ისლამური სამყარო

 კონსტანტინოპოლის ალყა 717–718 წწ.

არაბეთის გამუსლიმების შემდეგ სახალიფომ უამრავი დაპყრობითი ომი აწარმოა და კოლოსალური იმპერია შექმნა, რომლის ერთ–ერთი მთავარი სამიზნე იყო ბიზანტიის იმპერია.

636 წლის იარმუკის ბრძოლის შემდეგ სახალიფომ სირია დაიპყრო. 642 წელს მუსლიმებმა ბიზანტიას ეგვიპტეც წაართვეს. პარალელურად არაბები სასანიანთა სპარსეთსაც ებრძოდნენ და მალე მთლიანად "გადაყლაპეს" კიდეც. არაბებმა კავკასიაც დაიპყრეს და ამით ბიზანტიის ერთადერთ მეზობლებად იქცნენ ახლო აღმოსავლეთში. 

არაბები ანატოლიის სიღრმეში შეჭრას კარგად ვერ ახერხებდნენ, ამიტომ მათ საზღვაო ფლოტი შექმნეს სირიასა და ეგვიპტეში. 654 წელს მუსლიმებმა როდოსისა და კვიპროსის კუნძულები დაიპყრეს. იმავე წელს სირიის გამგებელმა მუავიამ თავდასხმები დაიწყო ანატოლიაზე. ბიზანტიის იმპერატორმა კონსტანტი II-მ არაბთა ფლოტის განადგურება სცადა, მაგრამ მწარედ დამარცხდა 655 წელს. ერთი წლის შემდეგ ხალიფა ოსმანი შეთქმულებმა მოკლეს და მუავია სასწრაფოდ სირიაში დაბრუნდა. იგი სამოქალაქო ომის ერთ–ერთი აქტიური მონაწილე იყო და 661 წელს ხალიფა ალის მკვლელობის შემდეგ თვითონ გახდა ხალიფა და ომაიანთა დინასტია დააარსა. სანამ ეს ყველაფერი მოხდებოდა, ბიზანტიელებმა დრო იხელთეს და კუნძული როდოსი დაიბრუნეს. 

ბიზანტიური მხედრობა

მუავია კონსტანტინოპოლის ხელში ჩაგდებაზე ოცნებობდა და 673 წელს არაბებმა როდოსი კვლავ დაიპყრეს. მუსლიმებმა ასევე ქალაქი სმირნა დაიკავეს მცირე აზიის დასავლეთ სანაპიროზე. 674–678 წლების მოვლენები საკმაოდ ბუნდოვანია. ზოგიერთი წყარო ამტკიცებს, რომ ბიზანტიის დედაქალაქი გამუდმებულ ალყაში იყო. ზოგიერთი წყარო კი ამბობს, რომ ეს მხოლოდ რეიდები იყო. ფაქტი კი ის არის, რომ ბიზანტიელებმა პირველად სწორედ ამ დროს გამოიყენეს სახელოვანი "ბერძნული ცეცხლი" არაბთა ფლოტის წინააღმდეგ. ეს საიდუმლო იარაღი, სავარაუდოდ, შედგებოდა ასფალტში არეული ნავთის, გოგირდის, ფისისა და დაუშლელი კირისგან. 

ბიზანტიელები "ბერძნული ცეცხლით" ამარცხებენ არაბთა ფლოტს

678 წელს ბიზანტიელებმა მცირე ჯარი გადასხეს სირიაში, რამაც ადგილობრივი ქრისტიანი მოსახლეობის აჯანყება გამოიწვია მუსლიმთა წინააღმდეგ. სახალიფო იძულებული გახდა ზავზე მოეწერა ხელი, რომელიც მომდევნო წელს გაფორმდა.

ამ პერიოდში ევრაზიის სტეპებში ცხარე ბრძოლა მიმდინარეობდა ბულგარებსა (პროტო–ბულგარელები) და ხაზარებს შორის, რომელიც ბულგართა მარცხით დასრულდა და დასავლეთით ბიზანტიის მიმართულებით დაიწყეს მიგრირება. მათი ბელადი იყო ასპარუხ ხანი, რომლის მეთაურობით ბულგარები დღევანდელი ბულგარეთის ტერიტორიაზე დასახლდნენ. ეს მოხდა დაახლოებით 674 – 678 წლებში. ბიზანტიის იმპერატორმა კონსტანტინე IV-მ ძლიერი არმია შეკრიბა და ამ ახალი საფრთხის წინააღმდეგ დაიძრა, მაგრამ სამხედრო ოპერაციამ წარუმატებლად ჩაიარა და ბულგართა მრავალრიცხოვანმა მხედრობამ მარცხი აგემა ბიზანტიელებს. მალე ზავიც დაიდო, რომლის თანახმად იმპერატორმა ცნო ბულგართა ახალი სახელმწიფო.

685 წელს კონსტანტინე იუსტინიანე II-მ ჩაანაცვლა. ახალი იმპერატორი ძალიან ამბიციური პიროვნება იყო და 687 წელს მან წარმატებული კამპანიები აწარმოა ბულგართა და სლავთა წინააღმდეგ. 692 წელს იგი სახალიფოს დაესხა თავს, მაგრამ დამარცხდა სებასტოპოლისთან ბრძოლაში კილიკიაში. 695 წელს იუსტინიანე ტახტიდან ჩამოაგდეს და დაიწყო ოცწლიანი ანარქია იმპერიაში, რომლის დროსაც ექვსი იმპერატორი გამოიცვალა. სახალიფო კი ამ დროს კიდევ უფრო ძლიერდებოდა და სწორედ ამ დროს დაიპყრეს არაბებმა ჩრდილოეთ აფრიკა და ესპანეთი. ისინი ანატოლიაშიც გამუდმებულად ლაშქრობდნენ და აშკარა იყო, რომ მალე კონსტანტინოპოლის ჯერი დადგებოდა. იმპერატორი თეოდოსიუს III კარგად ხვდებოდა რა საფრთხეც ელოდა და 716 წელს კავშირი შეკრა ბულგარებთან და დედაქალაქის დასაცავად მოემზადა. თუმცა ამ დროს იმპერატორს ანატოლიური თემის სტრატეგოსი ლეონი აუჯანყდა. იგი არაბებს იმასაც კი დაპირდა, რომ მათი მოკავშირე გახდებოდა, როცა იმპერატორის ტახტს დაიკავებდა.

კონსტანტინოპოლის გალავანი

თეოდოსიუსს არ სურდა ახალი სამოქალაქო ომის დაწყება და ტახტიდან გადადგა. ლეონ III-მ მშვიდობიანად დაიკავა ტახტი და არაბებთან დადებული პირობა დაარღვია. ხალიფა სულეიმანმა თავის ძმას მასლამა იბნ აბდულ მალიქს უზარმაზარი ლაშქარი და ფლოტი ჩააბარა და კონსტანტინოპოლის დაპყრობა უბრძანა. ლეონიც გამალებული ემზადებოდა საომრად. მან ბულგარეთშიც გაგზავნა დესპანები დახმარების სათხოვნელად. არაბებმა ჰელესპონტის სრუტე (ახლანდელი დარდანელი) გადალახეს და კონსტანტინოპოლს მიადგნენ. ქალაქი კარგად იყო გამაგრებული. ქალაქის აღების იმედი უფრო მეტად ზღვის მხრიდან ჰქონდა მტერს, რადგან იქ გალავანი შედარებით უფრო სუსტი იყო, ვიდრე ხმელეთის მხრიდან. ქალაქი სრულ ალყაში მოექცა. ბიზანტიელებმა აქაც გამოიყენეს ცნობილი "ბიზანტიური ცეცხლი" და ბევრი ხომალდი ჩაუძირეს არაბებს, რამაც საკმაოდ დიდი მორალური დარტყმა მიაყენა მუსლიმებს. ამ დროს ბულგართა 15 000–იანი ლაშქარიც გამოჩნდა ჰორიზონტზე ტერველ ხანის მეთაურობით. მუსლიმთა ჯარი რიცხობრივად კი აღემატებოდა ბიზანტიელებსა და ბულგარებს, მაგრამ არასახარბიელო მდგომარეობაში აღმოჩნდა. ამასობაში ცივი ზამთარი დადგა. არაბებისთვის ასეთი კლიმატი ძალიან მძიმე აღმოჩნდა და მალე შიმშილმა იფეთქა მათ ბანაკში, რასაც მერე ეპიდემიები მოჰყვა. გაზაფხული რომ დადგა, ხალიფამ დამხმარე ძალები გამოგზავნა მასლამასთან, თუმცა ამანანც ვერ გააუმჯობესა მუსლიმთა მდგომარეობა. ლეონმა კიდევ მრავალი ხომალდი დაუწვა მასლამას და ის დამხამარე ჯარიც გაანადგურა, რომელიც ანატოლიიდან იყო მოსული. ბულგარებმაც ისახელეს თავი. 718 წელს მასლამას ხალიფას ბრძანება მიუვიდა, რომ ალყა მოეხსნა. ცამეტთვიანი ალყის შემდეგ არაბებმა უკან დახევა დაიწყეს. ამ პროცესის დროსაც ბევრი არაბი დაიხოცა. ზოგი ბულგართა და ბიზანტიელთა ხელით, ზოგიც ქარიშხლის წყალობით.

არაბებისთვის ეს კამპანია ნამდვილი კრახი იყო. აღმოსავლეთ და ცენტრალურ ევროპაში შეჭრის ოცნება დაემსხვრათ და კონსტანტინოპოლზე თავდასხმა აღარასდროს უცდიათ. ომაიანთა დინასტიამ პრესტიჟი და საუკეთესო მეომრები დაკარგა, რამაც საშუალება მისცა აბასიანებს, სამი ათეული წლის შემდეგ ძალაუფლება ჩაეგდოთ ხელში. მუსლიმთა სამყარო სამუდამოდ დაიშალა და აღარასდროს გაერთიანებულა.



ბიბლიოგრაფია:

1. Haldon, John (2002) Byzantium at War 600 - 1453. Osprey.
2. Mango, Cyril (2002). The Oxford History of Byzantium. Oxford. Oxford University Press.

21 February 2020

ტალასის ბრძოლა (751 წ.): არაბთა და ჩინელთა შერკინება

მე–8 საუკუნეში აბასიან არაბთა სახალიფო და ტანის ჩინური დინასტია თავიანთ ტერიტორიებს აფართოებდნენ შუა აზიის მიმართულებით. შედეგად ეს ორი იმპერია ერთმანეთს გაუმეზობლდა, რაც ტალასის ბრძოლით დაგვირგვინდა 751 წელს. ეს კონფლიქტი ბევრისთვის არ არის ცნობილი და საკმაოდ მივიწყებული ისტორიული მოვლენაა, მაგრამ საკმაოდ მნიშვნელოვანი ცვლილებების მომტანი იყო რეგიონისთვის და ასევე მსოფლიოს ისტორიული მოვლენების განვითარებისთვის. 

ტანის დინასტია ჩინეთში 618 წელს გაბატონდა და თითქმის ეგრევე დაიწყო დასავლეთის მიმართულებით გაფართოება. 630 წლისთვის ჩინელებმა აღმოსავლეთ თურქთა სახაკანო დაიმორჩილეს, რომელიც დღევანდელ მონღოლეთში მდებარეობდა. 657 წელს კი შუა აზიის დასავლეთ თურქთა სახაკანოც "შთანთქეს". რეგიონის სხვა მრავალი პოლიტიკური წარმონაქმნები ჩინეთის ვასალებად იქცნენ. 715 წლისთვის ჩინეთის გავლენა კასპიის ზღვას აღწევდა.

ჩინეთის იმპერია (ტანის დინასტია)

ამასობაში ახლო აღმოსავლეთში არაბებმა შექმნეს უზარმაზარი იმპერია, რომელიც ესპანეთიდან შუა აზიამდე და არაბეთიდან კავკასიამდე იყო გადაჭიმული. შუა აზიაში არაბთა სახალიფო, ძირითადად, თურქმანულ ტომებს ებრძოდა. 715 წლისთვის ეს ორი იმპერია აბრეშუმის გზას აკონტროლებდა, რის გამოც კონფლიქტი გარდაუვალი გახდა. პირველი შეტაკებები იმავე წელს მოხდა, რომელიც მუსლიმთა მარცხით დამთავრდა. იგივე მოხდა ორი წლის შემდეგაც. ამ დროს არაბთა სახალიფოში ჯერ კიდევ ომაინთა დინასტია ბატონობდა, ხოლო 750 წელს ისინი აბასიანებმა შეცვალეს.

აბასიანთა სახალიფო

როგორც ჩანს ჩინელებმა იცოდნენ სახალიფოს დინასტიური ომის შესახებ და შუა აზიის დამორჩილება სცადეს. 750 წელს ჩინელმა სარდალმა გაო სიანგშიმ ტაშკენტი დაიკავა. ქალაქის მმართველმა დასახმარებლად არაბებს მოუხმო. ადგილობრივი მუსლიმი სარდალი ზიად იბნ საიდი სამარყანდიდან დაიძრა მდინარე ტალასისკენ. გაო ნელ–ნელა უკან იხევდა და თან მოკავშირეებს კრებდა. 751 წელს მოწინააღმდეგეთა არმიები ერთმანეთს შეხვდნენ დღევანდელი ყაზახეთისა და ყირგიზეთის საზღვართან.

ჩინელთა ლაშქარი ძირითადად ქვეითი მეომრებისგან შედგებოდა, ხოლო არაბთა არმიაში ქვეითების გარდა მრავალრიცხოვანი მხედრობაც იყო. არაბებმა მძლავრი შეტევები წამოიწყეს ჩინელებზე და სასტიკი ბრძოლა გაჩაღდა. მოულოდნელად ჩინელთა ზურგში თურქმან კარლუკთა ძალებმა დაიწყეს შეტევა, რომლებიც მოკავშირეებად ახლდნენ ჩინელებს, მაგრამ ამ ბრძოლისას არაბთა მხარეს გადავიდნენ. ჩინელთა ლაშქარი პირწმინდად განადგურდა, მაგრამ არაბებმაც მრავალი ათასი მეომარი დაკარგეს. ჩინეთის იმპერატორმა ახალი ჯარი გაგზავნა შუა აზიაში არაბთა წინააღმდეგ, მაგრამ 755 წელს ჩინეთში აჯანყებები დაიწყო და ეს ჯარიც იძულებული გახდა სამშობლოში დაბრუნებულიყო.

მდინარე ტალასი

ამ ბრძოლის შედეგი ის იყო, რომ შეწყდა ჩინეთის ექსპანსია დასავლეთით მიმართულებით. არაბებმა ვეღარ შეძლეს აღმოსავლეთის მიმართულებით გაფართოება. ასევე შუა აზიაში თურქულ ტომებში ისლამის გავრცელება დაიწყო, რასაც მომდევნო საუკუნეებში თურქ–სელჩუკთა აღზევება მოჰყვა, წმინდა მიწის დაპყრობა მათ მიერ. ჯვაროსნული ლაშქრობები, ბიზანტიის დაცემა, თურქ–ოსმალთა აღზევება და რაც მთავარია ქაღალდის ტექნოლოგიის საიდუმლოს ათვისება არაბთა მიერ, რომელიც, თავის მხრივ, მთელს ახლო აღმოსავლეთსა და ევროპაში გავრცელდა.

ჩინური ქაღალდის შექმნის პროცესი

ბიბლიოგრაფია:

1. Chaliand Gerard (2004). Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube.
2. Lewis, Mark Edward (2009). China's Cosmopolitan Empire: The Tang Dynasty. 

13 February 2020

მანაზკერტის ბრძოლა: მცირე აზიის გათურქების დასაწყისი

მანაზკერტის ბრძოლა მოხდა 1071 წელს, რომელმაც გარდამტეხი როლი შეასრულა მსოფლიოს ისტორიული პროცესების განვითარებაში.

შუა საუკუნეებში ბიზანტიის იმპერიას ხშირად უხდებოდა მომთაბარეებთან ბრძოლა, მაგრამ ეს სულ სხვა სიტუაცია იყო. თურქ–სელჩუკები (ასე ეწოდათ თავიანთი ბელადის სახელის მიხედვით) შუა აზიის მომთაბარე ხალხი იყო, რომლებმაც მე–11 საუკუნის დასაწყისში ისლამი მიიღეს. 1040 წელს, მრავალი ბრძოლის შედეგად მათ დაამარცხეს და დაიპყრეს ღაზნავიანთა სასულტნო, რომელიც დღევანდელი ირანისა და ავღანეთის უზარმაზარ ტერიტორიებს მოიცავდა. სელჩუკები ამით არ შეჩერებულან და გააგრძელეს დაპყრობითი ომები. შემდეგი 15 წლის განმავლობაში სულტან თოღრულ ბეგის მეთაურობით, მათ მთლიანად დაიპყრეს დღევანდელი ირანი და ერაყი. ბაღდადის ხალიფამ თოღრული აღმოსავლეთისა და დასავლეთის მბრძანებლად ცნო, ამით სელჩუკები სუნიტური ისლამის აგენტები გახდნენ. მალე თურქები ეგვიპტის ფატიმიანთა სახალიფოსა და ბიზანტიის იმპერიას გაუმეზობლდნენ, ხოლო ამიერკავკასიური ქვეყნები, მათ შორის საქართველოს სამეფო, ვასალებად გაიხადეს. 

თურქ–სელჩუკი მხედრები

1054 წელს თურქებმა პირველად დალაშქრეს ბიზანტიური ტერიტორიები, კერძოდ ტრაპიზონი. 1064 წელს ახალმა სულტანმა ალფ არსლანმა ბიზანტიას დიდი სომხური ქალაქი ანისი წაართვა. 1067 წელს სელჩუკებმა სასტიკად დაარბიეს ანტიოქია და ამით მათ გზა გაეხსნათ ანატოლიისკენ. ბიზანტიის იმპერატორი რომანოზ IV დიოგენე გამალებული ემზადებოდა თურქებთან საბრძოლველად და 1068 წელს იგი ქალაქ ცეზარიისკენ (დღევანდელი კაისერი თურქეთში) გაემართა. იქ იგი თურქთა ჯარის ნაწილს გადაეყარა და დაამარცხა. 

ბიზანტიელი მეომრები

1069 წელს სიტუაცია შეიცვალა, როცა სელჩუკთა ახალმა მძარცველმა რაზმებმა ბიზანტიის ტერიტორიები კვლავ მოარბიეს. რომანოზი მიხვდა, რომ ეს პრობლემა სასწრაფოდ უნდა აღეკვეთა და დიდი ლაშქრის შეკრება დაიწყო. ამავე დროს ალფ არსლანი სირია–პალესტინაში ფატიმიანთა ეგვიპტეს ებრძოდა. სულტანი არ იყო დარწმუნებული, რომ ორ ფრონტზე ბრძოლას შეძლებდა. ამიტომ მან ელჩობა გაგზავნა ბიზანტიაში და იმპერატორს პირობა მისცა , რომ თურქთა რეიდები შეწყდებოდა. სამწუხაროდ, სულტანი ვერ აკონტროლებდა თავის ყველა ვასალ ტომს. ასე, რომ მცირე რეიდები კვლავ გრძელდებოდა.

რომანოზმა უზარმაზარი ჯარი შეკრიბა და 1071 წელს მან დესპანი გაგზავნა ალფ არსლანთან, რომ ზავი განეახლებინა. ალფ არსლანიც სიამოვნებით დათანხმდა. თუმცა რომანოზს მზაკვრული გეგმა ჰქონდა და სელჩუკთა წინააღმდეგ დაიძრა, რაც ალბათ იმას ნიშნავს, რომ მისი დესპანები სინამდვილეში ჯაშუშები იყვნენ, რათა ალფ არსლანის არმიის სიძლიერე შეეფასებინათ. რომანოზი ვანის ტბასთან მივიდა, სადაც ციხე–ქალაქი მანაზკერტი იყო. ეს ალფ არსლანმა რომ შეიტყო, სასწრაფოდ ახალი ომისთვის დაიწყო მომზადება. მალე ისიც ვანის ტბისკენ დაიძრა და იქვე დაბანაკდა. რომანოზს მანაზკერტი უკვე აეღო და ალფ არსლანისკენ წამოვიდა.

ბიზანტიელთა არმია მულტიეროვნული იყო. ცენტრში რომანოზმა ვარიაგები და სომხები ჩააყენა, რომლებსაც თვითონ სარდლობდა. ფლანგებზე ევროპელი, სირიელი და თურქმანი მოქირავნეები ეყენა, ხოლო ბიზანტიურ–ფეოდალური რაზმები რეზერვში იდგნენ.

ღულამი. სელჩუკთა არმიის ელიტა

სელჩუკთა ლაშქარი ნახევარმთვარის მწყობრით იდგა. შუაში თვითონ სულტანი ალფ არსლანი იდგა. ბიზანტიელები თურქთა ხელჩართულ ბრძოლაში ჩაბმას ცდილობდნენ, მაგრამ თურქები თავს არიდებდნენ და მომთაბარულ მიხდომ–მოხდობის ტაქტიკას იყენებდნენ. თურქთა ცენტრი ნელ–ნელა უკან იხევდა, ხოლო ფლანგები ბიზანტიელების ალყაში მოქცევას ცდილობდნენ. საღამოსკენ რომანოზმა სულტნის ბანაკი ჩაიგდო ხელში, მაგრამ მალევე თავისივე ბანაკში დაბრუნება ბრძანა. იმპერატორის ბრძანებამ ერთგვარი გაუგებრობა გამოიწვია და სიბნელეში მისი შტანდარტი ძირს დაეცა. სელჩუკებმა ეს მომენტი შესანიშნავად გამოიყენეს და მთელი ძალებით თავს დაატყდნენ ბიზანტიელთა მარჯვენა ფლანგს. ბიზანტიურ რეზერვთა რაზმებს მათი დახმარება ევალებოდათ, მაგრამ მათი სარდალი ანდრონიკე დუკა, რომლის ოჯახი იმპერატორს ექიშპებოდა, არ მიეშველა თანამოძმეებს, ხოლო ბიზანტიელთა მარჯვენა ფლანგი სრულიად განადგურდა. ბიზანტიელთა მარცხენა ფლანგი კი დარწმუნდა, რომ იმპერატორი ბრძოლაში დაიღუპა და მანაზკერტში დაბრუნდა. რომანოზი მარტო დარჩა თავის ცენტრთან ერთად და მამაცურად იბრძოდა თავის ვარიაგ მცველებთან ერთად. ბოლოს ერთმა რიგითმა სელჩუკმა ჯარისკაცმა ტყვედ აიყვანა იმპერატორი. წყაროები იუწყებიან, რომ სულტანი კეთილად ეპყრობოდა რომანოზს. მალე ზავი გაფორმდა, რის თანახმადაც ანტიოქია, ედესა და მანაზკერტი სელჩუკებს გადაეცათ. რამდენიმე დღეში ალფ არსლანმა დიდი ძღვენით გამოისტუმრა იმპერატორი, მაგრამ საიმპერიო ტახტი უკვე დაკავებული დახვდა მიხეილ VII დუკას მიერ. 1072 წელს, მცირე სამოქალაქო ომის შემდეგ რომანოზს თვალები დათხარეს და მალე ჭრილობებისგან  გარდაიცვალა. ალფ არსლანიც მალე გარდაიცვალა. მისმა მემკვიდრემ მალიქ–შაჰმა ძალიან მალე ანატოლიის უდიდესი ნაწილი დაიპყრო, რითაც რეგიონის გათურქების პროცესი დაიწყო. ამ ომებმა ბიზანტია დაღუპვის პირას მიიყვანა, რის შედეგადაც მალე ჯვაროსნული ომების ეპოქა დაიწყო.

თურქ–სელჩუკთა იმპერია ძლიერების ზენიტში

ბიბლიოგრაფია:

1. Nicolle, David. Manzikert 1071: The breaking of Byzantium. London. Osprey Pub. 2014.
2. Haldon, John (2001). The Byzantine Wars: Battles and Campaigns of the Byzantine Era.
3. Hillenbrand, Carole (2007). Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert. (Illustrated ed.) Edinburgh University Press.

13 January 2020

რეკონკისტა

732 წელს ფრანკებმა კარლოს მარტელის მეთაურობით არაბთა წინსვლა შეაჩერეს ევროპაში პუატიეს ბრძოლაში. ამის გამო, ხშირად ისინი ევროპის მხსნელებად არიან მიჩნეულნი. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, პირენეს ნ. კუნძულის მამაცი მოსახლეობა შეუპოვრად ებრძოდა მუსლიმ დამპყრობლებს უამრავი პრობლემის მიუხედავად და საუკუნეების განმავლობაში ნელ–ნელა ტერიტორიების დაბრუნება დაიწყეს, რაც რეკონკისტას სახელითაა ცნობილი.

არაბთა სახალიფომ ერთ საუკუნეზე ნაკლებ დროში უზარმაზარი ტერიტორიები დაიპყრო, რომელიც  შუა აზიიდან ჩრდილოეთ აფრიკამდე იყო გადაჭიმული. 708 წელს მუსლიმებმა დღევანდელი მაროკო დაიპყრეს. 711 წელს მუსლიმმა გენერალმა ტარიკმა გადალახა სრუტე, რომელსაც გიბრალტარი დაარქვეს, ანუ ტარიკის მთა და ესპანეთში შეიჭრა. ამ დროს ესპანეთში ვესტგოთთა სამეფო იყო, რომელიც რომის იმპერიის დაცემის დროიდან არსებობდა. 

მიუხედავად იმისა რომ ტარიკს მხოლოდ 12 000 მეომარი ჰყავდა, იგი ადვილად ამარცხებდა ვესტგოთთა არმიებს. 712 წელს ნახევარი ესპანეთი დაიპყრეს და დედაქალაქი ტოლედოც ჩაიგდეს ხელში. ვესტგოთთა სამეფო დაეცა და რამდენიმე წელიწადში მუსლიმებმა მთელი პირენეს ნახევარკუნძული დაიპყრეს ზოგიერთი მთიანი რეგიონის გამოკლებით. 

სახალიფოს მიერ ესპანეთის დაპყრობა

718 წელს ჩრდილოეთის მთიან რეგიონში ჩამოყალიბდა ასტურიის სამეფო. აქედან იწყება რეკონკისტას დაახლოებით 800 წლიანი ეპოქა. 

მუსლიმებმა თვალი მიაპყრეს ფრანკთა სამეფოს და რამდენჯერმე სცადეს დაპყრობა, მაგრამ მარცხი განიცადეს. 

750 წლისთვის ასტურიის მეფემ ალფონსო I–მა თავისი სამეფოს ტერიტორიების გაფართოება დაიწყო. ამ დროს სახალიფოს ომაიანთა დინასტია აბასიანებმა შეცვალეს. ომაიანთა ერთ–ერთმა უკანასკნელმა წარმომადგენელმა აბდულ რაჰმანმა ქალაქი კორდობა დაიკავა 765 წელს და დამოუკიდებლობა გამოაცხადა არაბთა სახალიფოსგან. ასე შეიქმნა მუსლიმური ესპანეთის კორდობას საამირო, შემდგომში სახალიფო.

IX საუკუნეში ასტურია ლეონის სამეფოდ იქცა, ხოლო მის აღმოსავლეთით წარმოიშვა ნავარის სამეფო. ეს ორი სამეფო ერთად ებრძოდა მავრებს (ასე უწოდებდნენ ესპანეთში მუსლიმებს). 939 წელს ლეონის მეფემ რამირო II–მ სიმანკას ბრძოლაში მავრთა დამარცხება მოახერხა. სამწუხაროდ ლეონში იმახანად არ იყო სტაბილური სიტუაცია და ეს გამარჯვება ვერ გამოიყენა. 

1031 წელს კორდობას სახალიფო დაიშალა პატარ–პატარა საამიროებად. ეს იდეალური მომენტი იყო ქრისტიანებისთვის ტერიტორიების დასაბრუნებლად. ნავარის მეფემ სანჩო III-მ გააერთიანა ნავარია, კასტილია და ლეონი, თუმცა სიკვდილის შემდეგ მისმა შვილებმა დაინაწილეს ტერიტორიები და გამუდმებული ომები ჰქონდათ ერთმანეთთან. 1077 წელს ლეონის მეფემ ალფონსო VI–მ კასტილია შემოიმტკიცა თავისი სახელოვანი გენერლის როდრიგო დიას დე ვივარის წყალობით, რომელიც ელ სიდის სახელითაც იყო ცნობილი. ზოგიერთი მუსლიმური საამირო იძულებულიც გახდა ხარკი ეძლია ლეონისთვის. 1084 წელს კი ალფონსომ უძელესი სატახტო ტოლედოც შეიერთა. ამ ფაქტმა დიდი განგაში გამოიწვია მავრებში და დახმარება სთხოვეს აფრიკაში მყოფ მუსლიმ ალმორავიდ ბერბერებს, რომლებიც გადმოვიდნენ ესპანეთში და მწარე მარცხი აგემეს ალფონსოს 1086 წელს საგრაჯასის ბრძოლაში. ალმორავიდებმა მთელ სამხრეთ ესპანეთზე გაავრცელეს თავიანთი ბატონობა, თუმცა გვიანი იყო. 1139 წელს პორტუგალიის სამეფო შეიქნმა ალფონსო I-ის მოთავეობით და 1147 წელს ქალაქი ლისბონიც შეიერთა. 

პირენეს ნ.კუნძული 1157 წლისთვის

1212 წელს მუსლიმთა უზარმაზარი ლაშქარი გადმოვიდა აფრიკიდან. რომის პაპმა ინოკენტ III-მ ჯვაროსნული ომი გამოაცხადა. ესპანეთის ქრისტიანი მეფეები ტოლედოში შეიკრიბნენ თავიანთი არმიებით. კოალიციის სათავეში ალფონსო VIII კასტილიელი იდგა. ბრძოლა მოხდა ლას ნავას დე ტოლოსასთან, რეკონკისტას ისტორიაში გადამწყვეტი ბრძოლა. თავიდან იგი მუსლიმთა წარმატებით დაიწყო. ალფონსო პანიკაშიც კი ჩავარდა, როცა მისი მეწინავე რაზმები მუსლიმთა მიერ ნადგურდებოდნენ, მაგრამ ქვეშევრდომთა და მოკავშირე მეფეთა დახმარებით გონება მოიკრიბა და კონტრშეტევაზე გადავიდა ცენტრით. ნავარის მეფემ სანჩომ კი თავისი რაზმით გარშემო შემოუარა ქრისტიანთა და მუსლიმთა ძალებს და პირდაპირ ხალიფას დაესხა თავს. გულგახეთქილმა ხალიფამ გაქცევა ამჯობინა. მისი დროშა რომ ვეღარ დაინახეს, მუსლიმები გატყდნენ და გაიქცნენ, ხოლო გამარჯვება ქრისტიანებს დარჩათ. ეს ბრძოლა გარდამტეხი ეტაპი იყო რეკონკისტასთვის. ამის შემდეგ მუსლიმები ვეღარ ახერხებდნენ სერიოზული წინააღმდეგობის გაწევას. ქრისტიანები კი ნელ–ნელა იბრუნებდნენ ძველ ტერიტორიებს და საბოლოოდ, 1492 წელს ერთიანი ესპანეთის სამეფოს მმართველებმა ფერდინანდ  II არაგონელმა და იზაბელა I კასტილიელმა მუსლიმთა უკანასკნელი ქალაქი ესპანეთში, გრანადა აიღეს და ამით დასრულდა მრავალსაუკუნოვანი რეკონკისტა ქრისტიანთა გამარჯვებით, რის შემდეგაც ესპანეთი მალე ზესახელმწიფოდ იქცა.

მავრული არქიტექტურა

ბიბლიოგრაფია:

1. Watt. W. Montgomery: A History of Islamic Spain. Edinburgh University Press (1992).

2. Watt. w. Montgomery: Influence of Islam on Medieval Europe. (Edinburgh 1972).

3. Lomax. Derek William. The Reconquest of Spain. Longman. London 1978. 

4. Nicolle, David and Angus McBride. El Cid and the Reconquista 1050 - 1492. (1988).

8 January 2020

სპარსეთის დაპყრობა არაბთა მიერ

ბიზანტიურ–არაბული კონფლიქტის პარალელურად მუსლიმები ასევე სასანურ სპარსეთსაც ებრძოდნენ. საუკუნეების განმავლობაში სასანიდები და რომი/ბიზანტია სისხლისგან ცლიდნენ ერთმანეთს. საბოლოოდ ამდენმა ომმა გამოფიტა ორივე იმპერია, რაც არაბთა ექსპანსიის წისქვილზე ასხამდა წყალს.

პირველი კონფლიქტი სასანიდებთან დაიწყო 633 წელს დღევანდელი ქუვეითის ტერიტორიაზე. არაბებმა, რომლებსაც ხალიდ იბნ ალ–ვალიდი სარდლობდა, რამდენჯერმე სძლიეს სპარსელებს, შემდეგ შაჰმა უფრო დიდი ლაშქარი გამოგზავნა მათ უკუსაგდებად. ხალიდს 10 000 ქვეითი და 5 000 მხედარი ჰყავდა 30 000 სპარსელის წინააღმდეგ. ბრძოლის წინ მან მხედრები შორს გაგზავნა და მტრის თვალს მოეფარა. სასანიდები ანკესს წამოეგნენ და მთელი ძალებით შეასკდნენ მუსლიმთა ქვეითებს. არაბებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს და ალყაში მოექცნენ, მაგრამ ეს ყველაფერი გეგმის ნაწილი იყო. ამ დროს სპარსელებს უკნიდან ის მხედრები დაატყდნენ თავს, რომლებიც ბრძოლის წინ ხალიდმა შორს გაუშვა. ახლა თვითონ სასანიდები აღმოჩნდნენ ალყაში და სასტიკად დამარცხდნენ. 20 000 სპარსელი დაეცა ბრძოლის ველზე. 

სასანური მუზარადი

ხალიდმა დასავლეთის გეზით განაგრძო სვლა. შაჰმა კიდევ ექვსი არმია გაგზავნა მის წინააღმდეგ, მაგრამ ხალიდმა ყველა გაანადგურა. დღევანდელი ერაყი უკვე მუსლიმთა ხელში იყო.

636 წელს არაბთა ახალმა 38 000 კაციანმა ლაშქარმა თავი მოიყარა ერაყში ქალაქ ალ–ქადისიასთან საად იბნ აბი ვაქასის მეთაურობით. სასანიდთა დაახლოებით 70 000–იანი ჯარი და სპილოები რუსტამის მეთაურობით იქვე იყო დაბანაკებული მტრის მოლოდინში. 

სასანიანი კატაფრაქტი

მოწინააღმდეგეები სამი–ოთხი დღე ჩეხდნენ ერთმანეთს, რაც ბოლოს მაინც მუსლიმთა გამარჯვებით დასრულდა. დაახლოებით 10 000 არაბი დაეცა ბრძოლის ველზე, ხოლო დახოცილ სპარსელთა რიცხვი                   25 000–ს აღწევდა. მალე სპარსელთა სატახტო ქტესიფონიც დაეცა. არაბულ–სპარსული ომი 654 წლამდე გაგრძელდა. სასანიდი გენერლები და პოლიტიკოსები ძალიან ცდილობდნენ ძლიერი წინააღმდეგობის გაწევას, მაგრამ უკვე განწირულები იყვნენ და გვიანი იყო. ალ–ქადისიას ბრძოლამ მთელი იმპერიისა და ახლო აღმოსავლეთის ბედი გადაწყვიტა.

არაბთა სახალიფო 654 წლისთვის

ბიბლიოგრაფია:

1. Bashear, Suliman (1997). Arabs and Others in Early Islam. Darwin Press.
2. Daniel, Elton (2001). The History of Iran. Greenwood Press.
3. Donner, Fred (1981). The Early Islamic Conquests. Princeton.
4. Morony, M (1987). "Arab Conquest of Iran". Encyclopaedia Iranica.

6 January 2020

არაბთა ადრეული დაპყრობები

სანამ ბიზანტია და სასანიდური სპარსეთი ერთმანეთს სისხლისგან ცლიდნენ, სამხრეთში არაბეთის ნ. კუნძულზე მუჰამედი ქადაგებდა თავის ახალ რელიგიას ისლამს. 

630 წლისთვის მან წარმატებით გააერთიანა არაბეთის უდიდესი ნაწილი. 632 წელს მუჰამედი გარდაიცვალა და მისი ადგილი დაიკავა აბუ ბაქრმა, რომელიც ხალიფას სახელით (მოადგილეს, ნაცვალს ნიშნავს) მართავდა ქვეყანას. მან ეგრევე ავი მზერა მიაპყრო ჩრდილოეთით მდებარე ქვეყნებს. არაბებმა სწრაფად დაიპყრეს აღმოსავლეთ სირია, დასავლეთ ერაყი, ცენტრალური იორდანია და პლაცდარმად გაიხადეს დაპყრობების შემდეგი ფაზისთვის. სირია–პალესტინაში ბიზანტია ბატონობდა. ისტორიულად ამ რეგიონს ძირითადად სპარსეთი ესხმოდა თავს აღმოსავლეთიდან, ამიტომ სამხრეთით დაცვის სისტემა საკმაოდ სუსტი იყო. 634 წელს აბუ ბაქრმა შეტევები დაიწყო სირია–პალესტინაზე. იმპერატორმა ჰერაკლემ სათანადოდ ჯერ კიდევ ვერ შეაფასა არსებული სიტუაცია და მხოლოდ ადგილობრივი გარნიზონი დატოვა რეგიონის დასაცავად. 

ბიზანტიელი მეომრები VII საუკუნეში 

არაბებმა ადვილად დაამარცხეს მოწინააღმდეგეთა მცირე ძალები და შეშფოთებულმა ჰერაკლემ ახლა უკვე ლაშქარი გამოგზავნა მათ წინააღმდეგ. არაბთა ძალებს სათავეში ედგა მაშინდელ მუსლიმთა შორის საუკეთესო გენერალი ხალიდ იბნ ალ–ვალიდი. მან რამდენჯერმე ზედიზედ დაამარცხა ბიზანტიელთა ძალები. ერთ–ერთ ბრძოლაში თვითონ ჰერაკლეც მონაწილეობდა. პალესტინა უკვე არაბთა ხელში იყო. ხალიდმა წინსვლა განაგრძო ჩრდილოეთისკენ და კიდევ დაამარცხა ჰერაკლეს ჯარები. 

იმავე წელს აბუ ბაქრი გარდაიცვალა და ახალი ხალიფა გახდა ომარი. 

636 წელს ხალიფამ განაახლა ექსპანსიური პოლიტიკა და ცენტრალური სირია დაიპყრო. ჰერაკლე კეისარს ამ დროისთვის ხუთი არმია ჰყავდა გამზადებული და პარალელურად სასანიდ შაჰ იეზდიგერდ III-ს შეუთანხმდა, რომ ერთდროულად შეეტიათ არაბებისთვის. სასანიდებმა ვერ მოახერხეს თავდასხმა, ამიტომ ჰერაკლემ მარტომ გააგრძელა ბრძოლა. 

მოწინააღმდეგები მდინარე იარმუკთან დაბანაკდნენ. 

ახლო აღმოსავლეთი არაბთა ექსპანსიის დასაწყისში

ბიზანტიური ლაშქრის მთავარსარდალი იყო სომეხი გენერალი ვაჰანი, არაბებს ისევ ხალიდ იბნ ალ–ვალიდი სარდლობდა. ბიზანტიელი მეომრები ტრადიციულად მძიმედ იყვნენ აღჭურვილი. არაბები კი ბევრად უფრო მსუბუქად იყვნენ შეიარაღებული, რაც მათ სისწრაფესა და მოქნილობას ანიჭებდა. ბრძოლა ექვს დღეს გაგრძელდა, რომელიც მუსლიმთა გამარჯვებით დამთავრდა. შემდეგი ორი ათწლეულის განმავლობაში არაბებმა ბიზანტიას ეგვიპტე და ჩრდილოეთ აფრიკა წაართვეს. რამდენჯერმე კონსტანტინოპოლსაც კი შემოარტყეს ალყა, თუმცა ყველა მცდელობა წარუმატებელი გამოდგა.