ძველი საბერძნეთი და მაკედონია
ძველი ბერძნული სამეფო ინდოეთში
როგორც ყოველთვის, ყველა ელინისტური ისტორია იწყება ალექსანდრე მაკედონელით. ძვ. წ. 325 წელს ახლო აღმოსავლეთისა და ცენტრალური აზიის დაპყრობის შედეგად, მან ინდოეთს მიაღწია. ალექსანდრემ იქ ოთხი სატრაპია შექმნა და მათში სამი ახალი ქალაქი დააარსა: ალექსანდრია ინდუსზე, ალექსანდრია კაცკასიონზე (ჰინდუ კუში) და ალექსანდრია ესქატე ("ყველაზე შორეული ალექსანდრია"). აქ მან სულ ბერძნები ჩაასახლა.
მაურიების იმპერია ძლიერების ზენიტში
ძვ. წ. 268 წელს ინდოეთის ტახტზე ავიდა აშოკა დიდი. ძვ. წ. 260 წელს იგი ბუდისტი გახდა და ცენტრალურ აზიაში ბუდისტი მისიონერები გააგზავნა, რომლებმაც, სავარაუდოდ, იქაური ბერძნებიც მოაქციეს თავიანთ რჯულზე. ამასობაში ჩრდილოეთით, ძვ. წ. 250 წლისთვის ბაქტრიის პროვინციის ბერძნული მოსახლეობა სელევკიდების იმპერიას გამოეყო და დამოუკიდებელი სამეფო შექმნა. ოცი წლის შემდეგ აშოკა დიდი გარდაიცვალა და მაურიების იმპერიამ ნელ–ნელა დასუსტება დაიწყო. ძვ. წ. 190 წელს ბაქტრიის მეფემ დემეტრიოს II-მ ის ინდური სატრაპიები დაიპყრო, რომლებიც საუკუნის წინ ალექსანდრე მაკედონელნა შექმნა. თუმცა, მოულოდნელად, ბაქტრიაში მისმა ერთ–ერთმა ქვეშევრდომმა ევკრატიდესმა სახელმწიფო გადატრიალება მოაწყო და თვითონ დაიდგა თავზე სამეფო გვირგვინი. ამის გამო ბაქტრიის სამეფო ორად გაიხლიჩა. დემეტრიოსს ის პროვინციები დარჩა, რომლებიც ინდოეთში დაიპყრო. ძვ. წ. 180 წლიდან იწყება ინდურ–ბერძნული სამეფოს ისტორია.
ბაქტრია და ინდო–ბერძნული სამეფო ძვ. წ. 180 წლისთვის
მენანდერი დაიბადა სოფელ კალასში. მისი სამეფოს დედაქალაქი იყო საგალა, რომელიც ბერძნული და ინდური კულტურის ჰიბრიდი იყო. მენანდერი განათლებული კაცი იყო. იგი კარგად იცნობდა ინდოეთის ისტორიას, კულტურასა და საბრძოლო ხელოვნებას. მან საგრძნობლად გააფართოვა თავისი სამეფოს ტერიტორიები და ცენტრალურ ინდოეთსაც მიაღწია, მაგრამ მისი წინსვლა მეფე პუშიამიტრამ შეაჩერა, რომელიც სამხრეთ ინდოეთს მართავდა. ეს უკანასკნელი ბუდისტებს სასტიკად სდევნიდა, ალბათ იმის გამო, რომ მენანდერი მფარველობდა მათ. ბუდისტური ხელოვნება, ლიტერატურა და ტრადიციები ყვაოდნენ ინდო–ბერძნებში. გადმოცემის თანახმად, მენანდერი ერთ–ერთი ლაშქრობის დროს ავადმყოფობით გარდაიცვალა.
მენანდერ I
მისი სიკვდილის შემდეგ ინდო–ბერძნების სამეფომ დასუსტება დაიწყო და პატარ–პატარა სამეფოებად დაიშალა, რომლებიც ერთმანეთს ებრძოდნენ.
ახ. წ. 10 წელს უკანასკნელი ინდო–ბერძნული სამეფო დაეცა, მაგრამ ბერძნები ეგრევე არ გამქრალან რეგიონიდან. 30 წელს ყოფილი ინდო–ბერძნული სამეფოს ტერიტორიები ქუშანის იმპერიამ დაიპყრო. მათ საკმაოდ ბევრი რამ გადაიღეს ბერძნებისგან. მაგ. ბერძნული დამწერლობა, რომელიც ქუშანების ოფიციალური ადმინისტრაციული ენა იყო 127 წლამდე.
ბიბლიოგრაფია:
1. Narain. A.K (1957). The Indo-Greeks. Oxford: Clarendon Press.
2. Mairs. R (2014). Project Muse. The Hellenistic Far East. University of California Press.
3. Tarn. W.W. (1938). The Greeks in Bactria and India. Cambridge University Press.
17 July 2020
ძველი საბერძნეთი და ძველი ჩინეთი. ორი კულტურა, რომლებიც თითქოს ერთმანეთისგან შორს იყვნენ. სინამდვილეში ამ ორ ცივილიზაციას ჰქონდა ერთმანეთთან ურთიერთობა და ერთხელ ომიც კი გამართეს, თანაც ცხენების გულისთვის.
უკვე ყველამ კარგად ვიცით, რომ ალექსანდრე მაკედონელმა ძალიან ბევრი ქალაქი დააარსა აზიაში, სადაც თავისი სამხედრო ვეტერანები ჩაასახლა. ამ ქალაქთაგან ყველაზე შორეული იყო ალექსანდრია ესქატა ("ყველაზე შორეული ალექსანდრია"), დღევანდელ ტაჯიკეთში.
ძვ. წ. II საუკუნეში ჩინეთი, რომელსაც ჰანის დინასტია მართავდა, მსოფლიოს ერთ–ერთი უმდიდრესი და უძლიერესი იმპერია იყო. თუმცა პრობლემები მათაც ჰქონდათ. ჩინეთის ჩრდილოეთ საზღვრებთან მომთაბარეობდნენ ქსიონგნუს ძლიერი ტომები (სწორედ მათ წინააღმდეგ აშენდა ჩინეთის დიდი კედელი), რომლებიც ზოგიერთის აზრით, ჰუნების წინაპრები იყვნენ.
ჰანის დინასტია
იმპერატორმა ვუ ჰანმა მოკავშირეების შესაძენად დესპანი ჩჟან ციანი გაგზავნა დასავლეთით, მაგრამ გზაში იგი ქსიონგნუებმა დაიჭირეს და 10 წელი ამყოფეს ტყვეობაში. მას პატივით ეპყრობოდნენ და ციანმა ქსიონგნუ ქალიც კი მოიყვანა ცოლად. 10 წლის შემდეგ მან ტყვეობიდან გაქცევა მოახერხა და განაგრძო მოგზაურობა დასავლეთის მიმართულებით. მისი დავალება იყო, იუჩჟების მომთაბარე ტომებთან ანტი–ქსიონგნური ალიანსის შეკვრა, მაგრამ იუჩჟებმა არ ისურვეს ქსიონგნუების წინააღმდეგ ბრძოლა, რის გამოც ციანის ათწლიანი ტყვეობა და ამდენი მოგზაურობა სრულიად არაფრისმომცემი აღმოჩნდა. ამ მოგზაურიბის დროს, მან ბაქტრიაც მოინახულა და ბერძნული ქალაქები დაათვალიერა.
ძვ. წ. 130 წლისთვის აზიაში ბერძენთა ოქროს ხანა დასრულდა. მათი ქალაქები გადარჩნენ, მაგრამ ისინი სწორედ იმ იუჩჟებმა დაიპყრეს, რომლებთანაც ციანს კავშირის შეკვრა უნდოდა. მან გაიგო, რომ ალექსანდრია ესქატას მაცხოვრებლებს "ზეციური" ცხენები ჰყავდათ. ამ ცხენებს მოკლე და ძლიერი ფეხები ჰქონდათ და ძალიან გამძლეები იყვნენ. ამ მიზეზების გამო იდეალური საბრძოლო ცხენები იყვნენ.
ჰანის დინასტიის ცხენი
ძვ. წ. 125 წელს ციანი ჩინეთში დაბრუნდა. მართალია, დავალება ვერ შეასრულა და მოკავშირეები ვერ შესძინა ჩინეთს, მაგრამ, სამაგიეროდ, დეტალური ინფორმაციები გააცნო იმპერატორს იმ რეგიონების შესახებ, რომლებიც თვითონ მოინახულა, მათ შორის ალექსანდრია ესქატას ბერძნებზე და მათ ცხენებზე.
ძვ. წ. 104 წელს იმპერატორმა ვუმ დესპანები გაგზავნა ალექსანდრია ესქატაში ცხენების საყიდლად. ზუსტად არ არის ცნობილი, თუ რა მოხდა. მაგრამ ბერძნები შეურაცხყოფილები დარჩნენ და ელჩებიც კი დახოცეს. გაცოფებულმა იმპერატორმა გადაწყვიტა ძალით ჩაეგდო ხელში ის ცხენები. მან ალექსანდრია ესქატაში 20 000 ქვეითი და 6 000 ცხენოსანი გაგზავნა ლი გუანგლის სარდლობით. ჩინელებმა გზაში ბევრი სირთულე გადაიტანეს. ჯარის საკმაოდ დიდი ნაწილი ზოგიც შიმშილით და ზოგიც უცხო ტომებთან შეტაკებისას დაიხოცა. ასე, რომ ალექსანდრია ესქატაში დიდად დაზარალებულები მივიდნენ. ბერძნებმა, რა თქმა უნდა, კაპიტულაციაზე უარი თქვეს. ლი გუანგლი ვერაფერს გახდა და ჩინეთში დაბრუნდა. სანაცვლოდ იმპერატორმა სამჯერ უფრო დიდი ჯარი მისცა და კვლავ დასავლეთისკენ გამოუშვა 60 000 კაცითა და 100 000 კამეჩით.
ჩინელი მეომრები
უდაბნოს სიცხის გამო, გუანგლიმ გზაში მაინც დაკარგა თავისი არმიის ნახევარი და 30 000–იანი ჯარით მიადგა ალექსანდრია ესქატას. ბერძნებმა მამაცურად იბრძოლეს და 40 დღით შეძლეს მტრის იერიშების შეკავება, მაგრამ ჩინელებმა მაინც შეძლეს ქალაქში შეღწევა და შეშინებულმა ბერძნებმა თავიანთი მეფე მოკლეს, მოკვეთეს თავი და გუანგლის მიართვეს. ძღვნადაც იმდენი ცხენიც შესთავაზეს, რამდენსაც ჩინელები მოისურვებდნენ. გენერალმა გუანგლიმ ქალაქში მარიონეტი მეფე დასვა და გამარჯვებული დაბრუნდა ჩინეთში 3 000 ცხენით. ასე დასრულდა მოკლე, მაგრამ საინტერესო და მნიშვნელოვანი ომი "ზეციური" ცხენებისთვის. ამ მოვლენების შემდეგ გაიხსნა ცნობილი აბრეშუმის გზა, რონელმაც ერთმანეთთან დააკავშირა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ცივილიზაციები და გააღვივა სავაჭრო ურთიერთობები ევროპასა და ჩინეთს შორის. აბრეშუმის გზამ ასევე მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა კონტინენტებს შორის რელიგიისა და კულტურის გავრცელებაში. აზიაში მყოფი ბევრი ბერძენი ბუდისტი გახდა და იმასაც ამბობენ, რომ ბუდას პირველი ქანდაკებაც ბერძნების მიერ იყო შექმნილი.
რაც შეეხება ჩინელებს, მათ მოიგეს ომი ქსიონგნუების წინააღმდეგ ახ. წ. 91 წელს. "ზეციური" ცხენები კი მათი ძალაუფლებისა და სიმდიდრის სიმბოლოებად იქცნენ.
აბრეშუმის გზა
ბიბლიოგრაფია:
1. Benjamin, Craig (2018). Empires of Ancient Eurasia: The First Silk Road Era 100 BCE - 250 CE. Cambridge University Press.
2. Peers, C. J. (1995). Imperial Chinese Armies (1): 200 BC - AD 589. Osprey Publishing.
3. Whiting, Marvin C. (2002). Imperial Chinese Military History. Writers Club Press.
3 July 2020
ქრ. შ–მდე 334 წელს ალექსანდრე მაკედონელმა მანამდე არნახული დაპრყრობითი ომები დაიწყო. მან და მისმა ვეტერანმა მეომრებმა აქემენიდური სპარსეთის იმპერია დაიპყრეს, რომელიც გაბატონებული იყო მთელ ახლო აღმოსავლეთსა და შუა აზიაში. დაპყრობილ ტერიტორიებზე ალექსანდრემ უამრავი თავისი სახელობის ქალაქი დააარსა, სადაც ბერძენი ხალხი მმართველ ელიტად იქცა.
ალექსანდრეს სიკვდილის შემდეგ, მისმა გენერლებმა დაინაწილეს იმპერიის ტერიტორიები. ეგვიპტეში ჩამოყალიბდა პტოლემეური დინასტია, ხოლო სელევკიდები მართავდნენ მცირე აზიას, ირანსა და შუა აზიის ნაწილს. მათ თითქმის გამუდმებული ომები ჰქონდათ პტოლემეებთან სირია–პალესტინის დაუფლებისთვის. სელევკიდები სპარსულ ადმინისტრაციულ ბიუროკრატიას იყენებდნენ. მათ იმპერია დაყვეს რეგიონულ სატრაპიებად, ანუ პროვინციებად, სადაც ბერძნული ელიტა ბატონობდა ადგილობრივ მოსახლეობაზე. ამათგან ერთ–ერთი ყველაზე შორეული და მდიდარი სატრაპია იყო ბაქტრია.
ბაქტრიის სატრაპია
ჯერ კიდევ სპარსეთის მმართველობის ქვეშ, ბაქტრიის მოსახლეობას დამოუკიდებლად ეჭირა თავი და ვერ ეგუებოდა სპარსულ ცენტრალურ ხელისუფლებას. ეს რეგიონი ველური დასავლეთის წინამორბედივით იყო. დროთა განმავლობაში, ბაქტრიის მოსახლეობამ ელინიზაცია განიცადა და ბერძნული კულტურა აითვისა, მათ შორის დამწერლობა.
თავის დროზე, ქრ. შ–მდე 329 წელს, როცა ალექსანდრე მაკედონელი ბაქტრიაში მივიდა, რვა ქალაქი დააარსა რეგიონში. იმ დროს იქ უკვე ბევრი ბერძენი ცხოვრობდა, რომლებიც საუკუნეების წინ იყვნენ გადმოსახლებულნი სპარსეთის მეფეების მიერ.
ქრ. შ–მდე 250 წლისთვის ბაქტრიის სატრაპმა დიოდოტოსმა თავი ბაქტრიის მეფედ გამოაცხადა და სელევკიდების იმპერიას გამოეყო. მან, ასევე, სოტერის ტიტულიც მიიღო, რაც მხსნელს ნიშნავს. სავარაუდოდ, ეს ტიტული მაშინ უბოძეს, როცა ბაქტრიაში არშაკის მეთაურობით შემოჭრილი პართიელები დაამარცხა. რამდენიმე ხანს, სელევკიდებმა ვერ მოახერხეს თავიანთი აღმოსავლური სატრაპიების დაბრუნება, რადგანაც პტოლემეურ ეგვიპტესთან ჰქონდათ ომები. ამით ბაქტრიას საშუალება მიეცა თავისი საზღვრები გაეფართოვებინა. დაახლოებით, ქრ. შ–მდე 230 წელს დიოდოტოსის შვილი დიოდოტოს II ტახტიდან ჩამოაგდო ევთიდემოსმა, რომელიც მანამდე მეზობელი სოგდიანას სელევკიდი სატრაპი იყო. მან სწრაფად გააფართოვა ბაქტრიის ტერიტორიები და ახლა შუა აზიის ყველა ბერძნული ქალაქი მის ხელში იყო.
მონეტა ევთიდემოსის გამოსახულებით
ქრ. შ–მდე 209 წელს ევთიდემოსს დიდი გამოცდა ელოდა. სელევკიდების ახალგაზრდა და ამბიციური მეფე ანტიოქოს III გამალებული ემზადებოდა დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნებისთვის. მან ჯერ პართია დაიპყრო და შემდეგ მიადგა ბაქტრიას. ევთიდემოსმა სასწრაფოდ შეკრიბა 10 000 მძიმედ შეიარაღებული ცხენოსანი და მდინარე არიუსთან დახვდა მტერს. ანტიოქოსს ინფორმაცია ჰქონდა, რომ ევთიდემოსი და მისი მხედრობა მდინარეზე გადასასვლელს მხოლოდ დღისით იცავდნენ, ხოლო ღამით ახლომდებარე ქალაქში შედიოდნენ. ანტიოქოსმა ღამით გადალახა მდინარე 2 000 მხედრითა და 10 000 შუბის მსროლელი პელტასტით. დღისით ევთიდემოსი გამოიჭრა თავისი მხედრობით და გრიგალივით მიეჭრა მტრის ძალებს. ანტიოქოსი მედგრად დაუხვდა მტერს. სასტიკი ჩეხვა გაჩაღდა და "მოსწყდა ორგნითვე ურიცხვი". საბოლოოდ, ანტიოქოსმა სძლია ევთიდემოსს და გააქცია იგი. ამ უკანასკნელმა დედაქალაქ ბაქტრაში შეაფარა თავი და ალყისთვის მოემზადა. ამ ალყამ სამ წელს გასტანა. ისტორიკოს პოლიბიოსის თანახმად, ანტიოქოსმა ცნო ევთიდემოსი ბაქტრიის მეფედ და დაზავდნენ, ანტიოქოსმა, ასევე, თავისი ერთ–ერთი ქალიშვილიც შესთავაზა ცოლად ევთიდემოსის ვაჟს დემეტრიოსს. ამ ამბის შემდეგ, ბაქტრიელებმა საგრძნობლად გააფართოვეს თავიანთი ტერიტორიები და ინდოეთის ნაწილიც კი დაიპყრეს.
ბაქტრიის სამეფო ძლიერების ზენიტში ქრ. შ–მდე 180 წელს
ქრ. შ–მდე 180–175 წლებში, აპოლოდოტოსისა და დემეტრიოს II-ის მეფობის დროს, ბაქტრიელებმა პენჯაბის რეგიონი დაიპყრეს ინდოეთში. თუმცა, დემეტრიოსის ინდოეთში ლაშქრობის დროს, მისმა გენერარლმა ევკრატიდესმა დედაქალაქში გადატრიალება მოაწყო და ბაქტრიის ტახტი დაიკავა. შედეგად, ინდოეთში მყოფი ბერძნები გამოეყვნენ ბაქტრიელ თანამოძმეებს და შექმნეს ინდო–ბერძნული სამეფო, რომელიც მართავდა ინდოეთის ნაწილს ახ. წ. 10 წლამდე.
ბაქტრიის სამეფოს აღსასრული დადგა ქრ. შ–მდე 125-124 წლებში, როდესაც რეგიონს თავს დაატყდნენ იუჩჟების მომთაბარე ტომები, რომლებიც აღმოსავლეთიდან მოვიდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ბერძნული ჰეგემონობა დასრულდა, ბერძნულ–ბაქტრიული ურბანული ინფრასტრუქტურა მაინც აგრძელებდა არსებობას. ბერძნულმა კულტურამაც დიდი კვალი დატოვა რეგიონში. მაგალითად, ქუშანის მულტიეთნიკურ იმპერიაში ბერძნულ დამწერლობას იყენებდნენ.
ინდოეთში უკანასკნელი ინდო–ბერძენი მეფე სტრატონი დაიღუპა ახ. წ. 10 წელს, შედეგად, მისი სამეფოც დაეცა, რომელიც უკანასკნელი დამოუკიდებელი ბერძნულო სამეფო იყო მსოფლიოში.
მომთაბარეები ბრძოლის დროს. ჯონი შუმატეს ნახატი
ბიბლიოგრაფია:
1. Holt. F, L. (1999). Thundering Zeus: The Making of Hellenistic Bactria. Barkeley: University of California Press.
2. Tarn. W.W. (1966). The Greeks in Bactria and India. 2nd Edition. Cambridge University Press.
3. Boardman, John , Jasper Griffin and Oswyn Murray (2001). The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World. Oxford University Press.
28 January 2020
ქრ. შ–მდე II საუკუნის დასაწყისში რომაული დაპყრობები ახალ ფაზაში გადავიდა. რომი აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის დასაპყრობად დაიძრა. ამის გამო, ბერძნულ სამყაროსთან კონფლიქტი გარდაუვალი გახდა. აქედან ერთი–ერთი უმნიშვნელოვანესი სელევკიდების იმპერიასთან ომი იყო. ეს კონფლიქტი ასევე სირიული ომის სახელითაცაა ცნობილი, რომელიც მაგნეზიის ბრძოლით დაგვირგვინდა.
ქალაქი რომი დაარსდა ქრ. შ–მდე 753 წელს აპენინის ნახევარკუნძულზე, რომელსაც თავიდან მეფეები მართავდნენ. ქრ. შ–მდე 509 წელს რომი რესპუბლიკად გარდაიქმნა. ტერიტორიული ექსპანსიის პროცესი თავიდან ნელი იყო, მაგრამ ქრ. შ–მდე III საუკუნეში რომი უკვე მთელს აპენინის ნახევარკუნძულს აკონტროლებდა. რომის პირველი დიდი გამოცდა იყო ომები კართაგენთან. ამ ომების შედეგად რომის რესპუბლიკა დომინანტ ძალად იქცა შუა და დასავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში. მაკედონია კართაგენის მოკავშირე იყო და რომსაც საბაბი მიეცა, ბერძნული სამყაროს საქმეებში ჩარეულიყო.
რაც შეეხება ახლო აღმოსავლეთს, იქ, იმ დროს, სელევკიდების იმპერია დომინანტობდა, რომელიც ალექსანდრე მაკედონელის სარდალმა, სელევკოსმა დააარსა. ეს ზესახელმწიფო ანატოლიიდან ინდოეთამდე იყო გადაჭიმული.
.svg/1920px-Seleucid_Empire_(flat_map).svg.png)
სელევკიდების იმპერია
ქრ. შ–მდე 203 წელს სელევკიდმა მეფემ ანტიოქოს III დიდმა კავშირი შეკრა მაკედონიასთან, მაგრამ რიგიანად ვერანაირი მოკავშირეობა ვერ გაუწია მაკედონიის მეფეს, ფილიპე V–ს რომაელთა წინააღმდეგ.
რომაელებმა, მაკედონელთა დამარცხების შემდეგ, ბერძენთა "თავისუფლება" გამოაცხადეს და თავიანთი ძალები გაიყვანეს ბალკანეთიდან. ამით ისარგებლა ანტიოქოსმა და საბერძნეთში შევიდა. ამავე დროს, მასთან იმყოფებოდა კართაგენის სახელოვანი მხედართმთავარი და რომის უდიდესი მტერი, ჰანიბალი, რომელიც რომთან დამარცხების შედეგად აღმოსავლეთში იყო გაქცეული. ახლა კი ანტიოქოსს აქეზებდა ომისკენ. ბერძენთა აეტოლიური ლიგა, რომელიც რომაელთა მოკავშირე იყო, უკმაყოფილო იყო რომაელთა მზარდი გავლენით და მზად იყო, სელევკიდების მხარეს გადასულიყო. რომაელებმა ეს საბაბად გამოიყენეს და ლეგიონები გაგზავნეს მათ ჩასაწყნარებლად. ქრ. შ–მდე 192 წელს აეტოლიურმა ლიგამ საბერძნეთში ანტიოქოსი მოიწვია, როგორც განმათავისუფლებელი. მეფემ ჰელესპონტი გადალახა და საბერძნეთში შევიდა და ქალაქ ლარისას ალყა შეამოარტყა. რომაელები თვალყურს ადევნებდნენ მის მოძრაობას და აპიუს კლავდიუსის სარდლობით დაიძრნენ ანტიოქოსისკენ. ამ უკანასკნელის ლაშქრის დიდი ნაწილი ჯერ კიდევ მცირე აზიაში იყო, ამიტომ დროებით გაცლა ამჯობინა.
ამასობაში რომაელებს დამხმარე ძალები მოუვიდათ და მხნედ დაედევნენ სელევკიდებს. ბრძოლა მოხდა თერმოპილეს ველზე, სადაც, ოდესღაც სახელოვანი 300 სპარტელი გმირულად დაიღუპა. სელევკიდების ჯარი თითქმის მთლიანად განადგურდა და ანტიოქოსმა ძლივს გაასწრო სიკვდილს. რომაელებმა წინსვლა განაგრძეს და ქრ. შ–მდე 190 წელს ლუციუს კორნელიუს სციპიონის სარდლობით მცირე აზიაში გადავიდნენ. ანტიოქოსმა მოლაპარაკება სცადა, მაგრამ რომაელთა მოთხოვნები ძალიან მკაცრი იყო, ამიტომ ბრძოლის მეტი სხვა გზა აღარ დარჩა. იგი მაგნეზიასთან დაბანაკდა, დღევანდელი თურქეთის დასავლეთ ნაწილში.
სელევკიდი მეომრები
ამასობაში რომაელებს დამხმარე ძალები მოუვიდათ და მხნედ დაედევნენ სელევკიდებს. ბრძოლა მოხდა თერმოპილეს ველზე, სადაც, ოდესღაც სახელოვანი 300 სპარტელი გმირულად დაიღუპა. სელევკიდების ჯარი თითქმის მთლიანად განადგურდა და ანტიოქოსმა ძლივს გაასწრო სიკვდილს. რომაელებმა წინსვლა განაგრძეს და ქრ. შ–მდე 190 წელს ლუციუს კორნელიუს სციპიონის სარდლობით მცირე აზიაში გადავიდნენ. ანტიოქოსმა მოლაპარაკება სცადა, მაგრამ რომაელთა მოთხოვნები ძალიან მკაცრი იყო, ამიტომ ბრძოლის მეტი სხვა გზა აღარ დარჩა. იგი მაგნეზიასთან დაბანაკდა, დღევანდელი თურქეთის დასავლეთ ნაწილში.
რომაელთა ლაშქარი ძირითადად ქვეითი მეომრებისგან შედგებოდა. კავალერია მცირერიცხოვანი იყო. მათ ასევე 16 აფრიკული სპილო ჰყავდათ, მაგრამ გენერალმა არ გამოიყენა ისინი, რადგან აფრიკული სპილოები უფრო პატარები და ნაკლებად აგრესიულები იყვნენ, ვიდრე ანტიოქოსის ინდური სპილოები.
სელევკიდთა ჯარი მაკედონური ფანალანგის ყაიდაზე იყო მოწყობილი. ანტიოქოსს ასევე მძიმე კავალერია, ეტლები და ინდური სპილოები ჰყავდა, როგორც ზემოთ ითქვა. ბრძოლა დაიწყო ეტლების თავდასხმით. რომაელებმა მათ ისრებისა და შუბების სეტყვა დაუშინეს და გააქციეს. რომაელთა მარჯვენა ფლანგი კონტრშეტევაზე გადავიდა და სელევკიდთა მარცხენა ფლანგი თითქმის მთლიანად გაწყვიტა. თუმცა რომაელთა მარცხენა ფლანგზე არ იყო მთლად სახარბიელო სიტუაცია. მათ თვით ანტიოქოსი დაესხა თავს მძიმე კავალერიითა და მსუბუქი ქვეითებით. ლეგიონებს უკან დახევა მოუწიათ, მაგრამ ვაი–ვაგლახით მაინც მოახერხეს ანტიოქოსის იერიშების შეკავება. სელევკიდთა ცენტრი, რომელიც ფალანგებისგან შედგებოდა, ფლანგებზე დაუცველი და კავალერიისგან მიტოვებული აღმოჩნდა. ლეგიონებმა ისინი ალყაში მოაქციეს და გაჟლიტეს. ანტიოქოსს კვლავ გაქცევა მოუწია. ქრ. შ–მდე 188 წელს ზავი დაიდო, რომლის თანახმადაც სელევკიდებს რომაელებისთვის 15 000 ოქროს ტალანტი უნდა გადაეხადათ, მცირე აზია კი მთლიანად უნდა დაეტოვათ. ანტიოქოსსა და მის შთამომავლებს ევროპასა და ეგეოსის ზღვაზე ნებიესმიერ ომში მონაწილეობა აეკრძალათ. ამ ომის შემდეგ სელევკიდებმა ვეღარ შეძლეს ძველი დიდების დაბრუნება.
ბიბლიოგრაფია:
1. John D. Grainger. The Roman war of Antiochos The Great. 2002. Leiden-Boston.
2. Polybius, translated by Frank W. Walbank. (1979). The Rise of the Roman Empire. New York.
3. Livy, translated by Henry Bettison. (1976). Rome and the Mediterranean. London.
4. Robert. M. Errington. (1989). Rome against Phillip and Antiochos.
20 January 2020
ქრ. შ–მდე VIII საუკუნისთვის ბერძნებმა თავი დააღწიეს ე.წ. ბნელ ხანას, რომელიც უძველესი მიკენური კულტურის დაცემის შემდეგ, ქრ. შ–მდე 1200–1100 წლებში დაიწყო. ბერძნული პოლისები (ქალაქები) დამოუკიდებელ ქალაქ–სახელმწიფოებს წარმოადგენდნენ. ამათგან განსაკუთრებით დაწინაურდა ორი პოლისი – ათენი და სპარტა. მცირე აზიაში მდებარე პოლისებს უფრო რთულად ჰქონდათ საქმე. ქრ. შ–მდე 560 წელს ისინი ლიდიის იმპერიამ დაიპყრო, მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო. აღმოსავლეთში აქემენიდური სპარსეთის მეფე კიროს დიდი იწყებდა დაპყრობით ომებს. ქრ. შ–მდე 553 წელს მან მესოპოტამია დაიპყრო და ქრ. შ–მდე 547 წელს კაპადოკიც ჩაიგდო ხელში. ამით სპარსეთი ლიდიას გაუმეზობლდა. ლიდიელმა მეფემ კროსუსმა კიროსის წინააღმდეგ გაილაშქრა, მაგრამ დამარცხდა და ერთი წლის შემდეგ მთელი ლიდია სპარსეთის პროვინციად იქცა იმ ბერძნული პოლისების ჩათვლით, რომლებიც მანამდე ლიდიაში შედიოდა. აქემენიდი მეფეები იქ ტირანებს ნიშნავდნენ წესრიგის შესანარჩუნებლად. რაც შეეხება ბალკანეთს, იქ საპირისპირო პროცესები მიმდინარეობდა, სადაც შეიქმნა მმართველობის ახალი ფორმა – დემოკრატია ("დემოს" – ხალხი, "კრატოს" – ძალა, მმართველობა ).
სპარსეთის იმპერია და ბერძნული სამყარო
სპარსთა მეფე დარიოს დიდი თავის წინამორბედთა ექსპანსიურ პოლიტიკას აგრძელებდა. ქრ. შ–მდე 500 წელს იგი ევროპაში შევიდა და თრაკია დაიპყრო, ხოლო მაკედონია ვასალად გაიხადა. თუმცა მცირე აზიაში სიტუაცია არ იყო მთლად სტაბილური და ერთი წლის შემდეგ ქალაქ მილეტის გამგებელმა არისტაგორასმა ამბოხი წამოიწყო სპარსული რეჟიმის წინააღმდეგ. მას მალე სხვა ბერძნული ქალაქებიც შეუერთდნენ. ამ აჯანყებას მხარს უჭერდა ათენი, რომელიც ფინანსურად ეხმარებოდა მეამბოხეებს. ქრ. შ–მდე 493 წელს სპარსელებმა აჯანყება სასტიკად ჩაახშეს. მომდევნო წელს დარიოსმა ფლოტით ლაშქარი გაგზავნა ათენის წინააღმდეგ, რათა შური ეძია, მაგრამ ქრ.შ–მდე 490 წელს ეს არმია სასტიკად დამარცხდა ცნობილ მარათონის ბრძოლაში.
დარიოსი კიდევ აპირებდა ბერძენთა წინააღმდეგ გალაშქრებას, მაგრამ ეგვიპტელთა აჯანყებამ შეუშალა ხელი. ეს პერიოდი კარგად გამოიყენეს ბერძნულმა პოლისებმა და კავშირი შეკრეს ერთმანეთთან. ქრ. შ–მდე 480 წელს დარიოსის შვილმა ქსერქსემ ფართომასშტაბიანი კამპანია დაიწყო ბერძენთა წინააღმდეგ. იგი უზარმაზარი ძალებით შევიდა მაკედონიაში და ჩრდილოეთიდან დაიძრა ბერძნული პოლისების წინააღმდეგ, ხოლო ფლოტი აღმოსავლეთ სანაპიროებზე იყო განლაგებული. ბერძენთა დაახლოებით 5–10 ათასიანი ჯარი სპარტელი მეფე ლეონიდასის მეთაურობით თერმოპილეს ვიწრო გასასვლელში ჩადგა, ხოლო ათენელთა 300 ხომალდიანი ფლოტი თემისტოკლეს მეთაურობით – არტემიზიუმის სრუტესთან.
ლეონიდასი თავისი მეომრებით გაცხოველებით იბრძოდა ორი დღე, ხოლო მესამე დღეს ალყაში აღმოჩნდნენ და მანაც არმიის დიდ ნაწილს უკან დახევა უბრძანა. თვითონ კი 300 სპარტელით იგერიებდა სპარსელთა გავეშებულ შეტევებს სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე. პარალელურად, ზღვაზე მიმდინარეობდა სასტიკი ბრძოლა, სადაც ბერძნულმა ფლოტმა უკან დაიხია. შედეგად კი ქსერქსემ ათენი აიღო და გადაწვა. თემისტოკლემ თავისი გადარჩენილი ფლოტი სალამინის კუნძულთან ვიწრო სრუტეში ჩააყენა, რათა სპარსელები შეეტყუებინა. ეს უკანასკნელებიც წამოეგნენ ანკესს. მათი მრავალრიცხოვანი ფლოტი სალამინის ვიწრო სრუტეში ჩაიჭედა და გემებს მანევრირების საშუალება არ ჰქონდათ. ბევრად უფრო მცირერიცხოვანი ბერძნული გემები კი თავისუფლად დაცურავდნენ და ანადგურებდნენ სპარსთა ხომალდებს. ქსერქსემ დაახლოებით 300 გემი დაკარგა და დამარცხებულმა ევროპა დატოვა. მან სახმელეთო არმია დატოვა საბერძნეთში, მაგრამ ქრ. შ–მდე 479 წელს ბერძნებმა ეს ლაშქარიც გაანადგურეს. ამ კატასტროფული კამპანიის შემდეგ სპარსელებს აღარასდროს უცდიათ საბერძნეთის დაპყრობა. სამაგიეროდ კი 150 წლის შემდეგ ალექსანდრე მაკედონელმა დაიპყრო სპარსეთის იმპერია და სათავე დაუდო ელინისტურ, ანუ ბერძნულ–აღმოსავლურ კულტურას.
სალამინის ბრძოლა
ბიბლიოგრაფია:
1.ჰეროდოტე. ისტორია.
2. პლუტარქე. პარალელური ბიოგრაფიები.
3. Holland, Tom (2006). Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West.
19 December 2019
სიცილიიდან უკანდახევის შემდეგ პიროსმა როგორც იქნა ჩააღწია ტარენტუმში თავისი ჯარის ნაფლეთებით. იდგა ქრ.შ–მდე 275 წელი და პიროსი ენერგიულად შეუდგა ახალი ჯარის შეკრებას. ის ვეღარ სარგებლობდა ძველი რეპუტაციით სამხრეთ იტალიაში იმის გამო, რომ მიატოვა ისინი, როცა სიცილიისკენ გაეშურა. ასე, რომ სამნიტების ძლიერი ტომი დიდად აღარ უჭერდა მხარს ეპიროსის მეფეს.
პიროსი ახალშეკრებილი არმიით ჩრდილოეთისკენ დაიძრა რომაულ ლეგიონებთან საბრძოლველად. მეფემ ჯარი ორად გაყო, ერთი ნაწილი ლუკანიაში გაუშვა, რათა ისინი კონსულ კორნელიუს ლენტულუს კაუდინუსის ჯარებს შეხვედროდნენ და არ მიეცათ მეორე კონსულის მანიუს კურიუს დენტატუსის ჯართან შეერთების საშუალება. მეორე ნაწილს თვითონ გაუძღვა, სადაც რომაელები ქალაქ ბენევენტუმთან იყვნენ დაბანაკებულნი.
პიროსმა საუკეთესო მეომრები და ავი სპილოები შეკრიბა და დაავალა, ღამით დასხმოდნენ თავს მტრის ბანაკს, მაგრამ გრძელ და დაბურულ ტყეში მეომრებს გზა აერიათ და დიდი დროც დაკარგეს.
(წინ მარცხნივ) ეპიროსელი ფალანგიტი, (შუაში) სამნიტი მეომარი, (მარჯვნივ) კელტი მოქირავნე. ჯონი შუმატეს ნახატი.
დილით რომაელებმა თვითონ დაიწყეს შეტევა და პიროსის ჯარისკაცებს უკან დაახევინეს. სპილოები კი შუბების სროლით დააშინეს, რის შედეგადაც გაგიჟებული ცხოველების უწესრიგო რბენამ არეულობა გამოიწვია პიროსის ჯარში. ბრძოლა მეფის სრული მარცხით დასრულდა და მასთან ერთად იტალიის დაპყრობის ოცნებაც დაიმსხვრა.
პიროსის რომაულ–სიცილიური კამპანია.
პიროსის სამეფო ხაზინა სრულად დაცარიელდა. ტარენტუმში მან ძლიერი გარნიზონი დატოვა და სამშობლოში დაბრუნდა 8 000 ქვეითითა და 500 მხედრით. მისი მრავალი მარცხის მიუხედავად, ეპიროსის "არწივს" ჯერ კიდევ შემორჩენოდა უსაზღვრო ამბიციები და მაშინვე შეუდგა ახალი დაპყრობითი ომების დაგეგმვას.
ქრ. შ–მდე 274 წელს პიროსი მაკედონიაში შეიჭრა. საომარი კამპანია თავიდან წარმატებით მიდიოდა. რამდენიმე კვირის შემდეგ მაკედონიის მეფე ანტიგონოსი გაეშურა მტრის წინააღმდეგ. პიროსის ვეტერანმა ფალანგიტებმა ადვილად სძლიეს მაკედონელებს. ანტიგონოსი რამდენიმე პირად მცველთან ერთად გაიქცა ბრძოლის ველიდან და თესალონიკაში დაბრუნდა. პიროსი ფეხდაფეხ მიჰყვა და თითქმის მთელი მაკედონია დაიკავა. ანტიგონოსმა მხოლოდ ზღვისპირა ქალაქები შეინარჩუნა.
პიროსი შესანიშნავი ტაქტიკოსი იყო, მაგრამ ცუდი სტრატეგოსი. მან ვერ გამოიყენა არსებული ვითარება, რათა ბოლო მოეღო მტრისთვის. ბედისწერამ კი ეს არ აპატია.
მას წარუდგა სპარტელი სამეფო კანდიდატი სახელად კლეონიმოსი და შესთავაზა სპარტის ტახტიდან მაშინდელი მეფის არეოსის გადაგდება. ლეგენდარული სამასი სპარტელის სამშობლოში მარიონეტი მეფის ყოლა ძალიან მიმზიდველად ჟღერდა პიროსისთვის.
ის 25 000 ქვეითით, 2 000 მხედრითა და 24 სპილოთი შეიჭრა პელოპონესში ქრ. შ–მდე 272 წელს. სპარტის ახლომდებარე ქალაქ მეგალოპოლისში მას სპარტელი ელჩი შეხვდა. პიროსმა მას მოატყუა, რომ ანტიგონიდებთან აპირებდა ბრძოლას და მათგან ბერძნული ქალაქების განთავისუფლებას. სპარტელებმა დაიჯერეს და მოადუნეს ყურადღება.
ელინთა ბრძოლა. ჯონი შუმატეს ნახატი.
ეპიროსის მეფესაც ეს უნდოდა. იგი ქალაქ სპარტას მოულოდნელად სამხრეთიდან დაესხა თავს. სპარტელები მედგრად დაუხვდნენ მტერს როგორც სჩვეოდათ ზოგადად სპარტელებს. გაცხარებული ბრძოლების შემდეგ პიროსმა უკან დაიხია ქალაქ არგოსისკენ სპარტის ჩრდილოეთით. გზაში სპარტელთა თავდასხმის დროს მისი ვაჟი პტოლემეოსი მოკლეს. ამან ძალიან დააღონა მეფე, მაგრამ გლოვის დრო არ იყო. არგოსთან რომ მივიდნენ, ღამით პიროსი ჯარის ნაწილთან ერთად ქალაქში შეიპარა, თუმცა ქალაქის მაცხოვრებლები ჩასაფრებულები აღმოჩნდნენ და ალყაში მოაქციეს იგი. ამასობაში მათ დასახმარებლად სპარტის მეფე არეოსიც მოვიდა 1 000 კაცით სამხრეთიდან, ხოლო ჩრდილოეთოდან ანტიგონოსის მეომრები შემოიჭრნენ.
ბნელი ღამის გამო ბრძოლა დილამდე გადაიდო. დილით პიროსმა ქალაქიდან გასვლა სცადა, მაგრამ ვიწრო კარიბჭის გამო ჩაფიქრდა და შიკრიკი გაუგზავნა ქალაქის გარეთ მდგომ შვილს ჰელანოსს, რომ ქალაქის კედლის ნაწილი დაენგრია, რათა თვითონ სწრაფად გამოსულიყო გარეთ თავისი მეომრებით. ამ დროს მოხდა საბედისწერო რამ. შიკრიკმა ბრძოლის დიდი ხმაურის გამო არასწორად გაიგო და ჰელანოსს უთხრა, რომ პიროსის საშველად შეჭრილიყო ქალაქში. სწორედ კარიბჭესთან პიროსი და ჰელანოსი ერთმანეთს შეასკდნენ თავიანთი ჯარისკაცებითა და სპილოებით. ამ დროს ქალაქის ერთ–ერთი ჯარისკაცის დედა სახლის ფანჯრიდან იყურებოდა და შვილის გადასარჩენად პიროსს კრამიტი ესროლა თავში და ცხენიდან ჩამოაგდო მეფე. პიროსს, რომელიც დაჭრილი იწვა მიწაზე, თავი მოკვეთეს. ასე ტრაგიკულად დაასრულა სიცოცხლე ადამიანმა, რომელსაც ალექსანდრე დიდის ამბიციები ჰქონდა, მაგრამ მათი განხორციელების უნარი არ გააჩნდა.
მაკედონიის ჰეგემონობა კი კვლავ აღდგა საბერძნეთზე.
მეფე პიროსი
ბიბლიოგრაფია:
1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.
1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.
17 December 2019
ჰერაკლეას ბრძოლაში დამარცხების შემდეგ ქრ. შ–მდე 289 წელს კონსული ლევინუსი რომში დაბრუნდა. რომაელებმა სასწრაფოდ დაიწყეს თავიანთი არმიის შეთხელებული რიგების შევსება. პიროსმა თავისი მეგობარი და მრჩეველი, კინეასი გაგზავნა ელჩად რომში დიდი ძღვენით, რომელიც სავარაუდოდ ქრთამად იყო განზრახული. თვითონ პიროსიც ჩრდილოეთით გაემართა რომის მიმართულებით. გზაში მას დიდი სიხარულით ხვდებოდნენ ბერძნები და სხვა იტალიური ტომები, რომლებიც "გათავისუფლდნენ" რომაელი მჩაგვრელებისგან. რომში კინეასმა ვერ შეასრულა თავისი დავალება და ვერ დაიყოლია რომაელები სამშვიდობო მოლაპარაკებაზე.
ძალიან მალე პიროსს ეწვია რომაელი, სახელად ფაბრიციუსი იმ მიზნით, რომ რომაელი ტყვეები გაეთავისუფლებინა. პიროსმა მისი მოსყიდვაც სცადა, თუმცა უშედეგოდ. შემდეგ მისი გაკვირვება სცადა სპილოთი, რომელიც ფარდის უკან უნდა დაემალათ და მოულოდნელად გამოეჩინათ. როდესაც ფაბრიციუსმა დაინახა სპილო, გაკვირვება საერთოდ არ გამოხატა.
ფაბრიციუსი საოცრად პატიოსანი და ღირსეული ადამიანი იყო. როდესაც პიროსის მოღალატე ექიმმა მას მეფის მოწამლვა შესთავაზა, ფაბრიციუსმა პიროსს შეატყობინა ამ ღალატის შესახებ და დასძინა, რომ ის რომის ღირსებას არ შებღალავდა მტრის დამარცხებით ღალატის გზით. გაოგნებულმა პიროსმა ფაბრიციუსს თავის კომპანიონთა შორის მთავარი ადგილი შესთავაზა, მაგრამ რომაელმა შორს დაიჭირა. ამის შემდეგ ფაბრიციუსი რომში დაბრუნდა ტყვეებით, რომლებიც პიროსმა გაათავისუფლა ფაბრიციუსისადმი პატივისცემის ნიშნად.
ელინისტური სამყარო და რომის რესპუბლიკა
პიროსმა წინსვლა განარგძო ჩრდილოეთისკენ და გადაწყვიტა ქალაქი კაპუა აეღო, მაგრამ ლევინუსმა ამის საშუალება არ მისცა. შემდეგ პიროსმა ნეაპოლისის აღება სცადა, მაგრამ აქაც არ გაუმართლა. მეფემ თავი მიანება ამ ქალაქებს და პირდაპირ ქალაქ რომისკენ დაიძრა. აქ მას შეატყობინეს, რომ ორი რომაული არმია მოიწევდა მისკენ გამალებული. ამიტომ პიროსმა უკან დახევა არჩია ტარენტუმისკენ. სამნიტებმა, ბრუტიებმა, ლუკანიელებმა და სხვა მოკავშირეებმა დამხმარე ძალები გამოუგზავნეს პიროსს.
იდგა ქრ. შ–მდე 279 წელი. დიდი ხმალთაკვეთება ელოდათ მოწინააღმდეგეებს ქალაქ ასკულუმთან. კონსულები პუბლიუს დეციუს მუსი და პუბლიუს სულპიციუს სავერიო ედგნენ სათავეში ორ რომაულ არმიას. მათ რიგებში შედიოდა დაახლოებით 40 000 ლეგიონერი და 5 000 კავალერისტი. პიროსს კი ჰყავდა 38 000 ქვეითი, 5 000 კავალერისტი და 19 სპილო.
სისხლიანი ბრძოლა მეორე დღემდე გაგრძელდა. 6 000 რომაელი და 3 500 ბერძენი შეეწირა ამ ბრძოლას. აქ ითქვა პიროსის ცნობილი სიტყვები: "თუ კიდევ ერთხელ ასე გავიმარჯვებთ, საბოლოოდ დავიღუპებით." სწორედ აქედან წარმოსდგა გამოთქმა "პიროსის გამარჯვება", რაც ნიშნავს გამარჯვებას, რომელიც დამარცხების ტოლფასია.
პიროსი ისევ ტარენტუმში დაბრუნდა და თავისი ჯარის შეთხელებული რიგების შევსება დაიწყო. იქ მას ელჩები ეწვივნენ მაკედონიიდან და სიცილიიდან. მაკედონიის მაშინდელი მეფე კელტებთან ბრძოლაში დაიღუპა და პიროსისნაირი მეომარი მეფე სჭირდებოდათ მაკედონელებს. სიცილიელები კი კართაგენის წინააღმდეგ თხოვდნენ პიროსს დახმარებას. ეპიროსის მეფემ ამ უკანასკნელთა თხოვნის ასრულება უფრო მომგებიანად ჩათვალა. ქრ. შ–მდე 278 წელს იგი გაემგზავრა სიცილიისკენ 8 000 ქვეითითა და 2 000 მხედრით. პიროსი ჯერ ჩავიდა ტაურონემიუმში, რომლის ტირანმა ერთგულება შეჰფიცა ეპიროსის მეფეს. შემდეგ პიროსი კატანიაში ჩავიდა სამხრეთით. იქაური მოქალაქეები მას შეხვდნენ, როგორც მხსნელს. ბოლოს პიროსმა ჩააღწია სირაკუზაში, რომელიც ალყაში ჰყავდათ მოქცეული კართაგენელებს. ეპიროსელების გამოჩენა მათთვის მოულოდნელობა იყო და დროებით გაცლა ამჯობინეს. პიროსი დასავლეთით დაიძრა და სიცილიის ორი მნიშვნელოვანი ქალაქი ჩაიგდო ხელში: სელინუსი და სეგესტა. ეს პიროსის ბოლო ტკბილი განავარდება იყო სიცილიის მიწაზე.
სიცილია
ამასობაში მაკედონიაში გაბატონდა დემეტრიოსის ვაჟი ანტიგონოსი, რომელმაც დაამარცხა კელტთა დიდძალი ჯარი.
პიროსს კი საქმე გაურთულდა სიცილიაში. სამხედრო კამპანიისთვის გადასახადებს ზრდიდა სიცილიურ ქალაქებში, რაც ძალიან დიდ უკმაყოფილებას იწვევდა მოსახლოებაში და ბოლოს აჯანყებაც დაიწყეს. ამავე დროს რომაელებმა შეტევები განაახლეს და პიროსის მოკავშირე ბერძნები დაამარცხეს იტალიაში. ტარენტუმელები კვლავ დახმარებას ითხოვდნენ. პიროსსაც აღარ სურდა სიცილიაში დარჩენა, ისარგებლა ამ მომენტით და უყოყმანოდ დათანხმდა ტარენტუმელების თხოვნას.
ბიბლიოგრაფია:
1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.
16 December 2019
პიროსი თავისი დროის ამომავალი ვარსკვლავი იყო. რაც უფრო მეტი დრო გადიოდა, მისი ამბიციებიც მით უფრო იზრდებოდა. ქრ. შ–მდე 289 წელს ის მაკედონიაში შეიჭრა. ამჯერად მას მხოლოდ ნადავლის შოვნა უნდოდა. დემეტრიოსმა დიდი არმია შეკრიბა და სცადა თავისი მამის აზიური სამფლობელოები დაებრუნებია. ამიტომ, პიროსთან ზავის დადება არჩია.
პტოლემეოსმა, სელევკოსმა და ლიზიმაქოსმა კავშირი შეკრეს და გადაწყვიტეს ბოლო მოეღოთ თავიანთი ძველი ანტიგონიდი მტრისთვის. ალიანსმა დესპანები გაუგზავნა პიროსსაც და ურჩევდა დემეტრიოსისთვის დასავლეთიდან შეეტია სანამ ეს უკანასკნელი დაკავებული იქნებოდა აღმოსავლეთ პროვინციებში ბრძოლით.
გარკვეული ყოყმანის შემდეგ, პიროსი დათანხმდა და შეუერთდა კოალიციას.
ქრ. შ–მდე 288 წელს პტოლემეოსმა სამხრეთიდან შემოუტია მაკედონიას, ხოლო ლიზიმაქოსი თრაკიიდან უტევდა. საპასუხოდ, დემეტრიოსი დიდი ჯარით ჩრდილოეთით დაიძრა ლიზიმაქოსის წინააღმდეგ. პიროსმა იხელთა დრო და მაკედონიაში შეიჭრა. ამასობაში დემეტრიოსმა დაამარცხა ლიზიმაქოსი, მაგრამ მისი ჯარი უკმაყოფილებას გამოხატავდა იმის გამო, რომ პიროსი უპრობლემოდ დათარეშობდა მათ სამშობლოში.
პიროსის მზარდი რეპუტაციის გამო მაკედონელთა პატარ–პატარა ჯგუფებმა ნელ–ნელა მის მხარეს დაიწყეს გადასვლა. მალე დემეტრიოსის მთელმა არმიამაც პიროსის მხარე არჩია. დემეტრიოსი გაიქცა, ხოლო პიროსმა მაკედონია "ნებიერად" დაიპყრო. თუმცა მშვიდად ყოფნა არ დასცალდა. თრაკიიდან კვლავ ლიზიმაქოსი წამოვიდა. პიროსმა მასთან ბრძოლა უიმედოდ ჩათვალა და მთელი მაკედონია შეატოვა ხელში. თვითონ კვლავ ეპიროსში დაბრუნდა.
პიროსისა და ლიზიმაქოსის სამეფოები.
ამასობაში დასავლეთით, აპენინის ნახევარკუნძულზე რომის რესპუბლიკა იკრებდა ძალას და თავის ტერიტორიებს აფართოებდა. ამჯერად ის ნახევარკუნძულზე მდებარე ბერძნულ კოლონიებს, ე.წ. "დიდ საბერძნეთს" ემუქრებოდა. ქალაქ ტარენტუმის მოსახლეობამ პიროსს ელჩობა გაუგზავნა დახმარების თხოვნით ქრ. შ–მდე 281 წელს.
პიროსი დათანხმდა იმ პირობით, რომ ომის ხარჯებს ტარენტუმი გადაიხდიდა.
ერთი წლის შემდეგ მათ ხომალდები გამოგზავნეს პიროსის არმიის იტალიაში გადასაყვანად. წყაროების მიხედვით პიროსს ჰყავდა 20 000 ფალანგიტი და სავარაუდოდ მოქირავნეებიც, 3 000 ცხენოსანი, 2 000 მშვილდოსანი, 500 მეშურდულე და 20 სპილო.
რომის სენატმა კონსულ პუბლიუს ვალერიუს ლევინუსს ოთხი ლეგიონი ჩააბარა და უბრძანა, პირდაპირ ტარენტუმისკენ დაძრულიყო. ამით მათ უნდოდათ პიროსი ჩაეთრიათ ბრძოლაში მანამ, სანამ მას ბერძენი მოკავშირეები შეუერთდებოდნენ. გეგმამ გაამართლა. როცა რომაელები ქალაქ ჰერაკლეასთან მივიდნენ, პიროსი სასწრაფოდ გაეშურა მტერთან შესახვედრად.
რომაული არმია სამი დანაყოფისაგან შედგებოდა. პირველ რიგში იდგნენ ჰასტატები, მეორეში – უფრო გამოცდილი პრინციპები, ხოლო მესამე რიგში – ვეტერანი ტრიარები, რომლებიც რეზერვს წარმოადგენდნენ. მთლიანობაში რომაელებს დაახლოებით 40 000 ლეგიონერი ჰყავდათ. დამატებით, ფლანგებზე 2 400 რომაელი და მოკავშირე მხედრობა იდგა.
"პოლიბიოსის სამყაროს" რომაელი ლეგიონერები. ქრ. შ–მდე III-II სს.
პიროსის 25 000 მეომარს კიდევ მოკავშირე ბერძნების ძალებიც დაემატა და მთლიანობაში პიროსის ძალთა რაოდენობამ 31 000–მდე მიაღწია.
ბრძოლის დაწყებამდე პიროსმა რამდენიმე მხედართან ერთად რომაელთა ბანაკს შეავლო თვალი შორიდან. მან გაკვირვებულმა უთხრა თავისიანებს, რომ რომაელები სულაც არ ჰგავდნენ ბარბაროსებს, როგორც მას ეგონა.
მოწინააღმდეგეთა შორის მდინარე იყო. პიროსმა მდინარეზე გადმოსასვლელის დასაცავად მსუბუქი ქვეითი მეომრები გაგზავნა, იმ იმედით, რომ ბანაკის უკეთ გასამაგრებლად საკმარისი დრო ექნებოდა. მწარედ კი შეცდა. ლევინუსი მთელი ძალებით წამოვიდა მდინარის გადმოსალახად. რომაულმა მხედრობამ პიროსის ქვეითი ყარაული გაფანტა. პიროსიც წამოვიდა მტერთან შესახვედრად ფალანგებითა და მხედრებით. რომაელთა არმიამ მოასწრო მდინარის მთლიანად გადმოლახვა. ცხარე ბრძოლისას პიროსი ცხენიდან ჩამოაგდეს და კინაღამ მოკლეს, მისმა მეგობარმა მეგაკლესმა მეფის საჭურველი აისხა და ბრძოლაში ჩაერთო, როგორც პიროსი.
რომაელები რთულ სიტუაციაში აღმოჩნდნენ. ფალანგათა ერთიანი კედელი მათ შუბებით აწვებოდა მდინარისკენ. თუმცა, უცაბედად მეგაკლესი მოკლეს. აღტაცებულმა რომაელებმა მისი მუზარადი აიტაცეს, რომელიც ხელიდან ხელში გადადიოდა. ეპიროსელებმაც დაიჯერეს, რომ მათი მეფე მკვდარი იყო. პიროსმა სასწრაფოდ ჩამოუქროლა თავისიანთა რიგებს, ყვირილით, რომ ის ცოცხალი იყო. ეპიროსელები გამხნევდნენ. ამავე დროს პიროსის სპილოებმა ფლანგებიდან შეუტიეს რომაელებს. ამ უკანასკნელებს ეს "ურჩხულები" აქამდე არასდროს ენახათ.
რომაელები გატყდნენ და გაიქცნენ. პიროსი რჩეული თესალიური კავალერიით დაედევნა და კიდევ ბევრი ლეგიონერი დახოცა.
7 000 რომაელი დაეცა ბრძოლის ველზე და 2000 ტყვედ ჩავარდა. პიროსმა 4 000 მეომარი დაკარგა, მათ შორის ბევრი ვეტერანი სარდალი. ეს პიროსის პირველი გამარჯვება იყო რომაელთა წინააღმდეგ. მეტისმეტად მძიმე კი აღმოჩნდა "მგლის ნაშიერებთან" შერკინება. პიროსი მიხვდა, რომ მას ღირსეულ და მეტად საშიშ მოწინააღმდეგესთან ჰქონდა საქმე.
მტრებმა ჭრილობების მოშუშება და ახალი ბრძოლებისთვის მზადება დაიწყეს.
ბიბლიოგრაფია:
1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.
15 December 2019
ალექსანდრე მაკედონელის სიკვდილის შემდეგ, ქრ. შ–მდე 323 წელს, მისი მსოფლიო იმპერია დაინაწილეს მისმა გენერლებმა იგივე დიოდოხოსებმა, რაც მემკვიდრეებს ნიშნავს. ალექსანდრეს დედას, ოლიმპიას, რომლის შვილიშვილი სამეფო ტახტზე იჯდა, ემუქრებოდა დიოდოხოს ანტიპატროსის ვაჟი, კასანდროსი.
ოლიმპიამ კავშირი შეკრა ეპიროსის მეფე აეკიდესთან, რათა მაკედონია დაეპყრო. თუმცა ქრ. შ–მდე 317 წელს მისი სისასტიკის გამო მას მხარდამჭერები ჩამოსცილდა. ამით კასანდროსმა ხელსაყრელი მომენტის გამოყენება სცადა . საბერძნეთიდან შეუტია მაკედონიას, გაიმარჯვა და ოლიმპია მოკლა. ამასობაში აეკიდესს თავისი არმია აუჯანყდა და მეფედ ნეოპტოლემუს II გამოაცხადეს. ტახტიდან გადაგდებული მეფის ოჯახის ბევრი წევრი გამოასალმეს სიცოცხლეს, მაგრამ მისი ვაჟი, სამი წლის უფლისწული პიროსი მისმა მომხრეებმა გადამალეს ჩრდილოეთ ეპიროსში. თუმცა იქ დიდხანს არ გაჩერდნენ და ილირიის მეფესთან შეაფარეს თავი, რომელმაც კეთილად მიიღო პატარა უფლისწული.
მალე კასანდროსი ილირიაში შეიჭრა, დაამარცხა პიროსის მფარველი ბრძოლაში. პიროსი კი თავისი სასახლის კარზე დაიტოვა.
სამხრეთ საბერძნეთში ანტიგონოს I და კასანდროსი ებრძოდნენ ერთმანეთს, რის შედეგადაც ამ უკანასკნელის ძალაუფლება შეირყა მაკედონიაზე. აეკიდესმა სცადა ამ მომენტის გამოყენება და ეპიროსში დაბრუნდა, სადაც დიდძალი ჯარი შეკრიბა. კასანდროსმა თავისი ძმა ფილიპე გაგზავნა მის წინააღმდეგ, რომელმაც დაამარცხა და მოკლა ეპიროსის მეფე. უზურპატორი ნეოპტოლემუსი ისევ დაუბრუნდა ტახტს.
ქრ. შ–მდე 307 წელს ილირიის მეფე შეიჭრა ეპიროსში, გადააგდო ნეოპტოლემუსი ტახტიდან და დასვა 11 წლის პიროსი, რომლის სამეფოც ახლა ილირიის ვასალი იყო. 6 წლის შემდეგ პიროსი ილირიაში გაემგზავრა მეფე გლავკოსის შვილის ქორწილზე, მაგრამ ეპიროსში აჯანყებამ იფეთქა და ისევ ნეოპტოლემუსი დააბრუნეს ტახტზე. ილირიის მეფე ვეღარ დაეხმარა პიროსს ტახტის დაბრუნებაში. ამიტომ ეს უკანასკნელი საბერძნეთისკენ გაეშურა, სადაც ანტიგონოს I-ის ვაჟი, დემეტრიოსი მეფობდა და ამავე დროს პიროსის სიძე იყო. ისინი ერთად გაემზავრნენ აზიაში ანტიგონოსთან, სადაც პიროსმა ბევრი რამ ისწავლა ომის ხელოვნების შესახებ.
მოხიბლულმა ანტიგონოსმა აღნიშნა კიდეც, რომ პიროსი თავისი დროის უდიდესი გენერალი გახდებოდა.
ქრ. შ–მდე 301 წელს დიოდოხოსები ლიზიმაქოსი და სელევკოსი უზარმაზარი არმიებით დაუპირისპირდნენ ანტიგონოსს და მის შვილს დემეტრიოსს იპსოსის ველზე. ეს 18 წლის პიროსის პირველი საბრძოლო ნათლობა იყო.
ანტიგონოსი დამარცხდა. ხოლო დემეტრიოსი და პიროსი საბერძნეთში გაიქცნენ.
ქრ. შ–მდე 298 წელს დემეტრიოსმა ზავი დადო ეგვიპტის მეფე პტოლემეოსთან და პიროსი მძევლად გაგზავნა ზავის თანახმად. თუმცა იგი სასახლის კარზე უფრო საპატიო სტუმრად მიიღეს, ვიდრე მძევლად. მალე პტოლემეოსმა ახალგაზრდა უფლისწული სიძედაც გაიხადა.
ქრ. შ–მდე 297 წელს კასანდროსი გარდაიცვალა და ეგვიპტის მეფემ პიროსს ფული და ჯარი გამოატანა ტახტის დასაბრუნებლად. პიროსმა და ნეოპტოლემუსმა ეპიროსის მმართველობა გაინაწილეს, თუმცა ერთმანეთის დასამხობად მალულად ემზადებოდნენ. ერთხელაც პიროსმა ნეოპტოლემუსი ნადიმზე მიიწვია და მოაკვლევინა. ამით იგი ეპიროსის ერთპიროვნული მმართველი გახდა. სხვა ელინისტური სამეფოების მსგავსად პიროსიც ოცნებობდა თავისი სამეფოს საზღვრების გაფართოებაზე მეზობლების ხარჯზე. პიროსმა სამხედრო რეფორმა ჩაატარა. ჯარი მაკედონურ ყაიდაზე მოაწყო.
ეპიროსელი მეომრები
ქრ. შ–მდე 293 წელს მაკედონიაში აჯანყებები მძვინვარებდა. პიროსი შეიჭრა მაკედონიაში, დაიკავა ქვეყნის დასავლეთი ნაწილი და რამდენიმე ქალაქისაგან ხარკი მოითხოვა, მაგრამ სამხრეთიდან დემეტრიოსი წამოვიდა უზარმაზარი არმიით და პიროსი იძულებული გახდა უკან დაეხია.
ქრ. შ–მდე 289 წელს დემეტრიოსი ეპიროსის აეტოლიელ მოკავშირეებს დაესხა თავს. პიროსმა შეიტყო ამის შესახებ და სასწრაფოდ გაეშურა დემეტრიოსთან შესახვედრად ჯარით. სასტიკ ბრძოლაში პიროსმა ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა, რისთვისაც მეომრებმა მას არწივი შეარქვეს. ამიერიდან მაკედონელები დარწმუნდნენ, რომ პიროსთან ხუმრობა ნამდვილად არ ღირდა.
Комментарии
Отправить комментарий