხავდა კათოლიკური ეკლესიის ფუფუნებას და ასევე მოითხოვდა, რომ ბიბლია ადგილობრივ ენებზე ეთარგმნათ, რათა უბრალო ხალხი მას უკეთ გაცნობოდა. მის ედეებს ეზიარა ჩეხი რექტორი იან ჰუსი.
1378 წელს სქიზმამ კათოლიკური ეკლესია ორად გახლიჩა. ახლა პაპები არჩეულ იყვნენ რომში და ავინიონშიც(საფრანგეთი). ეს კიდევ უფრო აკნინებდა კათოლიკური ეკლესიის პრესტიჟს, ხოლო იან ჰუსი მეტ მხარდამჭერს იძენდა. იმ დროს ჩეხეთი გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა და მისი მმართველი იყო ვენცელ IV. იგი ცდილობდა ამ სქიზმაში ნეიტრალიტეტი შეენარჩუნებინა, რადგან გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის ტახტის ერთ–ერთი მაძიებელი იყო და არ სურდა ეკლესიასთან საქმის გართულება. ამან ჰუსის მდგომარეობა კიდევ უფრო განამტკიცა და მხარდამჭერები სულ უფრო ემატებოდა. ვენცელის ნახევარძმა სიგისმუნდი, რომელიც უნგრეთის მეფე იყო, ასევე ესწრაფვოდა იმპერიის ტახტის დაუფლებას. 1414 წელს კონსტანცის საეკლესიო კრებაზე მან იან ჰუსიც მიიწვია და ხელშეუხებლობის სიგელიც კი მისცა, მაგრამ ჰუსი ჩასვლისთანავე დააპატიმრეს და 1415 წელს სიკვდილით დასაჯეს.
მისმა გამძვინვარებულმა მიმდევრებმა, რომლებიც თავიანთ თავს ჰუსიტებს უწოდებდნენ, თავდასხმები დაიწყეს კათოლიკურ ეკლესიებზე მთელს ჩეხეთში. 1419 წელს მთელს რეგიონს აჯანყების ცეცხლი მოედო. ზოგი წყარო იუწყება, რომ ამის გამგონე ვენცელი შოკისგან მოკვდა. მისი ადგილი სიგისმუნდმა დაიკავა და სასწრაფოდ არმია გაგზავნა აჯანყების ჩასაქრობად. ე.წ. "ზომიერი" ჰუსიტების, უტრაკვისტების ფრთა, რომელიც ძირითადად დიდგვაროვნებისგან შედგებოდა, მოლაპარაკების ხასიათზე დადგა, ხოლო უფრო რადიკალ–ტაბორიტების ფრთა, რომელიც ძირითადად გლეხებისგან შედგებოდა, ბრძოლას აგრძელებდა იან ჟიჟკას მეთაურობით. 1420 წელს ჰუსიტებმა მრავალი ჩეხური ქალაქი ჩაიგდეს ხელში და კათოლიკეთა ლაშქარიც დაამარცხეს. მომდევნო წელს პაპმა ჯვაროსნული ომი გამოაცხადა ჰუსიტების წინააღმდეგ. ჯვაროსნულ არმიას თვით სიგისმუნდი მოუძღოდა, რომელმაც პრაღას სამი მხრიდან შემოარტყა ალყა. ორი არმია ერთმანეთს შეხვდა პრაღის აღმოსავლეთით ვიტკოვის გორასთან. ჰუსიტებს კვლავ იან ჟიჟკა ედგა სათავეში. მას მხოლოდ რამდენიმე ასეული მეომარი ჰყავდა დაახლოებით 10 000–მდე მტრის წინააღმდეგ. მას კარგად ესმოდა ვიტკოვის გორის მნიშვნელობა, რადგანაც მის გარეშე სიგისმუნდი ქალაქის სრულ ალყაში მოქცევას ვერ მოახერხებდა. ჟიჟკამ დაიკავა გორა და მომხვდურ მტერს საკმაოდ დიდი ზარალი მიაყენა თოფებით, არბალეტებითა და მსუბუქი არტილერიით. ერთ–ერთ ასეთ შეტაკებაში ჯვაროსნებმა კინაღამ დაიკავეს გორა, მაგრამ ჟიჟკა პირადად ჩაერთო ბრძოლაში და უკუაქცია მტერი. ამასობაში, ქალაქიდან ჟიჟკას დამხმარე ძალები მოეშველნენ და მრავალი მტერი გაწყვიტეს. შერცხვენილმა სიგისმუნდმა პრაღას ალყა მოხსნა და უკან დაიხია.
ახლა სიგისმუნდი ქალაქ კუტნა ჰორას აღებას აპირებდა. ჟიჟკამ, რომელიც ჭრილობისგან დაბრმავდა, 15 000–იანი ჯარი დაადევნა 50 000–მდე ჯვაროსანს. ჯარის ნაწილი ქალაქში შეიყვანა მის დასაცავად. ტაბორიტი ჰუსიტები მედგრად იგერიებდნენ ჯვაროსანთა იერიშებს, მაგრამ საკმარისი ძალები არ გაჩნდათ კოტრიერიშისთვის. მოულოდნელად, სიგისმუნდის ერთგული მოქალაქეები ჰუსიტ გარნიზონს დაერივნენ და ჯვაროსნები ქალაქში შეიყვანეს. ალყაში მოქცეულმა ჟიჟკამ ზარბაზნები ურმებზე დაალაგა, რომლებსაც ბარიკადებად იყენებდნენ. შემდეგ ყველა დაამწკრივა, მტრის რაზმებისკენ გააქანა და ზარბაზნების სროლა–სროლით ალყა გაარღვია. წყაროების თანახმად, სიგისმუნდმა 10 000–მდე კაცი დაკარგა, ხოლო ტაბორიტებმა – 2 000.
ჰუსიტებმა ჩეხეთის გვირგვინი პოლონეთის მეფეს იოგაილას შესთავაზეს, მაგრამ ამ უკანასკნელმა უარი თქვა, თუმცა მისმა ნათესავმა, ლიტვის დიდმა მთავარმა ვიტაუტასმა თანხმობა განაცხადა. თვითონ არ დაუკავებია ტახტი, მაგრამ თავისი ბიძაშვილი სიგისმუნდ კორიბუტი გამოგზავნა რამდენიმე ათასი მეომრით.
1424 წელს ჟიჟკა გარდაიცვალა და ტაბორიტების ლიდერი გახდა პროკოპ დიდი, რომელმაც არაერთხელ დაამარცხა ჯვაროსნები. მის დროს ტაბორიტები იმდენად გაძლიერდნენ, რომ რამდენჯერმე გერმანია და უნგრეთიც კი დალაშქრეს. 1431–1435 წლებში ჰუსიტები პოლონეთსაც კი დაეხმარნენ პოლონურ–ტევტონურ ომში. ჰუსიტები კათოლიკური ეკლესიისა და საღვთო რომის იმპერიის უდიდეს პრობლემად იქცნენ. 1433 წელს ჰუსიტები ბაზელის საეკლესიო კრებაზე მიიწვიეს, სადაც ეკლესია და უტრაკვისტები შერიგდნენ. ტაბორიტებმა გააპროტესტეს ეს ზავი და უტრაკვისტებთან ომი გარდაუვალი გახდა.
1434 წელს ტაბორიტები და უტრაკვისტები ერთმანეთს საბრძოლველად შეხვდნენ ლიპანის გორასთან. გარეშე მტერი ზეიმობდა, რადგანაც ციხე შიგნიდან გატეხეს. თითქმის მთელი ჩეხეთის დიდგვაროვანი უტრაკვისტების მხარეს იბრძოდა, რომლებსაც დივიშ ბორშეკი მეთაურობდა. მათ რიგებში იდგა 13 000 ქვეითი და 2 000 მხედარი. ტაბორიტებს კვლავ პროკოპ დიდი მეთაურობდა, რომლებსაც 10 000 ქვეითი და 700 მხედარი ჰყავდათ. ბრძოლა ძალიან სასტიკი იყო, რომელიც ტაბორიტების სრული მარცხით დასრულდა. პროკოპ დიდი ბრძოლის ველზე დაეცა, ხოლო ტაბორიტების ლაშქარი გაწყდა.
ამ სასტიკი მარცხის შემდეგ ტაბორიტები რამდენიმე წელი კიდევ აგრძელებდნენ ბრძოლას, მაგრამ უკვე განწირულები იყვნენ და საბოლოოდ განადგურდნენ. 1436 წელს უნგრეთის მეფე სიგისმუნდი ჩეხეთის მეფე გახდა. ტაბორიტების მარცხმა რეფორმაცია ერთი საუკუნით გადადო, მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო იმ დიდი რელიგიური ომებისა, რომელიც ელოდა ევროპას მომავალში.
ბიბლიოგრაფია:
1.Howard Kaminsky (2004-04-08). A History of the Hussite Revolution.
2. Stephen Turnbull (2005-05-25). The Hussite wars 1419-36. Osprey Publishing.
3. Bachmann. Geschichte Böhmens.
7 February 2020
1410 წელს მოწინააღმდეგეთა არმიები ერთმანეთს ტანენბერგისა და გრიუნვალდის სოფლებს შორის შეხვდნენ. მემატიანეთა აზრით პოლონელებსა და ლიტველებს 39 000 ჯარისკაცი ჰყავდათ, ხოლო ტევტონებს – 27 000. ტევტონთა ჯარი ძირითადად გერმანელებისგან შედგებოდა, ხოლო პოლონურ–ლიტვური ლაშქარი საკმაოდ ჭრელი იყო. პოლონელებისა და ლიტველების გარდა იქ იყვნენ მოლდოველები, ჩეხები, რუსები, თათრები და ა.შ.
ტევტონები თავიანთ მტრებთან შედარებით ბევრად უკეთესად იყვნენ აღჭურვილნი, დისციპლინირებულნი და გაწვრთვნილნი.
ბრძოლა დაიწყო ლიტველთა მარჯვენა ფლანგის შეტევით, მაგრამ ტევტონთა მარცხენა ფლანგის მძიმე კავალერიამ მოიგერია მტერი და კონტრშეტევაზე გადავიდა. ლიტველებმა უკან დახევა დაიწყეს. ისტორიკოსები დღემდე ბჭობენ, ლიტველებმა მართლა ვერ გაუძლეს ტევტონთა შეტევებს, თუ ეს ცრუ უკანდახევა იყო. ასე იყო თუ ისე, მათ უკან დაიხიეს და ტევტონთა კავალერიაც დაედევნა მათ. იოგაილას პოლონურ არმიას უკეთ ჰქონდა საქმე და მეფემ ტევტონთა მარჯვენა ფლანგს უკან დაახევინა. თუმცა ლიტველებს დადევნებული ტევტონთა კავალერია უკან მობრუნდა და პოლონელთა ცენტრი ალყაში აღმოჩნდა, მაგრამ გაქცეული ლიტველებიც უკან დაბრუნდნენ და ტევტონებს ზურგიდან შეუტიეს. მალე ტევტონთა მთელი არმია ალყაში მოექცა და მათი დიდი მაგისტრი და თითქმის ყველა სამხედრო მეთაური ბრძოლის ველზე დაეცა. ორდენმა დაახლოებით 20 000 კაცი დაკარგა ამ ბრძოლაში. მოკავშირეებმა მარიენბურგი ალყაში მოაქციეს, მაგრამ მალევე უკან დაიხიეს, რადგან ლივონიის ორდენი ომით იმუქრებოდა და უნგრეთიდანაც მოსალოდნელი იყო თავდასხმა. ამიტომ მოკავშირეებმა მოლაპარაკება გამართეს ტევტონებთან და 1411 წელს ზავი დაიდო. ტევტონთა ორდენის ძლიერების ხანა წარსულს ჩაბარდა, რომელიც მე–16 საუკუნეში პრუსიის სამთავროდ გარდაიქმნა.
Комментарии
Отправить комментарий